باستى اقپاراتسۇحباتۇلت ۇپايى

يليا جاقانوۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى: استانا – تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلى جەڭىسى

بابالارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرعان اسىل مۇراسىن تۇگەندەپ, جۇرتشىلىققا جەتكىزىپ جۇرگەن كومپوزيتور يليا جاقانوۆتىڭ ەڭبەگى ۇلكەن. سەكسەنگە كەلسە دە سەرتىنەن تايماعان كورنەكتى تۇلعا «ءالى دە ەلىمە بەرەرىم كوپ» دەيدى. ەندەشە, قازاقتىڭ قادىرلى قارياسىنىڭ ءومىر جولى مەن بۇگىنگى ۇلتتىق مۋزىكا مەن اۋەزدى ءان توڭىرەگىندە ايتقان ويلارىن وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

 يليا

پوەزيا مەن مۋزىكانىڭ لەبىمەن ەرجەتتىم

– اعا, سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كوتەرىلدىڭىز. ارتىڭىزدا ۇزاق جولدىڭ بەلەسى قالدى. سەكسەنگە كەلگەن قاريا نەگە الاڭدايدى, كوڭىلىڭىز نەگە مارقايادى, قانداي ۋايىمىڭىز بار؟ اڭگىمەنى وسىدان باستاساق..
– وتكەن كۇندى ويلاسام, كوز الدىما قىر استىندا ساعىمداي بۇلدىراپ قالعان بالالىق شاعىم, جاستىق كەزىم, ۇلى تىرشىلىككە ارالاسقان قايراتتى قالپىم, كەمەل جاسقا تولىپ, ەل اعاسى اتانعان كەمەڭگەر كەزىم ورالادى. كىمدى ءسۇيدىم, نەدەن ءتۇڭىلدىم, مەزگىل قالاي بولدى, ورتا قانداي ەدى, نەگە راحاتتانىپ, كىمنەن عيبرات الدىم دەپ تاعى ويلايسىڭ. سەكسەنگە كەلگەنگە دەيىنگى ومىرىمدەگى جىلدارىم قۇمعا سىڭگەن سۋداي ءىز-ءتۇسسىز كەتپەپتى. ءبىر جاعىنان سوعان كوڭىلىم مارقايادى.
قىلىشتاي جالاڭداپ تۇرعان جيىرما جاسىمدا جۇرتتىڭ اۋزىنا ءىلىندىم. 1956 جىلى «سال­تاناتتى ساعىنىش», «اق­قايىڭ» دەگەن اندەرىمدى جازدىم. ءدال سولى جىلى ءشامشى قال­داياقوۆتىڭ «قاراكوز», «جۇرەك سىرى» اندەرى جارىققا شىقتى. ءسويتىپ, ەكەۋمىزدىڭ قازاق راديو­سىنىڭ ەفيرىندە اندەرىمىز شىر­قالىپ, ءومىردىڭ بارلىعى ءان سەكىلدى تەربەلىپ, قيىندىقتى سول سازدى اۋەنمەن كوتەرىپ, جاقسى كۇندەردى انمەن اۋەلەتكەن تاعىلىمدى جىلدار بولدى. اسقار تاۋ اكەلەرىمىز قاندى مايداننىڭ سازدى بال­شىعىن كەشىپ جۇرگەندە, ءبىز سول ۋاقىتتا بالا بولساق تا, ۇلكەن­دەرگە قولعابىس تيگىزىپ, تىلدا ەڭبەك ەتتىك. قيىندىققا ءتوز­دىك. جوقشىلىقتى, جەتىس­پەۋ­شىلىكتى كوردىك. سوعىس ءبىزدى ەرتە ەسەيتتى. ومىرگە دەگەن كوز­قارا­سىمىزدى قالىپتاستىردى.
ارينە, ءومىر شىرىلداۋىق شەگىرتكە سەكىلدى تەك قانا ءان سالۋدان تۇرمايدى. ونىڭ ماعىناسى تۇسىنە بىلگەن پەندەگە شىڭىراۋ قۇدىق سەكىلدى ءتۇپسىز تەرەڭ. سوندىقتان الىس اۋىلدا وسسەك تە, جۇرت قاتارلى ساپالى ءبىلىم الىپ, ونەردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ, جان-سەزىمىمىزدى ادەمىلەپ تۇراتىن ەستەتيكالىق بولمىسىمىزدىڭ ءمولدىر بۇلاقتىڭ سۋىنداي تازا بولعانىن قالادىق. انا ءتىلىمىز قانداي ءنارلى, قۇنارلى, دانالىق اسىل سوزگە تۇنىپ تۇرسا, ۇلتتىق مۋزىكامىز دا سولاي بولدى. مەن ءوزىم بالا جاسىمنان پوەزيا مەن مۋزىكانىڭ لەبىمەن ەرجەتتىم. ارينە, ادام جاس كەزىندە ەشتەڭەگە تايىز سۋ سەكىلدى بويلاي بەرمەيدى. ءوزىم جاسىمنان شىنايى شىعار­ماشىلىقپەن اينالىسىپ, قان­شاما كوركەم شىعارمالارىم مەن تۋىندىلارىم دۇنيەگە كەلىپ, قىزمەتتىك ابىرويعا, ونەردەگى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزسەم دە ءومىرىمدى ماعىنالى, وزىنەن كەيىنگى جاسقا ۇلگى بولىپ, ءوز ورتاڭا ساۋلە شاشاتىن جانى سۇلۋ ادام بولۋدى ويلادىم. سەڭگىرلى سەكسەنگە دە ەمىن-ەركىن, قۋاتتى قالپىمدا كەلىپ وتىرمىن. ءالى دە ءان شىعارامىن, سۋرەت سالامىن, كوركەم شىعارما جازامىن, حالىق مۇراسىن زەرتتەپ ءجۇرمىن. قىسقاسى, تۇعىردان تايىپ, ات ۇستىنەن تۇسكەن جوقپىن.

