قازىر ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان داۋىردە رۋحاني قۇندىلىقتار اۋاداي قاجەت. قوعامدا كەزدەسەتىن كەلەڭسىز جايتتار ادامنىڭ رۋحاني ازعىنداۋىنان, يماننىڭ ءالسىرەۋىنەن, جۇرەگىندە مەيىرىمنىڭ بولماۋىنان ورىن الادى. سوندىقتان, ەل بولاشاعى جاستاردى يماندىلىققا تاربيەلەۋ ماقساتىندا ولارمەن ءجيى-ءجيى كەزدەسۋ شارالارىن قولعا الۋ كەرەك. مەكتەپتەر, كوللەدجدەر مەن وقۋ ورىندارى بىلىكتى عانا ەمەس, رۋحاني جانى تازا, ادامگەرشىلىگى مول ماماندار دايىنداۋى كەرەك.
قازىرگى تاڭدا ادامزات ماتەريالدىق تۇرعىدان ەمەس, رۋحاني جاعىنان جۇدەپ كەتكەن سياقتى. دەمەك, بۇگىنگى ادامزات بالاسى ءبىرىنشى كەزەكتە ماتەريالدىق بايلىققا ەمەس, رۋحاني بايلىققا, ىزگى ءبىلىمدى, يماندى ادامدارعا ءزارۋ. باسقالاردىڭ ءدىني سەزىمدەرىنە ءتوزىمدىلىكپەن قاراپ, جالپى ادامزاتتى جاقسى كورىپ, سىيلايتىن, بارلىق ماسەلەلەردى سابىرلىلىقپەن, كەشىرىمدىلىكپەن, تاتۋلىقپەن شەشەتىن پاراساتتى ۇستانىمدارعا مۇقتاجبىز. ادام – ادام بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن يمان كەرەك. يمان دەگەن اۋىزبەن ايتقاندا ءتورت-اق ارىپتەن تۇراتىن ءسوز, ال ماعىناسى تىم تەرەڭ, كەڭ ۇعىم. يماندى ادام ادال ەڭبەگىمەن ناپاقاسىن تاباتىن, ەشكىمدى الداماي كۇن كورەتىن, دىنگە بەرىك قۇداي دەگەن جان. مىنە, كىسىگە ەڭ باستى كەرەك قاسيەت – وسى يمان. قازاق جەك كورەتىن جامان ادامداردى «يمانسىز» دەيدى. بۇل – بىزدە بالەقور, جالاقور, پاراقور, قىلمىسكەرلەرگە تاڭىلاتىن ەڭ جامان ات.
اللاعا يمان كەلتىرۋ – قاسيەتتى ءدىنىمىز يسلامداعى باستى پارىز. قۇداي تاعالا «ءاربىر اقىلى بار كىسىگە يمان پارىز» دەگەن ەكەن. سەبەبى, يمان – ەڭ قاسيەتتى سەنىم مەن سەزىمنىڭ جيىنتىعى.
پايعامبارىمىز حازرەتى مۇحاممەد مۋستافا (س.ا.س) ءبىر سوزىندە «وتان ءسۇيۋ – يماننان» دەپ ايتقان ەكەن. وتانىن سۇيمەيتىن ادامنىڭ يمانى تولىق ەمەس. ال, يمانى تولىق بولماعان ادامنىڭ رۋحاني ءدارەجەسى تومەن بولماق. ياعني, ەڭ ۇلكەن قارۋ – يمان, جۇرەكتەگى سەنىم.
ادامنىڭ بار اسىل قاسيەتى – ونىڭ ارىندا. ارلى, ۇياتتى بولۋ, نامىستى بولۋ – يماندى بولۋ. قازاقتىڭ «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى, جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى», – دەگەن ءسوزى يماندىلىقتىڭ انىقتاماسىنداي ەستىلەدى.
بارشا اسىل قاسيەتتەردىڭ شىنايى كىلتى ادام بويىندا ەكى جولمەن بەكيدى: ءبىرى يماندىلىقپەن, ەكىنشىسى ءوزىڭدى دۇنيەگە اكەلگەن اتا-اناڭنىڭ قانىمەن.
يماندىلىق – شىنايى سەنىم, سەزىم. ناقتىراق ايتساق, «يمان دەگەنىمىز – اللا تاعالانىڭ بارلىعىنا, ونىڭ بىرلىگىنە, ياعني, ونىڭ سەرىگى جوق جالعىز ەكەندىگىنە, ونىڭ كىتاپتارىنا, پەرىشتەلەرىنە, پايعامبارلارىنا (س.ع.س.) جانە قيامەت كۇنىنە سەنۋىڭ. ءار جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ بەلگىلەنۋى اللا تاعالادان دەپ ءبىلۋ». قازاق حالقىنىڭ الدىندا قاۋىپ-قاتەر جوق دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءبىز ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاتپاي-تۇرماي كۇرەسۋىمىز كەرەك. مەنىڭشە, ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى كۇرەس – جاس ۇرپاقتى يماندىلىققا تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى. جاس ادامنىڭ سانا سەزىمىن ءدىن عانا وياتادى. يسلام عانا البىرت جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن قالىپتاستىرىپ, ەلىن, حالقىن ءسۇيىپ, جەرىن, اتامەكەنىن قورعاۋعا قۇلشىندىرادى. يماندىلىقتى بويىنا ءسىڭىرگەن حالىق – ەرجۇرەكتىلىك پەن ءادىلەتتىلىكتى جانىنا جولداس ەتەدى.
ال ازاماتتارى حالقىنا قانداي قىزمەت ەتۋى كەرەك ەكەندىگىن پاراساتتىلىقپەن پايىمداي بىلەدى. سوندىقتان قازاقتىڭ حالىق بولىپ قالۋىنا مۇددەلى بولساق, يسلامدى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن مۇمكىنشىلىكتىڭ ءبارىن قاراستىرۋ كەرەك.
اباي: «تولىق مۇسىلمان – تولىق ادام, جارتىلاي مۇسىلمان – جارتىلاي ادام» دەگەن ەكەن. ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ ايتقانداي, «اباي – ءبىزدىڭ رۋحاني تەمىرقازىعىمىز». ويشىلدىڭ وسى ناقىلىنان-اق يماندى ادام مەن يمانسىز ادامنىڭ پارقىن باعامداي بەرىڭىز. سوندىقتان, حالقىمىزدىڭ يماندى بولۋى, ءدىن ۇستانىپ, جامانشىلىقتان ءوزىن تىيۋى – ۇلت كەمەلدىلىگىنە باستايتىن بىردەن-ءبىر جول. ەشقانداي وقۋ ورنى ادامدى ماڭگى وقىتىپ, ەشبىر اتا-انا بالاسىن ماڭگى تاربيەلەي المايدى. ادامنىڭ جانىندا ولە-ولگەنشە بىرگە بولاتىن جالعىز نارسە – ءوزى. ال, اركىم ءوزىن-ءوزى ءتاربيەلەسە, قوعام تاربيەلەنەدى. ال, وعان نەگىز بولاتىن – ءبىز ايتىپ وتىرعان سەنىم.
ءبىز كۇن سايىن قايعىلى وقيعالاردىڭ, قىلمىستىڭ ورىن العانىن ەستىپ جاتامىز. شەت ەلدەردە وسىنداي كەساپاتتاردىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى ءبولىنىپ جاتسا دا, مىڭداعان ادام تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ جۇرسە دە, قوعام ءتارتىپسىزدىگى تىيىلماي جاتادى. بۇل دا يمانسىزدىقتان. ءبىز بۇگىن جاستارىمىزدى اتا-بابامىز ۇستانعان ءدىن جولىمەن تاربيەلەي الماساق, ەرتەڭ ءتۇرلى كلۋب قۇرىپ, مىڭ جەردەن ۇگىتتەگەنىمىزبەن ولاردى دۇرىس جولعا شاقىرا الماي قالامىز.
ەگەر بۇل مۇمكىن بولسا اق ايۋعا بالايتىن كورشىمىز جاستار اراسىندا ورىن الىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىكتى رەتتەپ-اق الار ەدى. كەرىسىنشە, رەسەيدە جاستار اراسىنداعى ماسكۇنەمدىك, قىزداردىڭ جاساندى تۇسىك جاساتۋى, كوشە بۇزاقىلىعى كۇن سايىن ءورشىپ بارادى. بۇل جەردە ماسەلەنى باسقا تۇرعىدا قاراۋ كەرەك. ياعني, سانا وزگەرمەيىنشە ءىس-ارەكەت ءوزگەرمەيتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
يسلام ءدىنى – ادامعا ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋدى ۇيرەتەتىن ءدىن. وسى تۇرعىدان العاندا ونىڭ قوعامداعى تۇراقتىلىقتى, ءتارتىپتى رەتتەيتىن عاجاپ ينستيتۋت ەكەنىن مويىنداماسقا, تاڭدانباسقا امالىڭ قالمايدى. ءبىز دە وسى جولدى تاڭداۋىمىز كەرەك.
م.جابيگەنوۆ
