سۇحبات

كامال الپەيىسوۆا: اۋدارماشىلىعىمنىڭ ارقاسىندا تالاي تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاسى بولدىم

اكا-سەناتتا

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, جازۋشى, اۋدارماشى كامال الپەيىسوۆا – ەلىمىزدەگى ىلەسپە اۋدارما جاساۋدى مەڭگەرگەن العاشقى بىلىكتى ماماننىڭ ءبىرى. رەسپۋبليكالىق «ۇزدىك اۋدارماشى» بايقاۋىنىڭ تۇڭعىش جەڭىمپازى. ۇزاق جىلدار بويى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ اپپاراتىندا, پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان. بىرنەشە كىتاپتىڭ, وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالداردىڭ اۆتورى.

«ەكى ءتىلدى تەل ەمگەن ءبىزدىڭ كامال – فەنومەن»

– ءسىز ەلىمىزدەگى العاشقى ىلەسپە اۋدارمانى مەڭگەرگەن بىلىكتى مامانسىز. كوزىقاراقتى, كوڭىلى وياۋ ادام بولماسا, بىلايعى جۇرتقا بەيمالىم وسى سالاعا قالاي كەلدىڭىز?

– ىلەسپە اۋدارما ەلىمىزگە ەگەمەندىكپەن بىرگە كەلدى. ارينە, ونىڭ الدىندا ارا-تۇرا ءبىرلى-جارىم اۋىزشا اۋدارما جاساۋ مىسالدارى بار. تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ۇلتتىڭ رۋحى دا ويانىپ, سانامىز دا ءدۇر سىلكىنىپ, ەرەكشە كوڭىل-كۇيدە بولدىق. اتا زاڭىمىز دا قابىلدانىپ, وندا قازاق تىلىنە ايرىقشا مارتەبە بەرىلىپ, بارلىق ءىس-قاعازداردى مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋ قولعا الىندى. سول تۇستاعى جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتتارى دا وتىرىستاردا قازاق تىلىندە ەركىن سويلەپ, مينيسترلەر كابينەتىنىڭ وكىلدەرىنە مەملەكەتتىك تىلدە ۇسىنىستار ايتىپ, قازاق ءتىلىنىڭ توڭى ءجىبىپ, كوبەسى سوگىلە باستادى. ول كەزدە ۇكىمەتتە قىزمەت اتقاراتىن ازاماتتاردىڭ دەنى انا ءتىلىن جەتە تۇسىنبەيتىن جاندار نە باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى بولعانى جاسىرىن ەمەس. ەندى اتقارۋشى بيلىكتىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى حالىق قالاۋلىلارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە ايتقان ۇسىنىستارىن قابىلداپ, شارا قولدانۋ ءۇشىن ىلەسپە اۋدارمانىڭ قاجەتتىلىگى تۋدى. سول شاقتا مەنى جوعارعى كەڭەسكە جۇمىسقا شاقىردى. ارينە, وعان دەيىن وسى زاڭ شىعارۋشى ورگاندا قازاقشادان ورىسشا اۋداراتىن ىلەسپە اۋدارما بولدى. بىراق, ول الدىن الا ازىرلەنىپ, جازىلىپ قوياتىن. ونى تەك قاعازدان وقىپ بەرۋ ءۇشىن جاۋاپتى قىزمەتتەگى ازاماتتار تارتىلاتىن. ولاردىڭ قاتارىندا كاكىمجان قازىباەۆ, جۇماعالي ىسماعۇلوۆ, ساپار بايجانوۆ سەكىلدى حالقىمىزدىڭ ارداقتى تۇلعالارى بولعانى بەلگىلى.

– دەمەك, ىلەسپە اۋدارما جوعارعى كەڭەس قىزمەتىنەن باستالعان ەكەن عوي. بويىڭىزدا ىلەسپە اۋدارما جاساۋعا قابىلەت بار ەكەنىن قالاي بايقادىڭىز؟