– اۋەلى تاڭداپ العان مامان­­دىعىڭىز ادەبيەتشى ەكەن. ءبى­راق, مۋزىكاعا بالا كەزىڭىزدەن قۇشتار بولىپسىز. ءبىر با­سى­ڭىزدا سان ءتۇرلى ونەر بار. وسى قاسيەت كىمنەن دارىدى؟
– ءار ونەر ادامىنىڭ ءوز ورتاسى بولادى. ءبىزدىڭ بابالارىمىز شورا باتىر زامانىندا ەدىل مەن جايىقتىڭ جاعاسىن جايلاپتى. ەل شەتى بولعاندىقتان جان-جاقتان تۇرتكىلەگەن جاۋ كوپ بولىپتى. اتالارىمىز ءتۇرلى سوعىستار مەن جورىقتاردان كوز اشپاپتى. سونداي سۇراپىل, ەل باسىنا مازاسىز كۇن تۋعان شاقتا بابالارىمىز ارقاعا قاراي ىعىسقان. الدىمەن تورعايعا كەلىپپىز, ودان ۇلىتاۋدى باسىپ ءوتىپپىز. سودان جازيرا بەل جاڭاارقاعا توقتاپ, سارىسۋدىڭ تاما بولىسى اتاندىق. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءانى دە, مۋزىكاسى دا ارقا داستۇرىندە دامىدى. سوندىقتان مەن ءان ايتسام دا, كۇي شەرتسەم دە, ونىڭ بارلىعى ارقا ءداستۇرىنىڭ قالىبىندا شىعادى. بالا كۇنىمدە اۋىلدا ءابدىراحمان, الدابەرگەن دەگەن كەرەمەت انشىلەر بولدى. سادىبەك ەسىمدى داۋلەسكەر دومبىراشى ءومىر ءسۇردى. اكەم قاندى مايداندى كوزبەن كورگەن قارت جاۋىنگەر ەدى. ەلدە مۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەدى. ءبىرجان سال, اقان سەرى, ۇكىلى ىبىرايلار تۋرالى ەستى اڭگىمەلەردى كوپ ايتاتىن. سولاردىڭ ونەرىن ايرىقشا قادىرلەيتىن. ولارعا ەش ءانشىنى تەڭ سانامايتىن. سولارمەن مەنى تاربيەلەدى. سوندىقتان, مەنى العاشقى تىڭداعان ءانىمدى, مۋزىكاعا دەگەن قۇشتارلىعىمدى وياتىپ, جەتەلەگەن ارقانىڭ ءانى دەپ تولىق ايتا الامىن.

