تاعزىم

كەمەل زەردە, كەنەن دارىن يەسI ەدI

زامانداس تۇلعا تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ قازاسىنا

تالاسبەك اسەمقۇلوۆ

جازۋشى, كينودراماتۋرگ, كۇيشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ دۇنيەدەن وزدى دەگەن سۋىق ءسوز قۇلاققا تۇرپىدەي ءتيدى. ادام عاپىل, فانيدەن باقيعا وزسا, ەڭ اۋەلى ءبىر جاراتۋشىنىڭ بۇيرىعى, بۇلجىماس ۇكىمى ەكەنىن مويىندامايتىن ءتىرى پەندە بولماسى انىق. بىراق زامانداس تۇلعانى ەشكىم انىق اجالعا قيمايتىنى راس.

تالاسبەك اعانىڭ قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىندە, كينوسىندا ويىپ العان وزىندىك ورنى بار ەكەنى شىندىق. ونىڭ باعىنا كەيىنگى ۋاقىتتا كينو ونەرىندە دوسحان جولجاقسىنوۆ سياقتى دارىن يەسى جولىقتى, ەكەۋىنىڭ شىعارماشىلىق وداعى ەكى بىردەي كورنەكتى ءفيلمنىڭ جارىعىن جاقتى.

مەن الماتىدا كوپ تۇرمادىم. سوندىقتان تالاسبەك اعامەن ەتەنە ارالاسا قويمادىم. ادەبيەتتەگى كەيىنگى تولقىن ىنىلەرى تالاسبەك اعانىڭ ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىمى بار ەكەنىن ءپىر تۇتىپ سويلەيتىنىن تالاي ەستىدىم.

2002 جىلى تالاسبەك اعامەن «سوروس-قازاقستان» قورىنىڭ «قازىرگى زامانعى قازاقستاندىق رومان» اتتى جابىق كونكۋرسىنىڭ العاشقى ناتيجەسى شىعىپ, الماتىدا ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا تانىستىم.

كىتاپ شىعارۋ اۆتورلار ءۇشىن قيىنعا اينالعان ءولارا زاماندا, قازاق ادەبيەتىنىڭ مارتەبەسىن اسىرۋ ماقساتىمەن جابىق كونكۋرستى ۇيىمداستىرىپ, بەس بىردەي اۆتوردىڭ جۇزدەن جارىپ شىعىپ, بەس كىتاپتىڭ اياق استىنان جازىلۋىنا جول سالىپ بەرگەن اسىلدىڭ تۇياعى مۇرات مۇحتارۇلى اۋەزوۆ ەدى.

دوڭگەلەك ۇستەلدە تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ءوزىن ەركىن ۇستايتىن قالپىمەن مۇرات مۇحتارۇلىنا وسى ءبىر قۇندى يدەيانى, ءىرى ادەبي جوبانى جۇزەگە اسىرعانى ءۇشىن العىس ايتا كەلىپ, «مەنىڭ بۇل گرانتتى جەڭىپ العانىما ەڭ اۋەلى ايەلىم ەرەن قۋاندى!» دەپ ايتقانى ويىمدا قالدى. بالاشا قۋانىپ, ءماز بولىپ, جايراڭداپ وتىردى. شىعارماشىلىق, ءسوز ونەرىن ۇستاناتىن جۇرتشىلىققا بۇل سىن كەز ەدى. ادەبيەتتە تەك جانكەشتىلەر قالدى.