– ونى مەن ەمەس, كورنەكتى سىنشى زەينوللا سەرىكقاليەۆ اعامىز بايقادى. جوعارعى كەڭەستە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋ تۋرالى  رەداكتسيالىق-باسپا ءبولىمى باستاما كوتەرىپ, ءبىز بۇگىنگى بەلگىلى ازامات دارحان مىڭباي ەكەۋمىز سول مەرەكەنى جۇرگىزدىك. ول قازاقشا سويلەيدى, مەن ورىسشا سويلەيمىن. اراسىندا, ەكى تىلدە ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ تاريحىنان كەڭىرەك ماعلۇمات بەرىپ, رەتى كەلگەن جەردە جينالعانداردى اڭگىمەگە تارتىپ, كادىمگىدەي-اق جۇرگىزدىك. سول زالدا وتىرعان زەينوللا سەرىكقاليەۆ اعامىز كوپ كەشىكپەي مەنى شاقىرتىپ, جۇمىسىما جاقسى باعا بەردى. سوسىن ادەتىنشە كوزىن ءسال سىعىرايتا قاراپ: «ەكى تىلدە بىردەي ەركىن سويلەيدى ەكەنسىڭ, ىركىلمەي سويلەيتىنىڭ دە ۇنادى, تىلدەن تىلگە وپ-وڭاي اۋىسا بەرەسىڭ, مۇنى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇرادى جىميىپ. سوسىن: – بىزگە بولاشاقتا قازاق تىلىنەن ورىسشاعا اۋداراتىن ماماندار اۋاداي قاجەت بولادى, ويتكەنى, بارلىق ءىس جۇرگىزۋ قاعازدارى قازاق تىلىنە كوشەدى. سول كەزدە سەندەر باعالى مامانعا اينالاسىڭدار, سوندىقتان ءبىز سەندەردى دايىنداۋىمىز قاجەت. سەن بىزگە اۋىسساڭشى, – دەدى. سول كىسىنىڭ  كورەگەندىلىگىنە ءالى كۇنگە دەيىن تاڭعالامىن. ءسويتىپ, اياۋلى اعانىڭ قاراماعىنا قىزمەتكە اۋىستىم. ىلەسپە اۋدارمانىڭ ەرەجەسى بويىنشا جارتى ساعات سايىن ادامدار اۋىسىپ وتىرۋى قاجەت. ەگەر ۋاقىتپەن ساناسپاي جۇمىس ىستەسەڭىز, دەنساۋلىققا زيانى تيەدى. ول شاقتا قازاق بولىمىندە جالعىز ءوزىم. ورىس بولىمىندەگى اۋدارماشىلار ءسات سايىن اۋىسىپ وتىرادى. تىڭداۋىشتى قولىمنان تاستامايمىن. سوندا زەينوللا اعا جانىما كەلىپ: «كەيىن سەن دە ورىسشادان اۋداراتىندار سەكىلدى الماسىپ وتىراسىڭ» دەپ كۇش بەرىپ كەتەتىن.

جالپى, ىلەسپە اۋدارمانىڭ ەلىمىزدە قالىپتاسىپ, دامۋىنا زەينوللا اعانىڭ قوسقان ۇلەسى وتە مول. ونىڭ باستاۋىندا تۇردى دەسەك بولادى. سول كەزدە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندەگى, ۇكىمەتتەگى ىلەسپە اۋدارما قاجەت ەتەتىن جيىندارعا ۇنەمى مەنى شاقىراتىن. زەينوللا اعا مەن جيىننان كەلە جاتقاندا كۇتىپ تۇرىپ: – كامال, بۇگىن قانشا ادام قازاقشا سويلەدى؟, – دەپ ۇنەمى سۇرايتىن. بۇرىنعىدان ءبىر ادام, ەكى ادام كوبىرەك سويلەدى, – دەسەم, وعان ول بالاشا قۋانىپ, – مىنە, كوردىڭ بە, ءبىز كوبەيىپ كەلە جاتىرمىز, – دەپ ءماز بولىپ قالاتىن. ول كىسى ۇنەمى ىنتالاندىرىپ, قولپاشتاپ, ءوز ورتامىزدا: «قازاق مەكتەبىندە وقىپ, تازا قازاقى ورتادا ءجۇرىپ, ورىسشانى وسىلايشا تازا سويلەيتىن ءبىزدىڭ كامال – فەنومەن» دەپ ايتىپ وتىراتىن. سوندىقتان, ءار اۋدارمانى قولعا العاندا, ىلەسپە اۋدارماعا وتىراردا «جامان اۋدارۋعا بولمايدى» دەپ ويلاپ قويامىن.