– ارينە, ادام ومىرگە كەلە سالا اتاقتى بولمايدى. ونىڭ وسىنداي دارەجەگە جەتۋىنە وسكەن ورتاسى, العان تاربيەسى, قالا بەردى, اكە-شەشەسىنىڭ بەرگەن تاعىلىمى اسەر ەتەدى. ءسىزدىڭ اتا-اناڭىز قانداي كىسىلەر ەدى؟
– ارعى اتالارىمىز اسا باي بولماسا دا, دوڭگەلەنگەن داۋلەتى بار ادامدار بولىپتى. قازانعاپ دەگەن بابامىزدىڭ سارىارقادا بولعان اسىن تالايلار جازدى. اكەمنىڭ اعاسى قورداش دەگەن كىسى ساكەن سەيفۋللينمەن زامانداس بولىپ, بىرگە قىزمەت ىستەپ, سارىسۋ اۋدانىنىڭ العاشقى ءبىلىم ءبولىمىن باسقارىپتى. ءوز زامانىنىڭ وقىعان ازاماتى ەكەن. اكەمنىڭ ءىنىسى ءتۇسىپ, ونىڭ بارجاقسى دەگەن باۋىرى اۋەلەتىپ ءان سالعان, سەرى جىگىت اتانىپتى. سالدىق ادەتى دە بولعان. ءتۇسىپ اتامنىڭ شاۋەن دەگەن بالاسى دا اجەپتاۋىر ءانشى بولىپتى. ونىڭ ساكەن سەيفۋللينمەن دوستىعى ەلگە اڭىزداي تاراعان. اكەم جاقان ۇستاز بولعان, ەسكى اڭگىمەگە ءجۇي­رىك, ەستى ءسوزدى ءدامدى قىلىپ, جۇيە­لەپ ايتاتىن ونەرى بولدى. قازاقتىڭ انىنە دەگەن تال­عامى بولەك ەدى. ارقانىڭ اسقاق تۇل­عالارىنىڭ اندەرىنە قىلاۋ تۇسىرمەيتىن. العاش ءان شى­عارعاندا «يليا, سەن ارقانىڭ اندەرىنەن ءنار الىپ ءوستىڭ عوي, سودان اجىراپ كەتپە» دەپ ايتىپ وتىراتىن. شەشەمنىڭ ەسىمى – بالكەن. ءتىلدى, ايبىندى, ايدىندى, ەلگە قادىرى ارتقان كىسى ەدى. عاسىر جاساپ دۇنيەدەن وزدى.

اماناتقا ادال بولدىم

– قارا ءسوزدى دە مايىن تامىزىپ جازاسىز. پروزالىق شىعارمالارىڭىز ءان سەكىلدى ادام جانىن تەربەپ وتىرادى. «كەرتولعاۋ» رومانىڭىز العاش رەت قىرعىز تىلىندە جارىق كورىپتى…
– جالپى, ونەر دەگەن تىل­سىمعا تولى دۇنيە. كەيدە سەن مۋزىكامەن, انمەن جەتكىزە الماعان ويدى, كەرەمەت اسەر ەتكەن وقيعالاردى, تاعدىرلار مەن تاريحتاردىڭ بارلىعى پروزاعا كەلگەندە كەڭ كوسىلىپ جۇرە بەرەدى. بالا كۇنىمنەن الەم كلاس­سيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن جاتا-جاستانىپ وقىدىم. جاس شاعىمنان ا.چەحوۆ, م.شولوحوۆ, ا.كۋپرين, ي.ءبۋنيندى وتە جاق­سى كوردىم. اسىرەسە, ميحايل شولوحوۆتىڭ اڭگىمەلەرى مەن روماندارى ەرەكشە اسەر­لەن­دىردى. پروزادا مۇنداي ساڭ­لاق سۋرەتكەر سيرەك. سوسىن شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ پرو­زا­داعى ادامنىڭ نازىك سەزىمىن تەربەيتىن ءليريزيمى دە جانىما جاقىن بولدى. شىڭعىستىڭ شىعارمالارىن ورىس تىلىندە وقىدىم. ىقىلاس پەن اقان سەرىگە قالام تارتتىم. تاتتىمبەتتى دە سوزبەن بەينەلەدىم. العاش سوقىر مۋزىكانتتىڭ تاعدىرىن مۇڭمەن ءورىپ, «قايتا ورالعان ءان» دەگەن پوۆەست جازدىم. سوعىستا اياعىنان ايىرىلعان ءبيشى تۋرالى «قوش بول, ۆالس» دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر پوۆەسىم بار. ال «كەرتولعاۋ» رومانىنا ىقىلاستىڭ قىرعىزداعى كۇرەڭكەي كۇيشىمەن دوستىعى ارقىلى ەكى حالىقتىڭ بولمىسىن, تاعدىرىن ارقاۋ ەتتىم.

