جۋىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلىمىزدەگى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ءىس-شارالار قاتارىندا كوشى-قوندى باقىلاۋدىڭ بىرىكتىرىلگەن جۇيەسىن جاساۋ جۇمىستارىن تەزدەتۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسىعان وراي بۇرناعى كۇنى استانادا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ ىسكە اسىرىلۋى, كەلەشەگى جانە جەتىلدىرۋ جولدارى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءماجىلىسى ۇيىمداستىرىلدى.
جيىنعا استانا قالاسى اكىمدىگى, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى, قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى, كوشى-قون جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىم, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىزىل جارتى اي قوعامى, ەلوردالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى مەن كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسى, «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى, ەتنومادەني بىرلەستىكتەر وكىلدەرى جانە جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارى قاتىستى. ولار باس شاھارداعى الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا ەڭبەك ميگراتسياسىنىڭ اسەرىن جانە ەڭبەك كوشى-قونى تۋرالى زاڭدارعا قاتىستى ماسەلەلەردى تالقىلادى.
«قىرعىزستان-استانا» قىرعىز ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى شاۆكات يسمايلوۆتىڭ ايتۋىنشا, ەلىمىزگە جىل سايىن ميلليوننان استام ميگرانت كەلەدى ەكەن. بۇل جەردە كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ ستاتيستيكاسىنا قازاقستانعا ەكى اپتاعا كەلگەندەر دە كىرەتىنىن ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق, ترانزيت ارقىلى وزگە مەملەكەتكە وتكەندەر دە وسى مونيتورينگتە قامتىلادى. ماسەلەن, قىرعىزستان ازاماتى پەتروپاۆل قالاسىمەن رەسەيگە شىعاتىن بولسا, ول دا ەسەپكە الىنادى.
– قىرعىزستاننان جىلىنا ەلۋ مىڭنان اسا ەڭبەك ميگرانتى كەلەدى. وزبەكستاندىقتاردىڭ سانى بۇدان دا كوپ. مۇنى بىزدە قالىپتاسقان ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقپەن قاتىستىرۋعا بولادى. قىرعىزستان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە بولعاننان كەيىن ايىر قالپاقتى اعايىنداردىڭ قازاقستان اۋماعىنا ەنۋى جەڭىلدەدى. جالپى, قازاقستانعا تارتىلاتىن ميگرانتتاردىڭ كوش باسىندا وزبەكستان, قىرعىزستان, تاجىكستان تۇر. سوڭعى ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى ۋكراينادان كەلەتىندەردىڭ دە سانى ارتقان, – دەدى اتالمىش ۇيىمنىڭ باسشىسى.
ال جۇمىسپەن قامتۋ, ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى باسشىسى بەيىمبەت ۇسىپبەك مالىمدەگەن دەرەككە سۇيەنسەك, قازىرگى تاڭدا استاناعا تمد ەلدەرى مەن قىتاي, موڭعوليا جانە اۋعانستاننان كەلەتىندەر قاتارى ارتۋدا. ءبىر جىلدا شامامەن وتىز مىڭداي ميگرانت ەلوردا اۋماعىندا بولادى. وسى تۇستا باسقارما مامانى ولاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋى جايلى پىكىرىمەن ءبولىستى.
– بۇل كۇندەرى استانادا جۇمىسسىزدىقتىڭ 4,7 پايىزدىق كورسەتكىشى تىركەلگەن. اسا قورقىنىشتى تسيفر ەمەس, ارينە. بىراق سوندا دا ءبىراز كىسىلەردىڭ جۇمىسسىز جۇرگەنىن كورسەتەدى. سوندىقتان سىرت ەلدەردەن جۇمىس كۇشىن تارتۋدا مەملەكەت تاراپىنان ءسال-ءپال قاتالدىق كەرەك سەكىلدى. ونى قالاي رەتتەيمىز؟ ادەتتە, ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ ەكى ءتۇرى بار. ءبىرىنشىسى – ءوز ەركىمەن جۇمىس ىزدەپ كەلۋشىلەر بولسا, ەكىنشىسى – بەلگىلى ءبىر كومپانيانىڭ شاقىرۋىمەن جەتكەن شەتەل ازاماتتارى. مىنە, سوڭعى قۇبىلىس قالامىزداعى جۇمىسسىزدىق فاكتورىنىڭ ازايۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى, – دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ول.
كوشى-قون سالاسىنىڭ كۇرمەۋلى پروبلەمالارىن شەشۋ ءۇشىن بۇگىندە استانادا ەڭبەك ميگرانتتارىن قولداۋ مەن وقىتۋعا ارنالعان ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. مەكەمە بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى 427 ميگرانتقا زاڭدىق كومەك كورسەتىپ, كەڭەس بەرگەن. سونىمەن بىرگە, ءۇي جۇمىسشىلارى بولىپ قىزمەت ەتەتىن ەڭبەك ميگرانتتارىن قولداۋ ماقساتىندا 82 ادامدى بالا كۇتۋشى جانە گۋۆەرنانتكا, 18 ادامدى اسپاز ماماندىقتارى بويىنشا وقىتقان. بۇدان بولەك, ميگرانتتار اراسىندا كىسى ساۋداسىنىڭ الدىن الۋ جانە ساقتاندىرۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلەدى. وسى جىلدىڭ وزىندە ورتالىقتىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن 6 ميگرانت ەڭبەك قۇلدىعىنان بوساتىلدى. مۇنىمەن قوسا, مەكەمە قازاقستاننىڭ جارتى اي قوعامىمەن تىزە قوسا وتىرىپ «ميگرانتتار اراسىنداعى تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋ جانە ترانسشەكارالىق باقىلاۋ» اتتى جوبانى قولعا الىپتى. سونىڭ شەڭبەرىندە 258 سىرتقى جانە 70 ىشكى ميگرانت مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزىلگەن.
بوتاگوز ماراتقىزى