– شىندىعىندا دا, ءسىز قازاقى وڭىردە دۇنيەگە كەلىپ, ورتا مەكتەپتى دە انا تىلىڭىزدە ءبىتىردىڭىز. ەكى تىلگە بىردەي جۇيرىك بولۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟

– وسى سۇراق ماعان ءجيى قويىلادى. ۇستازدارىم جاقسى بولدى دەسەم, تۋعان اپام ايتادى: «ءبارىمىز دە سول كىسىلەردەن ءتالىم الدىق قوي» دەپ. مەنىڭشە, وسى قاسيەت ماعان قۇدايدان بەرىلگەن شىعار, وعان ءوزىمنىڭ بەيىمدىلىگىم دە اسەر ەتكەن بولار. مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە قازاقشا, ورىسشا كىتاپتاردى باس الماي وقيتىنمىن. ءبىلىم بەرگەن ۇستازدارمىز دا بىلىكتى ەدى. بالانىڭ بويىنان ءبىر ۇشقىن كورسە, سونى مازداتىپ اكەتۋگە, دامىتۋعا جاردەم جاسايتىن. بىزگە ورىس تىلىنەن ورال داۋلەتوۆا دەگەن اپايىمىز بەردى. وتە ءبىلىمدى مامان بولاتىن. مەن ءبىلىم العان شاڭىراق – شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ-ينتەرناتى دەپ اتالادى. ويتكەنى, وندا اۋىلدان دا كەلىپ بالالار وقيدى. ولاردىڭ كەيبىرى ورىسشاعا شورقاق. ۇستازىمىز وقۋشىلارىنا ءتىل سىندىرۋ ءۇشىن ورىس اكتەرلارىنىڭ ولەڭدەردى مانەرلەپ وقىعان پلاستينكالارىن اكەلىپ, تىڭداتقىزادى. سونىڭ ماعان ۇلكەن اسەرى بولدى.                                                    بۇل جاي مەنىڭ كەيىنگى قىزمەتىمە دە يگى ىقپالىن تيگىزدى. ويتكەنى, ىلەسپە اۋدارماشىنىڭ ديكتسياسى جاقسى بولۋى قاجەت. داۋسى تىڭداپ وتىرعان ادامعا جاعىمدى اسەر ەتۋ كەرەك. سوندىقتان, بۇگىنگى كۇنى وسى ىلەسپە اۋدارما ونەرىنە ۇمتىلىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىمنىڭ داۋىستارىنا ەرەكشە ءمان بەرەمىن. ولاردىڭ اۋەلى داۋىسىن قويۋعا تىرىسامىن. ىلەسپە اۋدارمادا ءسوز سويلەپ جاتقان ادامنىڭ داۋىسىن تىڭداي وتىرىپ, سەن سونىڭ ەموتسياسىن بەرۋگە ءتيىسسىڭ. تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى, سەن سويلەۋشىنىڭ كوزقاراسىمەن كەلىسپەسەڭ دە, سونىڭ پكىرىنە جەتكىزۋىڭ, سول بولىپ سويلەۋىڭ كەرەك.

– بۇگىنگى تاڭدا ىلەسپە اۋدارمانىڭ دامۋى قانداي دەڭگەيدە, ءوزىڭىز باۋلىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىڭىز بار ما؟