– شىڭعىس ايتماتوۆپەن جاقىن سىيلاستىڭىز. ول كىسىنىڭ شىعارمالارىنا ءان جازدىڭىز. ارداقتى ادام ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە قانداي قاسيەت­تەرىمەن قالدى؟
– شىڭعىس ايتماتوۆ – عا­سىرلاردا سيرەك تۋاتىن, ورەسى بيىك تۇلعا. ونىڭ جازۋشىلىق مادەنيەتى, ەستەتيكالىق كوز­قاراسى, فيلوسوفيالىق ويلارى باسقا قالامگەرلەرگە قاراعاندا وزگەشە. ادام رەتىندە, ازامات رەتىندە وتە جۇمساق, بيازى, ىشكى مادەنيەتى جوعارى, باۋىرىنا ەنىپ تۇراتىن كىشىپەيىل, «مىنا جەرگە بارايىقشى» دەسەڭ, ەرىپ ساعان جۇرە بەرەتىن اقجۇرەكتىلىگى, شىنشىلدىعى, تۋراشىلدىعى دا تۋرالى ءسوز باسقا. ەكەۋمىزدىڭ تابيعاتىمىز ۇقساس ەدى.

– ءسىز ۇلتتىق ونەردىڭ باعىن جاندىرىپ, داڭقىن اسىرعان ۇلى ونەرپازدار جايىندا عۇ­مىرنامالىق ەڭبەكتەر, دە­رەكتى شىعارمالار جازدى­ڭىز. سولاردىڭ ومىرىندە قا­عىس قال­عان دەرەكتەر ءالى بار ما؟
– تالانتتى تۇلعالار جايىن­دا اشىلماعان دەرەكتەر جەت­ەرلىك. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە «ءبىر كەزدە اقان ەدىم اسپانداعان» دەگەن كولەمدى دەرەكتى دۇنيەم جارىق كوردى. سوندا اقان سەرى­نىڭ ءالى دە جۇرتقا بەلگىسىز تاع­دىرى ءسوز بولادى. تاريحتا تۇلعا­لار تۋرالى ءتۇرلى سەبەپپەن بۇر­ما­لانىپ كەتكەن قاتەلىكتەر كوپ. ءما­سەلەن, ءبىز قۇلاگەردى باتى­راش پەن قوتىراش ءولتىردى دەپ ءجۇر­مىز. نەگىزىنەن, قۇلاگەردى مەرت قىلعان باراقباي دەگەن ادام. وسى دەرەكتى مەنەن بۇرىن ماع­جان جۇماباەۆ جازعان. مەن ونى ىندەتىپ, باراقبايدىڭ كىم بول­عاندىعىن, كىمدەرمەن جاقىن, تۋىس­قان اتانعاندىعىن زەرتتەپ, انىقتاپ بارىپ, قۇلاگەردى ءولتىر­گەن سول ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. سوسىن ءبىز اقتوقتىنىڭ بار­عان جەرى جالمۇقاندى دا جا­عىم­سىز بەينە رەتىندە ايتىپ ءجۇرمىز. شىن ءما­نىندە, ول – تەكتى اۋلەتتەن شىق­قان, كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ كىسى.

