جاڭالىقتار

گەنەرال پانفيلوۆ

WWII_Monument_Feat,_Almaty

وتكەن جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXI سەسسياسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا وراي استانادا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى, گەنەرال-مايور يۆان ۆاسيلەۆيچ پانفيلوۆتىڭ ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا وسى ىزگىلىكتى ءىس اياقتالۋعا جاقىن. ايتۋلى مەرەكە قارساڭىندا قاھارمان ديۆيزيا كومانديرىنىڭ سەنىمدى سەرىگى باۋىرجان مومىشۇلى داڭعىلى بويىندا ورنالاسقان «جەرۇيىق» ساياباعىندا باتىردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى بوي كوتەرمەك.

سايىپقىران ساردار 

گەنەرال-مايور يۆان پانفيلوۆ 1893 جىلى رەسەيدىڭ ساراتوۆ (بابالارىمىز سارىتاۋ دەپ اتاعان) وبلىسىنداعى پەتروۆسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. وجەت ورەن ورىمدەي كەزىنەن ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ, تاعدىردىڭ كەرمەك ءدامىن تاتىپ, ىسىلعان جاۋىنگەرلىك جولدان وتەدى. وتكەن عاسىرداعى اق قاشىپ, قىزىل قۋعان الماعايىپ كەزەڭدەگى ازامات سوعىسىنىڭ قازانداي قايناعان ورتاسىندا ءجۇرىپ, 25-اتقىشتار ديۆيزياسىندا ۆزۆود, روتا كومانديرى اتانادى. ودان كەيىن كيەۆتەگى جوعارى اسكەري مەكتەپتى ءتامامداپ, باتالون, پولك باسقارادى. كەيىنىرەك, 1937 جىلى ورتا ازيا اسكەري وكرۋگى شتابىنىڭ ءبولىم باستىعىنا تاعايىندالدى. بۇل قىزمەتتە ۇزاق تۇراقتاماي, 1938 جىلى قىرعىز كسر-ءىنىڭ اسكەري كوميسسارى بولدى. قانداي اسكەري قىزمەتتى اتقارسا دا, بايىپتى مىنەزىمەن جۇرتقا جاعا بىلگەن ازاماتتى كوزىن كورگەندەر ونىڭ پاراساتتى جان بولعاندىعىن ايتادى. ايتسا ايتقانداي, بىزگە جەتكەن فوتوداعى بەينەسىنەن ونىڭ تۇڭعيىق ويلى, مادەنيەتى جوعارى, رۋحاني قۋاتى كۇشتى ادام بولعانى ايقىن اڭعارىلادى. بۇگىنگى تاڭدا تاريحشىلار ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قالاي باستالعاندىعى تۋرالى ءتۇرلى دەرەكتەردى كولدەنەڭ تارتىپ ءجۇر. سۇم سوعىستىڭ بولماي قويمايتىنىن سول كەزدەگى بيلىكتىڭ تورىندە وتىرعان «كوسەمدەر» مەن الەمدىك ساياساتتى سارالاعان كوزىقاراقتىلار استىرتىن بىلگەنمەن, بىلايعى قاراپايىم جۇرت بەيحابار ەدى. دەگەنمەن, سوعىستىڭ اتى – سوعىس. تۇتقيىلدان كىرگەن فاشيست باسقىنشىلارىنا توتەپ بەرۋگە كەڭەس اسكەرىنىڭ قاۋقارى العاشىندا جەتپەي قالدى. مۇزداي قارۋلانعان جاۋ جولداعى بارلىق قالالار مەن اۋىل­داردى تاسقىن سۋداي جايپاپ, وتقا وراپ, بەيبىت تۇرعىنداردى وققا بايلاپ, ماسكەۋ ىرگەسىنە جاقىنداپ قالدى. ءتىپتى, گيتلەردىڭ جەتىنشى قاراشادا كەڭەس وداعىنىڭ باس قالاسىندا اسكەري شەرۋ وتكىزبەك جوسپارى دا بولدى. ءدال وسىنداي قىسىلتاياڭ كەزدە گەنەرال يۆان  پانفيلوۆ الماتىدا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرىنەن 316-اتقىشتار ديۆيزياسىن جاساقتاپ, سول كەزدەگى وتانىمىزدىڭ جۇرەگىن جاۋدان قورعاۋعا اتتانادى.