– 2006 جىلى ەلباسىنىڭ ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋدى كەزەڭ كەزەڭىمەن قازاق تىلىندە وتكىزۋ تۋرالى جارلىعى شىقتى. سول كەزدەرى قازاق ءتىلى ءدۇر سىلكىنگەندەي بولدى ماعان, ىلەسپە اۋدارما دا ءتاپ-ءتاۋىر دامىدى. جينالىستاردا قازاق تىلىندە سويلەۋشىلەر كوبەيدى. مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ انا تىلىمىزگە دەگەن كوزقاراسى, جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ دا پىكىرى وزگەرىپ, اجەپتاۋىر ەڭسەمىز كوتەرىلىپ قالدى. بىراق, سول سەرپىلىس قازىر سايابىرسىدى. كەيدە, وسى ءتىلدىڭ ءتيىستى دارەجەدە دامىماي جاتقانىنا ءوز باۋىرلارىمىز دا كىنالى-اۋ دەگەن وي كەلەدى. ءبىر عانا مىسال ايتايىن. انەبىر جىلى ەلوردادا ۇلىبريتانيانىڭ الپاۋىت مۇناي كومپانياسىنىڭ سالتاناتتى تۇساۋكەسەرى  ءوتتى. وعان سول ەلدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى كەلدى. مەن وسى شاراعا ىلەسپە اۋدارماشى رەتىندە قاتىسقانمىن. ەلشىگە ءسوز بەرىلگەندە, ول كىسى مەنى شاقىرىپ, ءوز ءسوزىن جينالعان قاۋىم ءۇشىن مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارىپ بەرۋدى سۇرادى. وسىنداي جاعدايلاردى ءجيى كەزدەستىرەمىن. شەتەل ازاماتتارى – بىزگە قازاقتىڭ ەلى, جەرى دەپ كەلەدى. سولاي باعالايدى, سوعان سايكەس قادامدار جاسايدى. تاعى بىردە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر سەزىنىڭ جۇمىس توبىنىڭ ءماجىلىسى وتەتىن بولىپ, ونىڭ الماتىداعى العاشقى وتىرىسىنا قىتايدان كەلگەن ءدىن وكىلدەرى «قازاقستانعا بارا جاتىرمىز» دەپ, قازاقشا اۋدارماشىنى ەرتىپ كەلگەن. ولاردىڭ قىتايشا سويلەگەن سوزدەرىن اۋدارماشى قازاقشا سويلەتىپ, مەن ونى ورىسشاعا اۋداردىم. ورىسشادان كەيىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلدى. كەلەسى كەلگەندە ول كىسىلەر قازاقشا اۋدارماشىنى ەرتىپ كەلگەن جوق. ويتكەنى, ولار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ورىس ءتىلىنىڭ باسىم ەكەنىن تۇسىنە قويدى. وسىنداي جاعدايلارعا جۇرەگىم اۋىرادى.

ىلەسپە اۋدارمانىڭ ارقاسىندا تاريحي وقيعالارعا دا قاتىسىم بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن العاش تانىعان – تۇركيا مەملەكەتى. ونىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى مارقۇم تۇرعىت ءوزال ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلىپ, بايانداماسىن تۇرىك تىلىندە جاسادى. ونىڭ اۋدارماشىسى قازاقشاعا اۋدارعان ءسوزىن مەن ىلەسپە اۋدارما ارقىلى ورىسشاعا اۋدارىپ, ودان ءارى قاراي اعىلشىن, فرانتسۋز, نەمىس تىلدەرىنە اۋدارىلىپ جاتتى. بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك ماڭىزدى كەيبىر جيىنداردا قازاقشا-ورىسشا ىلەسپە اۋدارماعا ءمان بەرمەي جاتادى. الدىڭعى جىلى باس قالادا وتكەن ەكونوميكالىق فورۋمعا سول كەزدەگى تۇركيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى رەجەپ تايىپ ەردوعان قاتىستى. ول كىسى جيىندا تۇرىك تىلىندە سويلەپ, ول تەك قازاق تىلىنە اۋدارىلدى. ايتۋلى شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار ورىس تىلىنە اۋداراتىن مامان تابا الماي, ابىگەرگە ءتۇسىپتى. جيىن وتەر الدىنا مەن اۋدارما ۇيىمداستىرۋشىلارعا قازاقشا-ورىسشا كەرەك بولادى دەپ ايتقان بولاتىنمىن. ەسكەرگەن ەشكىم بولمادى. ۇيات بولدى. جالپى, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەكى تىلگە بىردەي جۇيرىك ماماندار سيرەك. قازىرگى تاڭدا وسى باعىتتا ءتۇرلى سەمينار, كۋرستار وتكىزىپ, شاكىرتتەر تاربيەلەپ ءجۇرمىن. سولاردىڭ ىشىندە ەكى ءتىلدى بىردەي مەڭگەرگەندەر قاتارى ءارى كەتسە ون-ون بەس ادامنان اسپايدى.

 بەرەكەسىز وتباسىنان بەدەلدى ادام شىقپايدى

– بۇگىنگى تاڭدا وتباسىلىق قۇندىلىقتار وزگەرىپ بارادى. ءسىز وسى تاقىرىپتا ءجيى قالام تەربەپ ءجۇرسىز. جالپى, قازاق وتباسى تۋرالى, ونىڭ بۇگىنگى ءرولى جايىندا نە ايتاسىز؟