تامىرىمىز  ۇلتتىق  بوياۋدان اجىراپ  بارادى

– ۇزاق جىلدان بەرى قازاق مۋزىكاسىن زەرتتەپ كەلەسىز. قازىر تۇلعالارعا جۇرتقا بەلگىلى اندەردى تاڭىپ جاتادى. سوعان قانداي تورەلىك ايتاسىز؟
– راس, وسىنداي جاعدايلار بەلەڭ الىپ بارادى. الاش ار­داقتىلارىن اسا قۇرمەت تۇتا­مىز. ولاردىڭ ەلى ءۇشىن جاساعان ەڭبەكتەرىنىڭ الدىندا باسىمىزدى يەمىز. بىراق, ءبىز احمەت بايتۇرسىنوۆ, مىرجاقىپ دۋلاتوۆ, ماعجان جۇماباەۆ, جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ جانە شاكارىم قۇدايبەردىۇلى اقتال­عاننان كەيىن, سولاردى شى­نايى ساعىنعاندىقتان با, الدە ءبى­رەۋ­­لەردىڭ جاڭساق دەرەگى مە, ءاي­­تەۋىر, ەسىمدەرى اتالعان ازا­مات­تاردىڭ بارلىعىن كومپوزيتور قىلىپ جىبەردىك. مەن سونىڭ بارلىعىن زەرتتەدىم. مىسالى, احاڭ, جاقاڭمەن بايقادام قارالدين جاقىن سىيلاسقان. ونىڭ ۇلى باقىتجان بايقاداموۆ – تالانتتى كومپوزيتور. دانابيكە قارالدينا دا – بايقادامنىڭ قىزى. دانابيكە اپامىزدان كوپ دەرەكتەر الدىم. سولاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, احمەت اعامىز ءان جازباعان. مىرجاقىپ دۋلاتوۆ كومپوزيتور بولعان. جۇسىپبەك, ماعجاننىڭ دا ونداي ونەرى بولماعان. ارقالى اقىننىڭ سالىمگەرەي دەگەن تۋعان ءىنىسىنىڭ جۇزدەن اسىپ بارىپ قايتىس بولعان ءبيبىزايىپ دەگەن كەلىنىنىڭ مەندە ديكتوفونعا جازىپ العان ءبىر ساعاتتىق اڭگىمەسى بار. سوندا ول كىسى: «شىراعىم, ءبىزدىڭ جاجەمنىڭ (ماعجاندى ەركەلەتىپ سولاي اتاعان) اتىنا اناۋ ءاندى, مىناۋ ءاندى جاپسىرا بەرمەڭدەر. ول كىسى ءان جازباق تۇگىلى دومبىرا شەرتپەگەن. بىراق, اكەسى بەكەن دومبىراشى بولعان. ەكەۋىنىڭ اراسى زىليحاعا بايلانىستى جاقسى بولعان جوق» دەپ ايتقانى بار ەدى. سوندىقتان, جۇسىپبەككە دە, احمەتكە دە تەلىنىپ جۇرگەن اندەردىڭ ءبارى قاتە. ال مىرجاقىپ الاشتىڭ ەكى مارشىن جازعان. العاشقىسى 1916 جىلى بولسا, ەكىنشىسى 1919 جىلى جازىلعان.

– قازىرگى مۇز سەكىلدى جىپ-جىلتىر, بوياۋى وڭىپ بارا جاتقان قازاق انىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
قازىرگى تاڭدا تامىرىمىز ۇلت­تىق بوياۋدان اجىراپ بارادى. كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭ­نىڭ تاربيەسى بولەك ەدى. سول ۋاقىتتا حالىق مۋزىكاسى كەرەمەت داۋىرلەدى. وعان باسى ارتىق قيانات جاساعان ەشكىم بولعان جوق. اندەرىمىزدىڭ بار­لىعى كوركەمدىك كەڭەستە قارا­لاتىن. بىلىكتى مامانداردىڭ تالقىلاۋىنا تۇسەتىن. ولار اندە ۇلتتىق كولوريت, حالىقتىق ناقىش بولماسا, ونى ءان دەپ ەسەپ­تەمەيدى. بۇگىنگى بالالار ءاننىڭ قۇرىلىسىن دۇرىس بىلمەيدى. حالىقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن, مىنەزىنەن, بولمىسىنان الىستاپ كەتتى. سودان كەيىن ناقىشتى
اندەر دە تۋمايدى. ولاردىڭ ايتىپ جۇرگەن اندەرى قازاقتىڭ ءانى ەمەس. بۇل ۇلتتىق ونەرىمىزگە تونگەن قاۋىپ دەسەك تە بولادى. مۇنىڭ بارلىعى شەتەلدىك ەكس­پانسيانىڭ اسەرى دەپ بىلەمىن.