وشپەس داڭق ونەگەسى

ءبىزدىڭ بالا كۇنىمىزدە پانفيلوۆشىلار ەسىمى ەرەكشە دارىپتەلەتىن. ءبىر جاعىنان جەرلەستىك بولار, ەكىنشىدەن, ولاردىڭ كوزسىز ەرلىگى, راسىندا دا, تاڭقالارلىق جاعداي ەدى. 1941 جىلعى 15 قاراشادا ماسكەۋ تۇبىنە كەلىپ, بەكىنىپ العان گيتلەرشىلدەر 51 ديۆيزيامەن «شەشۋشى شابۋىلدى» باستايدى. گەنەرال-مايور ي.پانفيلوۆ باسقارعان 316-اتقىشتار ديۆيزياسى (كەيىننەن 8-گۆارديالىق-پانفيلوۆشىلار ديۆيزياسى) ماسكەۋ تۇبىندەگى ۆولوكولام تاس جولىنان باسقىنشىلاردى قيا باستىرماۋى قاجەت. ارينە, ەكى جاقتىڭ كۇشى تەڭ ەمەس. 16 قاراشادا  نەمىس اسكەرلەرى 2 تانك جانە 1 جاياۋ اسكەر ديۆيزيالارىن قولدانا وتىرىپ, ۆولوكولامسكىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى روكوسسوۆسكي ارمياسىنىڭ سول قاپتالىنان سوققى جاساپ, جيىرما سەگىز باتىر بەكىنىپ جاتقان تاس جولعا ەلۋدەن استام تانكتەرىن بەتتەتەدى. ەلەستەتىپ كورىنىز, 50 تانك پەن 28 جاۋىنگەردى… قاندى شايقاس ءتورت ساعاتتان استام ۋاقىتقا سوزىلدى. ءبىزدىڭ باتىرلار باستارىن ولىمگە تىگىپ, بەرىسپەي سوعىسادى. تاس جولعا تابانداپ كەلگەن ون ءتورت تانكتىڭ  جولى كەسىلدى. ءال-دارمەنى ازايىپ بارا جاتسا دا, پوليترۋك كلوچكوۆ سەرىكتەرىنە قاراپ: «جولداستار, وتىز تانك قالدى, ءوزىمىزدى قۇرباندىققا شالۋعا تۋرا كەلەدى. رەسەي كەڭ-بايتاق, بىراق شەگىنەرگە جەر جوق. ارتىمىزدا – ماسكەۋ» دەگەن ايگىلى ءسوزىن ايتادى. وسى جەردە پانفيلوۆتىڭ جيىرما سەگىز باتىر جاۋىنگەرى سوڭعى دەمى ۇزىلگەنىنشە ايقاسىپ, جاۋدى تاس جولدان وتكىزبەيدى. ماسكەۋ ءۇشىن قاندى شايقاستا گەنەرالدىڭ ءوزى دە ەرلىكپەن كوز جۇمادى. وسى جانكەشتى جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگى تۋرالى العاش 1941 جىلدىڭ 27 قاراشاسىندا «كراسنايا زۆەزدا» گازەتىنىڭ كەزەكتى سانىندا كاروتەەۆ دەگەن مايداندىق كوررەسپوندەنت ءوز وچەركىندە ايتىپ وتەدى. كەلەسى كۇنى, 1941 جىلدىڭ 28 قاراشاسىندا «كراسنايا زۆەزدا»-نىڭ ادەبي حاتشىسى كريۆيتسكي جازعان «قۇربان بولعان 28 باتىردىڭ وسيەتى» اتتى ماقالا جارىق كوردى. كەيىن بۇل اۆتورلارعا سەنىمسىزدىك تۋىپ, قيالدان جازىلعان دۇنيە دەگەن جالا دا جابىلادى. الايدا, «شىڭدىق كوپ – اقيقات جالقى» دەمەكشى, كسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ 1942 جىلعى 21 شىلدەدەگى جارلىعىمەن كريۆيتسكيدىڭ وچەركىندە اتتارى اتالىپ, قازا بولعان بارلىق 28 گۆاردياشىعا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. كەيىن ءمالىم بولعانداي, وسى شايقاستا التى ساربازدى پەرىشتەسى ساقتاپ, ءتىرى قالادى. الايدا, ولاردىڭ سوعىستان كەيىنگى ومىرلەرى, ادام باسىنا بەرمەسىن, ايانىشتى جاعدايدا اياقتالادى. وسى جەردە مايدان دالاسىندا گەنەرالدىڭ قاندىكويلەك سەرىگى, ماسكەۋدى جاۋ­دان قورعاۋدا جانقيارلىقپەن كۇرەسكەن داڭقتى باتىر باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ دا ەسىمىن ايتىپ وتكەن ءجون. باۋكەڭ اتامىز پانفيلوۆشىلاردىڭ كوزسىز ەرلىگىن «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» كىتابىندا تاريحي تۇرعىدا تياناقتاپ بەردى. 2005 جىلى ەلباسىنىڭ جەكە تاپسىرماسىمەن ۆولوكولامسك قالاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرلارى يۆان پانفيلوۆ پەن باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ مۇسىندەرى ورناتىلدى. ەرلىك ەشقاشان ۇمىتىلمايدى دەگەن – وسى.