– مەنىڭ ۇعىمىم بويىنشا, ادامنىڭ ومىردە قول جەتكىزگەن جەتىستىگىنىڭ بارلىعى وتباسىنداعى بەرەكە-بىرلىكتىڭ اسەرى دەپ ويلايمىن. بەرەكەسىز وتباسىنان بەدەلدى ادام شىقپايدى. بالا اۋەلى ءوز وتباسىنان تاربيە الادى,  ونى اكە-شەشەسى بىردەي تاربيەلەۋ كەرەك. بۇگىنگى كۇنى ەر بالانى ايەل تاربيەلەگەننىڭ ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز. بارلىق جەردە ايەلدەر  جۇرگەندىكتەن, جىلاۋىق, ۇرىسقاق, قيىندىققا شىداماي, اسكەردەن قاشاتىن بوسبەلبەۋ بوزبالالار پايدا بولدى. بىردەڭە ايتساڭىز, اۋزىن تومپيتىپ, تورساڭداپ وكپەلەگىش, ىرىلىگى جوق جىگىتتەردىڭ قاتارى كوبەيدى. سونىڭ ءبارى وت باسىندا ەركەكتىڭ تاربيەسى جوقتىعىنان شىعىپ جاتىر. مەن جاسىمنان اكەمە جاقىن ءوستىم. سول كىسىگە قول جاردەم تيگىزىپ, ايتەۋىر, جانىنان الىسقا ۇزامايتىن ەدىم. اكەمە جاقىن جۇرگەندىكتەن بە, ومىردەگى كەزدەسكەن كۇردەلى وتكەلەكتەردەن ءسۇرىنىپ كەتپەي, ودان ءارى شىنىعىپ, قايسار بولدىم. ۇل بالانى مىندەتتى تۇردە اكە تاربيەلەگەنى ءجون. انا ءبىر جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە مەنىڭ «ۇل» دەگەن ماقالام جارىق كوردى. سوعان ءۇن قوسىپ, كوپ ادامداردان حات كەلدى. ءبىزدىڭ قازاق «جولى جىڭىشكە» دەپ قىزىنا باسا نازار اۋدارىپ, سوعان جوعارى ءبىلىم الىپ بەرىپ, ەر بالانى ەكىنشى ورىنعا شەگەرە بەرەدى. سوسىن ۇلدار وقىماي قالىپ, وقىپ كەلگەن قىزبەن ونىڭ ءسوزى جاراسپاي تۇرادى. ماقالادا سول جايلى دا وي تولعانىپ ەدى. باستىسى – ۇل مىقتى بولسا, مەملەكەتتىڭ دىڭگەگى دە مىعىم تۇرماق.

– ءسىز ايەلدەر ءىسى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرامىندا قىزمەت اتقاردىڭىز. وسى گەندەرلىك ساياساتقا قالاي قارايسىز؟

– شىندىعى كەرەك, العاشقى كەزدە وسى سوزگە توسىرقاپ قارادىم. كەيىن استارىنا تەرەڭ ۇڭىلگەسىن ءتۇسىندىم. گەندەرلىك ساياسات – تەك ايەلدىڭ قۇقىعىن عانا ەمەس, ەر ازاماتتىڭ دا تەڭدىگىن قورعايدى. عىلىمدا ەرلەر عالامدىق تاقىرىپتارعا بەيىم بولسا, ايەلدەر ازاماتتار ەسكەرمەگەن پانارالىق تاقىرىپتارعا جاقىن بولادى. ەكى جىنىس وكىلدەرىنىڭ قاتار جۇرگەنى جاسامپاز كۇشكە يە ەكەنى انىق. بۇگىنگى كۇنى ەر ازاماتتاردىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى كوبەيىپ بارادى. وعان ءارتۇرلى جاعدايلاردىڭ اسەرى بار ەكەنى داۋسىز. ەرلەردىڭ بەلسىزدىك اۋرۋى دا دەندەپ بارادى. ايەلدەر ءىسى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا  – ازاماتتاردىڭ وسى دەرتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە ۇسىنىس جاساپ, اندرولوگ دارىگەرلەردى دايارلاۋ, ولاردىڭ سانىن كوبەيتىپ, ەمحانالارعا تارتۋ سەكىلدى باستاما كوتەرىلدى. بۇگىنگى تاڭدا ول ءوز جەمىسىن بەرۋدە. سونداي-اق, كولىك اپاتىنا دا ەر ازاماتتار ءجيى ۇشىرايدى. سوندىقتان, ۇلتتىق كوميسسيا مۇشەلەرى كولىكتەگى قاۋىپسىزدىك بەلدىگى ماسەلەسىن كوتەرىپ, زاڭعا ەنگىزىلۋىنە مۇرىندىق بولدى. جالپى, ەر بالا قىزعا قاراعاندا دۇنيەگە كوبىرەك كەلەدى ەكەن. تەك, ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى 25 جاسقا دەيىن ولاردىڭ سانى كەمىپ, قىزدار باسىم بولىپ كەتەدى.

شىنايى شىعارما عانا جازسام دەيمىن

 – بەلگىلى جازۋشى تۇرىسبەك ساۋكەتاەۆ: «كامال – اڭعارىمپاز جازۋشى, ەلەۋسىز نارسەدەن وي تۇيۋگە بەيىم» دەپ جازعان ەكەن. بىراق, ءسىز جازۋشىلىق جولعا ابدەن دايىندىقپەن كەلگەن سەكىلدىسىز…

– جازۋ ونەرىنە بالا كەزدەن قۇمار بولدىم. مەكتەپتە جۇرگەندە كۇندەلىك جازاتىن ەدىم. ونىڭ ءوز پايداسى بولدى. بىراق توعىزىنشى سىنىپقا دەيىن بۇل سالاعا بارام دەپ ويلاعان جوق ەدىم, ماتەماتيك بولام دەپ ءجۇردىم. وسى پاننەن بۇكىلوداقتىق وليمپيادالارعا قاتىستىم. ونىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە قازاق تىلىنەن وتكەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋعا قاتىسىپ, ەكىنشى ورىندى يەلەندىم. ءبىرىنشى ورىندى العان وقۋشى شىعارمانى ولەڭمەن جازعان ەكەن. سودان ۇستازدارىم مەن جاقىندارىمنىڭ بارلىعى «سەنەن جۇيرىك جۋرناليست شىعادى» دەپ ايتا باستادى. كازگۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە قۇجات تاپسىرىپ, قينالماي وقۋعا ءتۇستىم. ونى اياقتاعاننان كەيىن «لەنينشىل جاس» گازەتىندە ءبىر جىل, «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىندا ون جىل ىستەدىم. جازۋشىلىق جولعا يبا ساقتاپ, دايىندىقپەن كەلدىم. «ءتۇس» دەگەن العاشقى اڭگىمەم 2009 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىندا جارىق كوردى. وعان كوپ ادامدار جوعارى پىكىر ءبىلدىردى. ودان كەيىن ەكى-ءۇش اڭگىمەمدى ينتەرنەتتەگى ادەبي پورتالعا جىبەرگەن ەدىم, وعان وقىرماندار جىلى ءسوز جازىپتى. ارينە, ءوزىم سەزىنگەن, كورگەن, جانىمدى تولقىتقان دۇنيەلەردى عانا جازدىم. شامام جەتكەنشە, شىنايى شىعارماعا عانا قالام تەربەگىم كەلەدى. كەيىنىرەك, تۇرىسبەك اعامەن جۇزدەسكەندە: «شىراعىم, ادەبيەتتە ادامنىڭ جاسى فيزيولوگيالىق جاسپەن ولشەنبەيدى. مەن سەنىڭ ەكى اڭگىمەڭدى وقىدىم. وسى اڭگىمەمەن-اق, ساقالىڭ بەلۋارىڭا ءتۇسىپ تۇر ەكەن» دەدى. بۇل – مەنىڭ شىعارماشىلىعىما بەرىلگەن ۇلكەن باعا.

اپاي, ءسىز تالاي تاريحي وقيعالار, بولمىسى كۇردەلى تۇلعالار وتكەن كيەلى جىلانشىق بويىندا ءوستىڭىز. وسىلار جايلى تاريحي شىعارما جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

– كوڭىلىمدى ۇنەمى مازالاپ جۇرەتىن  ءبىر تيتتەي وكىنىشىم بار. «قىز بالا جات جۇرتتىق» دەگەندەي, ەلدەن ەرتە قول ءۇزىپ قالدىم. ءومىر سالتى سول: تۇرمىسقا شىققاسىن, قايىن جۇرتىڭا جاقىنىراق بولاسىڭ. تۋعان جەرگە اراكىدىك قانا جولىم ءتۇسىپ ءجۇردى. شىنىمدى ايتسام, ءوز باسىم كولەمدى دۇنيە جازام دەپ ويلاعان ەمەسپىن. انا ءبىر جىلى تۋعان جەرىمە بارىپ, سايىن دالانى بارىنشا ارالادىم. اتاجۇرتىمىز سارىتورعايعا باردىم, ماياتاستى كوردىم. اتا-بابامنىڭ باسىنا دۇعا باعىشتادىم. سول ەكىدىڭگە بارعاندا قىزتامىن كوردىم. وندا جاتقان ءباتيما دەگەن اپامىز ەكەن. جانىقتىقتىڭ ەكى ەل اراسىندا تۋعان جانجالدى توقتاتۋ ءۇشىن, باسىن بايگەگە تىككەنى تۋرالى اڭىز اڭگىمە ەستىدىم. سول قىزدىڭ تاعدىرى تۋرالى جازسام-اۋ دەپ ويلادىم… ءبىر اللا بىلەدى…

