كەلەشەككە سەنىممەن قارايمىز

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ءبىرىنشى بولىپ تانىعان ەل – تۇركيا بولاتىن. باۋىرمال ەلدىڭ بۇل قادامى بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ءالى ەسىندە. ارادا وتكەن 25 جىلدىڭ بەلەسىندەگى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناسى جايىندا بىلمەك بولىپ, تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى نەۆزات ۋيانىكپەن كەزدەسىپ, سۇحباتتاسقان ەدىك. ەلشى مىرزا: «ءبىزدىڭ ەل – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاش مويىنداعان مەملەكەت مارتەبەسىنە يە بولدى. ونى بىزدەر دە ماقتان تۇتامىز» دەپ جىلى لەبىزىن ءبىلدىردى. ول ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورنىققان ساتتەن باستاپ, ساياسي-مادەني, ساۋدا-ەكونوميكالىق سالاداعى ىنتىماعىمىزدىڭ ارتۋى – تامىرى ءبىر ەلدەردىڭ تاريحي ساباقتاستىعىنىڭ جاڭا داۋىردە جاڭا سيپاتقا يە بولعانىنىڭ بەلگىسىنەن دەپ باعاسىن بەردى.

– تۇرىكتەر قازاقستاندى «اتاجۇر­تىمىز» دەپ ەسەپتەيدى. بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ قارا شاڭىراعى – قازاق جەرىنە كەلگەن ءاربىر تۇركيالىق «اتاجۇرتقا» كەلدىك دەپ قۋانادى. تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاقستان تۇركيا ءۇشىن وسى ايماقتاعى ەڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق, ساياسي جانە ەكونوميكا سالا­سىنداعى وتە سەنىمدى سەرىكتەسكە اينالدى.
شيرەك عاسىرلىق تاريحقا اينالعان قازاقستان مەن تۇركيانىڭ دوستىق بايلانىسى ەكى ەلدىڭ ۇستانىمىنا نەگىزدەلگەن مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەردىڭ اياسىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. 2011 جىلدان باس­تاپ جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق كەڭەسى قۇرىلدى. بۇل ىنتىماقتاستىق ەكى ەل باسشىسىنىڭ ەگيداسىمەن اتقارىلادى. بۇدان بولەك, رەسمي ۆەدومستۆوارالىق, مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ اراسىنداعى بايلانىستارمەن قاتار, دوستىق قارىم-قاتىناستار قاراپايىم حالىق اراسىندا دا نىعايىپ كەلەدى.
تەك قانا ەكى ەل ەمەس, قازاق جەرىندە تامىرى ءبىر تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ دوستىعىنىڭ بەرىك نەگىزى قالاندى دەۋگە بولادى. ايماقتاعى حالىقارالىق پلاتفورمالار, تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى, تۇركسوي, تۇرىك پارلامەتتىك اسسامبلەياسى, استاناداعى حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قىزمەتتەرىن تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ اراسىنداعى جۇمىستى العا اپاراتىن ءتيىمدى تەتىكتەر دەپ قاراۋعا بولادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق ديپلوماتيا اياسىندا اتقارىلعان جۇمىستارى ناتيجەسىندە قازاقستان ورتا ازيا ەلدەرى اراسىنان العاش رەت بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2017-2018 جىلدارعا تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولىپ سايلانۋىن ايتار ەدىم. بۇل, ارينە, بىزدەر ءۇشىن دە قۋانىشتى حابار. بۇۇ-نىڭ ەڭ جوعارى شەشىم قابىلداۋشى ورگان ارقىلى قازاقستاننىڭ دا, وسى ايماقتىڭ مۇددەسىنە وكىلدىك ەتۋ ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىك.
– باس قالامىزدىڭ بۇگىنگى ساۋلەتىندە تۇرىك اعايىنداردىڭ ايرىقشا قولتاڭباسىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون بولار.
– استانا – پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كورەگەندىلىگىنىڭ, قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ سيمۆولى, ەل دامۋىنىڭ جارقىن كورسەتكىشى دەپ سانايمىن. ءححى عاسىردىڭ سيمۆولى رەتىندە قۇرىلعان استانا قازاق حالقىنىڭ ماقساتتارىن دا بەينەلەيدى. راسىندا دا, تۇركيانىڭ ءىرى كومپانيالارى, ىسكەر ازاماتتارى قالا قۇرىلىسىنا ءوز ۇلەستەرىن قوستى. بۇگىندە ەكسپو-2017 دايارلىق جۇمىستارى شەڭبەرىندە قازاقستاندىق باۋىرلارمەن بىرگە تۇرىك قۇرىلىسشىلارى, ساۋلەتشىلەرى مەن ينجەنەرلەرى بىرلەسە جۇمىس ىستەپ جاتىر. كورمەگە تۇركيا رەسپۋبليكاسى دا قاتىسىپ, وسى حالىقارالىق شارانىڭ جاقسى وتۋىنە اتسالىسۋدى كوزدەيدى.
– الداعى ۋاقىتتا دا تۇرىك كاسىپكەرلەرى ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنا ينۆەستيتسيا قۇيىپ, ايماقتى بىرلەسە دامىتۋعا قانشالىقتى مۇددەلى؟
– جالپى, ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارىنىڭ الەۋەتى وتە زور. وسى كۇنگە دەيىن تۇركيا قازاقستاندا 2 ميللياردتان استام تىكەلەي ينۆەستيتسيا جاسادى. سونداي-اق, قۇرىلىس سەكتورىندا جۇزەگە اسىرىلعان جوبالاردىڭ كولەمى 20 ميلليارد دوللاردان استى. قۇرىلىس سەكتورىندا 475 جوبا ءساتتى اياقتالدى. بۇل ستاتيستيكالىق مالىمەت. استاناداعى ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىندا بىرىككەن كاسىپورىندار, رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك, شىعىس, باتىس وبلىستارىندا تۇرىك كاپيتالىمەن قۇرىلعان 555 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى.
2015 جىلى ەكىجاقتى ساۋدا اينالىمى 2,5 ملرد دوللار كولەمىنە جەتتى. الداعى ۋاقىتتا ەكى ەلدىڭ تاۋار اينالىمىن 10 ملرد دوللارعا جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز.

ەكونوميكالىق سينەرگيا دەپ اتالاتىن, ايماقتاردىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن ۇلكەن جوبالار ەلدەرىڭىزدە اتقارىلۋدا. وسىعان بايلانىستى, ازيا-ەۋروپا اراسىنداعى ساۋدا سالاسىندا جانە تاريحي «جىبەك جولىنىڭ» جاڭعىرتىلۋىندا قازاقستان ارقىلى وتەتىن كولىكتىك دالىزدەردىڭ لوگيستيكالىق جانە ترانزيتتىك الەۋەتىنىڭ بولاشاعىن جاقسى باعالايمىز. وسى كەلەشەگى بار جوبالار ءبىر-ءبىرىن تولىقتىراتىن جانە ءبارىمىز ءۇشىن دە پايدالى بولادى. وسىعان وراي, شىعىس-باتىس ەندىگىندە قازاقستاننىڭ, اقتاۋ پورتى جانە كاسپي ارقىلى وتەتىن ورتالىق ءدالىزدىڭ ورتاسى رەتىندە ماڭىزى زور. قازاقستاندى كاسپي جانە كاۆكاز ارقىلى تۇركياعا جانە ەۋروپاعا بايلانىستىرادى.
شيرەك عاسىرلىق دامۋىمىزدا جاڭا مەجەلەردى بەلگىلەي باستادىق. وسى تۇرعىدا «نۇرلى جول», «100 ناقتى قادام» باعدارلامالارى تۇركى ينۆەستورلارى ءۇشىن دە ماڭىزدى دەپ ايتۋعا بولادى. الداعى ۋاقىتتا قاي سالالارعا باسىمدىق بەرىلەدى, وندا شەتەلدىك كاسىپورىنداردىڭ ۇلەسى قالاي كورىنىس تابادى, قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىنداعى ۇدەرىستەر, ءتۋريزمدى دامىتۋ – مۇنىڭ بارىندە ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. وسى ورايدا, سۇبەلى جوبالاردى ۇسىنا الامىز دەپ ويلايمىن.
– ەكى ەلدىڭ گۋمانيتارلىق سالاداعى جەتىستىكتەرى دە وڭ باعاسىن الۋدا. رۋحانيات بايلانىستىعىنىڭ كوكجيەكتەرى قانداي؟
– ءبىزدىڭ ەلدەردىڭ رۋحاني بۇلاعى ءبىر. سوناۋ ورحون جانە كوك تۇرىكتەر قاعاناتى جازبالارىنان باستاپ تاريحىمىز بىرگە ءورىلىپ كەلدى. رۋحاني ۇستازدارىمىز – قورقىت اتا, قوجا احمەت ءياساۋيدى بىردەي قۇرمەتتەيمىز. بيىل يۋنەسكو تاراپىنان «ياساۋي جىلى» دەپ اتالىپ وتىر. ياساۋي شاكىرتتەرى ءبىزدىڭ جەرگە يسلام نەگىزدەرىن جەتكىزدى. ءماۋلانا, يۋنۋس ەمرە سەكىلدى تۇلعالارىمىز ءياساۋيدى ۇستازىمىز دەپ ەسەپتەپ, ونىڭ مۇراسىن بىزگە تاراتقان.
بۇگىندە يسلام ءدىنىن تەرروريزم مەن ەكسترەميزممەن بايلانىستىرادى. بۇل رەتتە, تۇركيانىڭ كوزقاراسى ايقىن, بەيبىتشىلىك جانە توزىمدىلىك ءدىنى – يسلام ءدىنىن تەرروريزم مەن ەكسترەميزممەن سىيىستىرۋ نەمەسە قاتار قويۋ قابىلدانار ەمەس. رامازان ايىنان ءبىر كۇن بۇرىن اقتوبەدەگى, قاسيەتتى ايداعى تۇركيا اۋەجايىندا بولعان تەررورلىق شابۋىل وكىنىشتى جاعداي. بۇل شابۋىلداردى اتقارعانداردىڭ يسلام دىنىمەن بايلانىسى بولا المايدى. تەرروريزممەن كۇرەس جۇرگىزۋدە باسىنان باستاپ قازاقستانمەن بىرگە بولدىق جانە ءارى قاراي دا وسى باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىراتىن بولامىز. ياساۋي ءىلىمىنىڭ مۇراگەرلەرى رەتىندە ۇلى ويشىل دارىپتەگەن بەيبىتشىلىك, باۋىرلاستىق, سۇيىسپەنشىلىك قاعيداتتارى بويىنشا, ەڭ اۋەلى, قازاقستانمەن جانە تۇركى الەمىنىڭ ەلدەرىمەن بىرىگىپ, ءىسىمىزدى جالعاستىرامىز.
قورىتا ايتقاندا, تۇركيا مەن قازاقستاننىڭ ىنتىماقتاستىعى باۋىرلاس ەلدەر رەتىندە بۇدان ءارى دە نىعايا بەرەتىنىنە سەنىم ارتامىن. ءبىز كەلەشەككە سەنىممەن قارايمىز.

ايگۇل ۋايسوۆا