قازاقتىڭ تۋعان قۇداسى

ءبىزدىڭ تورعايدا بايقادام قارالدين دەگەن ۇلاعاتتى ادام وتكەن. زامانىندا بەدەلدى, ءۋالى سوزىمەن جۇرتتى ۇيىتا بىلگەن, جەر شارۋاشىلىعىن جەتىك بىلگەن تۇلعا. وتىزىنشى جىلدارى جالعان جالامەن ۇستالىپ, اتىلىپ كەتەدى. كەيىن ونىڭ ۇرپاقتارى دا قۋعىن كورىپ, بىراق ءالىبي جانگەلديننىڭ قامقورلىعى ارقاسىندا الماتىعا كەلىپ, جان ساقتايدى. وسى ايتۋلى ازاماتتىڭ ۇلى ايگىلى كومپوزيتور باقىتجان بايقاداموۆقا گەنەرالدىڭ قىزى ۆالەنتينا يۆانوۆنا پانفيلوۆا سوعىستان كەيىن تۇرمىسقا شىعىپ, ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى وتباسىعا اينالادى. ارداقتى باتىر اكەسىنە كەسكىنى مەن مىنەزى ءدوپ كەلەتىن ۆالەنتينا دا قاندى مايداندى كوزبەن كورىپ, بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ, تالاي بوزداقتاردى اجالدان امان الىپ قالعان مەدبيكە بولدى. ۇزاق جىلدار بويى ۆالەنتينا يۆانوۆنا الماتىداعى اكەسىنىڭ ەسىمىمەن اتالعان كوشەدە تۇرىپ, ايماقتىق وفيتسەرلەر ۇيىندە قىزمەت ەتەدى. كەيىنىرەك, وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا دۇنيەدەن وزادى.

ەردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى

المالى باقتى الماتى قالاسىندا 28-گۆاردياشى-پانفيلوۆشىلار اتىنداعى ساياباق بار ەكەنىن, وندا باتىر-گەنەرالعا ەسكەرتكىش ورناتىلعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ەندى, مىنە, باس قالامىز – استانادا دا سايىپقىران سارداردىڭ ايبىندى تۇلعاسى جارقىراپ تۇرماق. گەنەرالدىڭ ەسكەرتكىشىن جاساۋعا جاريالانعان بايقاۋدا ءمۇسىنشى رۋسلان ادەنوۆ دەگەن دارىندى جاستىڭ تۋىندىسى باسقالاردان وق بويى وزىپ شىعادى.

– بالا جاسىمنان پانفيلوۆشىلار ەرلىگىنە تاڭعالىپ ءوستىم. سوندىقتان بولار, وسى جاۋىنگەرلەر تۋرالى جازىلعان كىتاپتاردى قالت جىبەرمەي وقىپ جۇرەم. اسىرەسە, مەنى گەنەرالدىڭ ازاماتتىق بولمىسى قىزىقتىردى. وتكەن جىلى بايقاۋ جاريالانعاندا ىشتەي وسى بايگەگە قاتىسىپ كورسەم دەگەن ويىم بولدى. اقىرى, ءوز تۋىندىمدى ۇسىندىم. جەڭىمپاز اتاندىم. ارينە, گەنەرالدىڭ ءمۇسىنىن جاساۋ وڭاي بولعان جوق. ول ءۇشىن كوپ ىزدەندىم. باتىر جايلى جازعان دەرەكتەر مەن ونىڭ فوتولارىن ۇڭىلە زەرتتەدىم. سوسىن بارىپ, اقپان ايىندا جۇمىستى قولعا الدىم. ەكى اي ىشىندە ءمۇسىندى بەينەلەپ شىعاردىم. ەسكەرتكىشتىڭ جالپى ۇزىندىعى – جەتى جارىم مەتر. بىلاي قاراعاندا, ەڭسەلى, ورنەكتى ەسكەرتكىش بولماق. بۇگىنگى تاڭدا جۇمىستاردىڭ بارلىعى اياقتالدى. ەندى جەڭىس كۇنى مەرەكەسى قارساڭىندا ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋىن كۇتىپ وتىرمىز, – دەيدى جاس ءمۇسىنشى.

ازامات ەسەنجول

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button