باق سىناسقان شىعارمالاردىڭ اراسىنان ىرىكتەپ تاڭداپ الۋعا ساراپشىلىق جاسايتىن  تورەشىلەر – زيالى قاۋىم اراسىندا بيىك ادامشىلىق, ازاماتتىق, كاسىبي سىنشىلىق قاسيەتىمەن تانىلعان زەينوللا سەرىكقاليەۆ پەن بەلگىلى سىنشى ۆيكتور باديكوۆ بولعانى كوپ سىردىڭ ۇشىعىن اڭعارتادى. زەينوللا اعانىڭ اسقان ادىلدىگى, اۆتورىن بىلمەي, كود ارقىلى  باعالاعان كىسىلىگى بولماسا, «مۇنارا» اتتى شاعىن رومانىم جازىلماس تا ەدى. مارقۇم زەينوللا اعانىڭ اسىل رۋحىنا باس يەمىن. بۇل كونكۋرس مەنىڭ تۇسىنىگىمدە قالاماقىسىز, كىتاپ شىعارۋ مۇڭ بولىپ, جەتىمسىرەپ جۇرگەن, داۋىرگە وكپەلى شاعىمىزدا ادەبيەتتى مەيلىنشە قولداپ, مەرەيىن اسىردى.1913 جىلى اعارتۋشىلىققا ات سالىسقان, ەلىندە مەكتەپ اشقان جەتىسۋلىق مامان باي قازاق رومانىنا بايگە جاريالاپ, قازاق پروزاسىنىڭ العاشقى قارلىعاشتارىن ۇشىرعانى جادقا ورالادى.

وسى كونكۋرستا جۇلدە العان ديدار امانتايدىڭ «گۇلدەر مەن كىتاپتار» اتتى تۋىندىسى 2013 جىل اياعىندا اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلىپ شىقتى.

تۇساۋكەسەردەن سوڭ ءبىر توپ – زەينوللا سەرىكقاليەۆ, تالاسبەك اسەمقۇلوۆ, ءاليا بوپەجانوۆا, جاس جۋرناليست ماقپال قاراتايقىزى, ءبارىمىز كافەگە باردىق, فوتوعا تۇستىك, داستارقان باسىندا ادەبيەت جايىن اڭگىمە قىلدىق.

تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ  «ءتالتۇس» اتتى رومانىن بەلگىلى جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەك تەلەەكران مەن گازەتتە تالقىلاۋعا سەپ بولىپ, سىنشى قاۋىم ءوز باعاسىن بەردى. بۇل روماندا كۇي مەن كۇيشىلىك ونەرى, قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمى, جىلقى جايى تەرەڭىنەن تولعاپ, ونەر قونعان ادامنىڭ تاعدىرى ايتىلعان.

تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ پۋبليتسيستيكالىق جازبا, ەسسەلەرى ەرەكشە قۇندى, تاقىرىپتى اشۋدا تۇڭعيىق ءبىلىم مەن ايرىقشا پافوس بىلىنبەي قالمايدى.

تالاسبەك اعانىڭ ومىردە ادام بالاسىنا ءتان وكىنىشى دە بولعانىنا كۇمان جوق. ادەبيەت الەمى ەشقاشان اۋىرتپالىقسىز ەمەس, تەڭىز بەتى تىمىق كورىنگەنىمەن, سۋ استىندا بىتىسپەس شايقاستار, ءوزارا كىركىلجىڭ-رەنىشتەر, باقتالاستىق تىنشىماي جاتادى. سونداي ساتكە كەيدە ۇرىنعانى ءۇشىن ول جانى جابىرقاپ, شىن وكىنگەن شىعار. بارشامىز اباي حاكىمشە, «وكىنىشتى كوپ ءومىر كەتكەن ءوتىپ» دەپ ايتار شاقتاردان ازات ەمەس ەكەنىمىز تاعى اقيقات.

تالاسبەك اعانىڭ رۋحاني بولمىسى كۇي ويناعاندا جارقىراي اشىلاتىن سياقتاندى. ءبىر-اق مارتە كۇي ويناعانىن كوردىم, ول استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «شىعىس قازاقستاننىڭ مۋزىكالىق مۇراسى» اتتى 18 CD اۋديو-ديسكى جارىق كورگەن تۇساۋكەسەردە بايجىگىتتىڭ كۇيىن شەبەر ورىندادى. دومبىراسىن الماي كەلگەن ەكەن, جۇرت قولقالاعان سوڭ, بوتەن دومبىرانىڭ قۇلاعىن كەلتىرىپ, كۇي تارتتى. ناعىز ۆيرتۋوز, اسقان كۇيشى ەكەنىن سوندا العاش رەت, ەندى ويلاسام, سوڭعى رەت كوردىم. ول پاريجدە كۇي تارتقان ساناۋلى قازاق كