ورتا ازياداعى ينۆەستيتسياعا ەڭ تارتىمدى ەل – قازاقستان. ونىڭ ىشىندە استانا قالاسىنىڭ مۇمكىندىگى جوعارى. سوڭعى ءۇش جىلدا استاناعا 2,5 ميلليارد دوللار شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ەلوردا جىلدان-جىلعا قارقىن الىپ, ءوندىرىسى كەڭەيىپ كەلەدى. ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇرعىدا دامۋىنا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى, سالىق ءتۇسىمىنىڭ ارتۋى جانە ت. ب. فاكتور اسەر ەتەدى. بۇل كورسەتكىشكە ينۆەستيتسيا تىكەلەي اسەر ەتەدى. ياعني ينۆەستورلاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قارجى سالۋى ماڭىزعا يە. بۇل ماسەلە ەلدىڭ بارلىق وڭىرىندە بىردەي دامۋى كەرەك. بۇگىن ءبىز استانا قالاسىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى تۋرالى ءسوز ەتەمىز. 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى-جىلدىعىندا باس قالانىڭ ينۆەستيتسيا كولەمى 1 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرادى.
الەمنىڭ الپاۋىت كومپانيا باسشىلارىنا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما ناتيجەسىندە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىمدى ەلدەر انىقتالدى. بۇل قاتاردا اقش, گەرمانيا, كانادا, انگليا جانە فرانتسيانى ەرەكشە اتاۋعا بولادى.
وزىق ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن كورپوراتيۆتىك سالىق ستاۆكاسىنىڭ تومەندەۋى, تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى, وندىرىستىك سەكتوردىڭ تارتىمدىلىعى, ىسكەرلىك ورتانىڭ قالىپتاسۋى ينۆەستيتسيا كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنا تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىرعانىن كورۋگە بولادى.
ورتا ازياداعى ينۆەستيتسياعا ەڭ تارتىمدى ەل – قازاقستان. ونىڭ ىشىندە استانا قالاسىنىڭ مۇمكىندىگى جوعارى. سوڭعى ءۇش جىلدا استاناعا 2,5 ميلليارد دوللار شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ەلوردا جىلدان-جىلعا قارقىن الىپ, ءوندىرىستى كەڭەيتۋدە. بۇل – ەلوردا اكىمدىگى جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستىڭ جەمىسى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, استانا قالاسىنىڭ ينۆەستيتسياداعى تارتىمدىلىعى ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىق, مەملەكەتتىك قولداۋ, شيكىزاتتىڭ قولجەتىمدىلىگى, وتكىزۋ نارىعى مەن نارىقتاعى ساتىپ الۋ قابىلەتى جانە ت. ب. فاكتور وڭ اسەر ەتۋدە.
2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا باس قالانىڭ ينۆەستيتسيا كولەمى 1 ميلليارد اقش دوللار قۇرادى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسەگە كوپ. نەگىزگى كاپيتالعا ينۆەستيتسيا دا ارتىپ كەلەدى.
ەلوردادا شەتەلدىڭ ءىرى 8 كومپانياسى ينۆەستيتسياسىمەن 640,6 ملرد تەڭگەنىڭ جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. اسىرەسە, تۇركيا, باحرەين, سينگاپۋر جانە بىرىككەن اراب امىرلىگى كومپانيالارىنىڭ بەلسەندىلىگىن ەرەكشە اتاۋ كەرەك
باس قالانىڭ اكىمدىگى تاراپىنان وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلارعا ءتۇرلى قولداۋ تەتىگى قاراستىرىلادى. مىسالى, سالىقتىق جانە كەدەندىك جەڭىلدىكتەر, جەردى راسىمدەۋ جانە دايىن الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم ەرەكشە دەپ ايتۋعا بولادى. باستىسى, ەكسپورتتاۋشىلارعا دا ءتۇرلى كومەك ۇسىنىلادى.
ەلورداداعى «Astana Invest» قالالىق ينۆەستيتسيالىق دامۋ ورتالىعى ىسكەر ازاماتتاردى يننوۆاتسيالىق يگىلىكتەردى يگەرۋدە قولداۋ بىلدىرەدى.
– «Astana Invest» – استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ جانىنداعى ايماقتىق ۇيىم. ونىڭ نەگىزگى مىندەتى – ينۆەستيتسيا تارتۋ ارقىلى قالانى دامىتۋ. ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز ءتورت نەگىزگى باعىتقا بولىنگەن: ينۆەستيتسيا تارتۋ, ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتى باسقارۋ, مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك باعدارلاماسى اياسىندا الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ جانە تۋريزم سالاسىن دامىتۋ, – دەدى «Astana Invest» ينۆەستيتسيالىق دامۋ ورتالىعى» اق باسقارما توراعاسى ءانۋار نىعماتوۆ.
باسىم جوبالار مەن ينۆەستيتسيالىق باعىتتار
ورتالىق ماماندارى ينۆەستيتسيا ءۇشىن ەڭ باسىم سەكتورلاردى انىقتاۋ ءۇشىن قالا نارىعىنا تۇراقتى نەگىزدە تالداۋ جۇرگىزەدى. ءانۋار نىعماتوۆتىڭ سوزىنشە, قالانىڭ يمپورت, ءوندىرىس مۇمكىندىگى, شيكىزاتتىڭ بار بولۋى, جۇمىس ىستەپ تۇرعان ءوندىرىستىڭ بولۋى ينۆەستورلاردى قاتتى قىزىقتىرادى.
تالداۋ ناتيجەسىندە ەلورداعا ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ باسىم باعىتى رەتىندە ماشينا جاساۋ, حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار ءوندىرىسى, قۇرىلىس يندۋسترياسى, مەديتسينا, حيميا ونەركاسىبى, اگروونەركاسىپ, ەنەرگەتيكا جانە تۋريزم انىقتالدى.
– وسى سالالار بويىنشا قالادا جانە جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا ەڭ جوعارى سۇرانىس انىقتالدى. ولار ستراتەگيالىق تۇرعىدان ماڭىزدى. بۇل سالالارداعى تاۋار ءوندىرىسى باسقالاردىڭ دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. مىسالى, اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ماشينا جاساۋدى دامىتۋ اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا اكەلەدى. ايتپاقشى, قالادا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنە دەگەن قاجەتتىلىك تۇراقتى. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قالانى كوكونىس, ەت, ءسۇت ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى, – دەيدى ءانۋار نىعماتوۆ.
ميلليون تۇرعىنى بار مەگاپوليستىڭ حالىق سانى وسۋىمەن تۇرعىن جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلارعا دەگەن قاجەتتىلىك ارتتى. كۇندەلىكتى تاۋارلارعا, ەنەرگەتيكاعا جانە مەديتسينالىق قىزمەتكە دەگەن سۇرانىس تا ارتىپ كەلەدى.
– مەديتسينالىق قىزمەتكە تەك استانامىزدىڭ تۇرعىندارى عانا ەمەس, باسقا وڭىرلەردەن دە ءجيى كەلەدى. دەنى ساۋ ۇلت – ەل وركەندەۋىنىڭ كەپىلى, سوندىقتان بۇل سالانى دامىتۋ – ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ باستى باعىتىنىڭ ءبىرى, – دەدى سپيكەر.
شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ
ەڭ ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى – الىس-جاقىن شەت ەل كومپانيالارىنىڭ قارجىسىن تارتۋ. بۇل رەتتە قىتاي, سينگاپۋر, وڭتۇستىك كورەيا سىندى ەلدىڭ تاجىريبەسىن ۇلگى ەتۋگە بولادى. ماسەلەن, قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامۋىن الەمنىڭ ءىرى ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارىنىڭ قارجى قۇيۋىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. بۇل ەلگە 20-30 جىلدىڭ كولەمىندە الەمنىڭ برەند ءونىمىن وندىرەتىن ايگىلى كومپانيالار كەلدى. قىتايدىڭ ينۆەستورلارعا تارتىمدى بولۋى ارزان جۇمىس كۇشى, ساتىپ الاتىن ۇلكەن نارىقتىڭ بولۋى اسەر ەتۋدە. استانا قالاسىنىڭ اكىمشىلىك اۋماعى كەڭەيىپ, حالىق سانى ارتىپ, ءتۇرلى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىمەن قاتار, ساتۋ كولەمى ءوسىپ, ساتىپ الۋ قابىلەتى ارتىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى باس قالانىڭ ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدىلىعىن ارتتىرا تۇسەدى.
– ءبىز ينۆەستورلارعا بيزنەستى قۇرۋدىڭ بارلىق كەزەڭىندە, ينۆەستورلىق ۆيزا الۋدان باستاپ, كەلىسىمشارت جاساسۋ مەن قول قويۋعا دەيىن كومەك كورسەتەمىز. بۇكىل پروتسەسس ينۆەستورلاردى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى الۋدا سۇيەمەلدەۋ, سونداي-اق مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيانى قولداۋ قۇرالىن پايدالانا وتىرىپ, ۇسىنىلعان ينۆەستيتسيالىق جوبانى ورنالاستىرۋ مۇمكىندىگى بويىنشا كەڭەس بەرۋدى قامتيدى, – دەدى ءانۋار نىعماتوۆ.
قالاي ينۆەستور بولۋعا بولادى؟
– الەۋەتتى ينۆەستور ءوزىنىڭ جوبالىق يدەياسىمەن «Astana Invest»-كە جۇگىنە الادى. مالىمەتتەردى زەرتتەگەننەن كەيىن كومپانيا قىزمەتكەرلەرى وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ وڭتايلى مەحانيزمىن تاڭداۋعا كومەكتەسەدى. بۇل ينۆەستيتسيالىق كەلىسىمشارت, مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك نەمەسە ارنايى ەكونوميكالىق اۋماعىندا ءوندىرىس اشۋ جانە باسقا مەحانيزم قاراستىرىلۋى مۇمكىن. ەگەر كاسىپكەردە اقشا سالۋعا نيەتى بولسا, بىراق جوبا تۋرالى تۇسىنىگى بولماسا, وندا ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر قالانىڭ قاجەتتىلىگىن ەسكەرەتىن, ينۆەستور ءۇشىن الەۋەتى ءتيىمدى بولاتىن دايىن بيزنەس-يدەيانى ۇسىنا الادى. مەحانيزمدى تاڭداعاننان كەيىن ءاربىر جوباعا «Astana Invest» كومپانياسىنىڭ ءبىر مەنەدجەرى بەكىتىلەدى. ول ينۆەستور جوبانى ىسكە اسىرۋعا دەيىنگى كەزەڭدە سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن اتقارادى, – دەپ ءتۇسىندىردى ءانۋار نىعماتوۆ.
مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك
ينۆەستيتسيا ەلدىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋدا ماڭىزدى رولگە يە دەسەك, بۇل باعىتتاعى تارتىمدى جوبانىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك باعدارلاماسى.
– ءداستۇر بويىنشا حالىقتى الەۋمەتتىك نىساندارمەن, ياعني بالاباقشا, مەكتەپ, اۋرۋحانا,
ت. ب. قامتاماسىز ەتۋ مەملەكەتكە جۇكتەلدى. ولاردى قۇرۋعا جانە ۇستاۋعا قارجى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بولىنەدى. الايدا الەۋمەتتىك نىساندارعا دەگەن قاجەتتىلىك اناعۇرلىم جوعارى بولىپ, قاراجات جەتكىلىكسىز بولعان كەزدە ءمجا كومەككە كەلەدى, – دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.
مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك – بۇل جەكە ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ارقىلى ءتۇرلى سالاداعى ماڭىزدى الەۋمەتتىك جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ ىنتىماقتاستىعى مەحانيزمى.
– مىسالى, ەلوردادا ستۋدەنتتىك ورىننىڭ تاپشىلىعى ماسەلەسى بار, مەكتەپتەر قاجەت. سودان كەيىن سالاداعى قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگان كونكۋرس جاريالاپ, وسىعان ۇقساس جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا تاجىريبەسى بار, مۇنداي نىسانداردى سالۋ مەن پايدالانۋدى بىلەتىن ينۆەستوردى تابادى. بارلىق نيۋانستار ءمجا تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى كەلىسىمدە قاراستىرىلعان. ينۆەستور ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن نەمەسە قارىز قاراجاتىنىڭ كومەگىمەن نىساندى سالىپ, جابدىقتايدى. سودان كەيىن بىرنەشە جىل ءتارتىپتى باسقارادى جانە ساقتايدى. كەلىسىمشارت مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن ينۆەستور وبەكتىنى مەملەكەت مەنشىگىنە بەرەدى, ول ءوز كەزەگىندە ينۆەستوردىڭ جۇمىسىن باقىلايدى جانە وعان بيۋدجەتتەن بەلگىلەنگەن سومانى تولەيدى. بۇل رەتتە نىسان مەملەكەت ءۇشىن ارزانىراق جانە ۇنەمدەلگەن قاراجاتتى باسقا ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءتيىمدى قايتا بولۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ينۆەستور ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمشارتقا, بيۋدجەتتەن تۇراقتى تولەمدەرگە جانە حالىققا قوسىمشا قىزمەت كورسەتۋگە بايلانىستى تابىستى بيزنەس تۇرىنە جاتادى, – دەدى ءانۋار نىعماتوۆ.
ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن ەنگىزۋدىڭ ارقاسىندا ەلوردا اشىق جانە جايلى بيزنەس ورتانىڭ مارتەبەسىن ساقتاۋعا ۇمتىلۋدا. قىسقاسى, ينۆەستيتسيا ەل ەكونوميكاسى دامۋىنىڭ نەگىزى دەسەك, استانانىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىسى جۇيەلى, باعدارى ايقىن.
نۇرلات بايگەنجە,
كارينا كۋششانوۆا