ERM_3605

– بۇكىل ەل ءسۇيىپ تىڭدايتىن «جايلاۋكول كەشتەرى» مەن «ەدىل مەن جايىق» ءانى قالاي دۇنيەگە كەلدى؟
– 1971 جىلى سارىسۋ اۋدا­نىنداعى سارىسۋ كەڭ­شارىنىڭ ورتالىعىنا ىقىلاس كۇيشىنىڭ ۇرپاقتارىمەن اڭگىمەلەسۋگە بارعان ەدىم. ول جەردە كۇيشىنىڭ بارلىق تۋعان-تۋىستارى تۇرادى. سول اۋىل اقساقالدارىمەن ءجۇز­دەسىپ, ارۋاقتى كۇيشىنىڭ نە­مەرەسى قۇلىنشاق دەگەن كىسىنىڭ ۇيىندە وتىرعاندا, ىقىلاستىڭ تاعى ءبىر نەمەرەسى اتاسىنىڭ ءومىرىن جاقسى بىلەتىن ەرمەكباي قاريانىڭ كوز الدىندا, قازاقشا ايتقاندا, ەت پەن شايدىڭ اراسىندا «جاي­لاۋكول كەشتەرىن» جازدىم. العاش ونى حالىققا ءدۇلدۇل ءانشى, مەملەكەتتىك سىي­لىقتىڭ لاۋرەاتى قايرات بايبوسىنوۆ جەتكىزدى. سودان ون جىلدان سوڭ «ەدىل مەن جايىق» ءانى دۇنيەگە كەلدى. 1981 جىلى ەلىمىزدە قازاقستاننىڭ رەسەيگە قوسىلعانىنا 250 جىل تولۋى­نا بايلانىستى ۇلكەن ناۋقان باستالىپ كەتكەن ەدى. ال مەنى سول كەزدە كوكىرەگىمدى وكىنىش, ناز-نالا, اتا-بابالاردىڭ كۇر­سىنىسى كەرنەپ ءجۇردى. ايگىلى مۇرات جىراۋدىڭ «ەدىلدى كەلىپ العانى, ەتەككە قولدى سالعانى, جايىقتى كەلىپ العانى, جاعاعا قولدى سالعانى, ويىلدى كەلىپ العانى, ويداعىسى بولعانى, ادىرا قالعىر, ءۇش قيان, اربالارىن سۇيرەتىپ ماڭعىستاۋعا بارعانى» دەپ ايتقانىنداي, ورىس وتارشىلدارىنىڭ جىلانداي يرەلەڭدەپ كەلىپ, جەرىمىزدى يەلەنىپ جاتقان شاعى كوز الدىمنان كەتپەي قويدى. سول جىلى 4-ءشى قازاندا ۇلكەن بالام ۇيلەندى. تويدان ەكى كۇننەن كەيىن «ەدىل مەن جايىق» تۋدى. ونىڭ دا قايرات بايبوسىنوۆ تۇساۋىن كەستى. كەيىن وسى ءاندى وركەستر دە, حور دا ءىلىپ اكەتتى.

سارىارقا بابالارىمىزدىڭ قاسيەتتى مەكەنى

– جاسىڭىز ۇلكەيگەن شا­عىندا جاس جىگىتتەي جو­عارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ, ديپ­لوم قورعاپ, جۇرتتى تاڭ­قالدىردىڭىز..
– ادامنىڭ بار ءومىرى تابي­عاتپەن ەگىز. بالا كۇنىمنەن مەنى دالاداعى قۇبىلىستاردىڭ بارلىعى تولعاندىراتىن. ءما­سەلەن, مىڭ بۇرالا بيلەپ تۇر­عان قايىڭ, جاپىراعى ءتۇسىپ قارتايعان اعاش, نە بولماسا وپىرىلايىن دەپ تۇرعان جار نەمەسە تولقىنى بۇرقاپ جاتقان وزەن, «قىزعان پەشتىڭ بۇيىرىندەي» باتىپ بارا جاتقان كۇن وسىنىڭ بارلىعى ماعان قاتتى اسەر ەتەتىن. مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان باستاپ سۋرەت سالۋعا قۇشتار بولدىم. كەيىن باسقا ماماندىقتا وقىپ, باسقا سالادا جۇرسەم دە سۋرەتشىلىكتى تاستاعان جوقپىن. ءسويتىپ, قار­تايعان شاعىمدا بالا كەزىمنەن ارمانداعان ماقساتىما قول جەتكىزدىم. حالەل دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كوركەمسۋرەت فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. 78 جاسىمدا ديپلوم قورعاپ, ءبىلىمدى مامان اتاندىم. مەنىڭ سالىپ جۇرگەن كارتينالارىمدى كورگەن ماسكەۋدەگى سۋريكوۆ اتىنداعى كوركەمسۋرەت اكادەمياسىن ۇزدىك تامامداعان قامباربەك امانوۆ دەگەن پروفەسسور «اعا, ءسىزدىڭ سۋرەتتەرىڭىز ەرەكشە اسەرلى, ادامعا تاماشا كوڭىل-كۇي سىيلايدى. سۋرەت ونەرىمەن سالماقتى اينالىسىڭىز» دەپ كەڭەس بەرگەن ەدى. سودان وسى جولدى قايتا ۇشتاپ, شىنايى كىرىسىپ كەتتىم. ايگەرىم دەگەن نەمەرەم دە سۋرەت سالادى. قازىر ول استاناداعى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كور­كەمسۋرەت فاكۋلتەتىندە وقيدى.

– اعا, ومىردە «وسى ءىسىم قا­لىپ بارادى-اۋ» دەگەن وكى­نى­شىڭىز بار ما؟
– ارينە, جۇمىر باستى پەندە بولعاننان كەيىن وكىنىشسىز ءومىر بولمايدى. مەزگىل ءوز اۋە­نىمەن جۇرەدى. ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىز كەڭەستىك ۇكىمەتتىڭ تار بۇعاۋىندا ءوتتى. اتالارىمىزدىڭ اسىل دۇنيەلەرىنە كوزىمىز جەتىپ تۇرسا دا, قاتاڭ يدەولوگيانىڭ كەسىرىنەن تالاي تاريحي دەرەكتەر تاسادا بۋلىعىپ قالدى. بۇگىنگى كۇننەن تاۋەلسىز ەلدىڭ ەركىندىگىن كورەمىن. جاستاردىڭ ازات ويلارىنا سۇيسىنەمىن. اسىلى, ارمانسىز ادام بولمايدى عوي. شىركىن, تاعى وتىز جىل ءومىرىم بولسا, ەندىگى قالعان عۇمىرىمدى سۋرەت­شىلىككە ارناپ, تىڭ تۋىندىلار سالعان بولار ەدىم. مۋزىكا وزىنەن ءوزى ءجۇرىپ جاتادى. سوندا بەرە الماعان نيۋانستاردى, قۇبىلىستاردى قىلقالاممەن بەرۋگە بولادى. ولار ءبىر-ءبىرىن تولىق­تىرىپ, عاجايىپ دۇنيەگە اينالار ەدى.

– استانا كۇنى دە جاقىنداپ قالدى. ەلىمىزدىڭ باق قونعان ەلورداسىنا قانداي تىلەك ايتار ەدىڭىز؟
– سايىن سارىارقانىڭ ءتو­سىندە ەلوردامىزدىڭ ورناعانى ۇلتتىق ماقتانىشىمىز دەپ ايتۋعا بولادى. استانا – تاۋەل­سىزدىكتىڭ ۇلى جەڭىسى. بيىل ازات­تىق العانىمىزعا 25 جىل تولدى.
بابالاردىڭ رۋحى ويانىپ, ەڭسەمىز بيىكتەدى. كۇن سايىن قۇل­پىرىپ, جايناپ كەلە جاتقان قالا­مىزدىڭ اسەمدىگى ەرەكشە كوز تارتادى. ەلورداعا ات باسىن تىرەگەندە, جاڭارعان جاس قالانىڭ كەيپىن كورىپ, كوڭىلىم وسەدى. جاس بالا­لاردىڭ جۇزىنەن باقىتتىڭ لەبى ەسەدى. 1999 جىلى كونگرەسس-حولدا «ءانىم ساعان استانا» دەگەن ۇلكەن شىعارماشىلىق كەشىم ءوتتى. سوندا جۇرتشىلىققا «ەسىل بويى» اتتى جاڭا ءانىمدى ۇسىندىم. ونى تولقىن زابيروۆا دەگەن ءانشى قارىنداسىم تامىلجىتىپ ورىندادى. كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. كەيىن سول انگە بەينەبايان ءتۇسىرىلدى. بۇگىندە استاناعا بارلىق مەملەكەتتىڭ نازارى اۋعان. الەمدەگى قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى قوزعايتىن وردالى ويدىڭ ورتالىعىنا اينالىپ كەلەدى. سارىارقا – بابا­لارىمىزدىڭ قاسيەتتى مەكەنى. ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ تۋى تىگىلگەن جەر. سوندىقتان ەلورداعا باق-بەرەكە تىلەيمىن. ەلدىڭ تى­نىشتىعى ارتىپ, كوگىلدىر اس­پا­نىمىزدا بەيبىتشىلىكتىڭ اق كوگەرشىنى ۇشىپ جۇرە بەرسىن دەمەكپىن!

– شىنايى سىر بولىسكەن سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

ازامات ەسەنجول

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button