– ءسىز فولكلوريست عالىم ورازگۇل نۇرماعامبەتوۆانىڭ ارتىندا قالعان ەڭبەكتەرىن جيناقتاپ, «ءومىر ورنەكتەرى» اتتى كىتاپ قۇراستىرىپ شىعارىپسىز. ول كىسىگە قانداي جاقىندىعىڭىز بار؟    

– ورازكۇل اپاي – ماعان انامداي جاقىن بولعان اياۋلى كىسى. حالىق اۋىز ادەبيەتىن جيناعان ۇلكەن فولكلوريست عالىم. دوكتورلىق ديسسەرتاتسيانى ماسكەۋدەن قورعاعان قازاق قىزدارىنىڭ بىرەگەيى. ول كىسى ءومىر بويى قوبىلاندى باتىر مەن ەدىگە ەپوسىن زەرتتەدى. اقىرى, قوبىلاندى باتىر جىرىن ماسكەۋدە شىققان «الەم حالىقتارىنىڭ ەپوسى» دەگەن جيناققا ەنگىزدى. انام الىستا بولعاندىقتان, ورازكۇل اپايعا انامداي قارادىم. اپامىز سەكسەنگە كەلىپ, دۇنيە سالدى. سەكسەنگە تولعاندا ونى ەلەگەن ەشكىم بولمادى. ول كىسى قايتىس بولعاننان كەيىن ارتىندا بارلىق كىتاپتارى مەن مۇرالارى قالدى. بالالارى: «مامامنىڭ كىتاپتارىنا ءسىز يە بولىڭىز» دەگەن ەدى. ول كەزدە اپايدىڭ وتاعاسى ءتىرى بولاتىن, جاسى توقسانعا تاياعان ەدى. سول كىسىگە قاجەت بولار دەگەن ويمەن استاناداعى «وتىرار كىتاپحاناسىنىڭ» ديرەكتورى تۇرسىن جۇرتبايمەن سويلەسىپ, «كىتاپتاردى «وتىرار» كىتاپحاناسىنا بەرەيىن, تەك سىزدەر اپايدىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الىڭىزدار» دەپ ءوتىنىش ايتتىم. تۇرسەكەڭ ول ويىمدى قولداپ, سول كەزدەگى ۋنيۆەرسيتەت باسشىسىنا ايتقانمەن, ول ەشقانداي شىراي بىلدىرگەن جوق. سوسىن كىتاپتاردى كىتاپحاناعا تەگىن وتكىزىپ بەردىم. سول كىتاپتاردى تۇگەندەپ جۇرگەندە ءبىر قالىڭ پاپكىگە كوزىم ءتۇستى. ول اپايدىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە جيناقتاپ كەتكەن ماقالالارى ەكەن. ءسويتىپ, جاڭاعى دۇنيەلەردى كادەگە جاراتۋ كەرەك دەپ شەشتىم. نەمەرەسى قارجى ماسەلەسىن شەشىپ بەرەتىن بولىپ, مەن كىتاپتى قۇراستىرۋدى قولعا الدىم. جيناق باس-اياعى ون سەگىز باسپا تاباق بولدى. وسى كىتاپتى شىعارۋ جۇمىسىمەن جۇرگەندە اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ اعادان ءبىراز كەڭەس الدىم. اياۋلى اعا مەنىڭ ورازكۇل اپايعا ەشقانداي تۋىستىعىم, جەرلەستىگىم جوق ەكەندىگىن بىلگەندە قاتتى تاڭىرقادى. ءوزىنىڭ كۇيلەردى زەرتتەگەن كىتابىنا قولتاڭبا جازىپ بەرىپ, باتاسىن دا بەردى. كىتاپتىڭ اتىن دا اقسەلەۋ اعا قويعان.

                                                                         اڭگىمەلەسكەن: ازامات ەسەنجول

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button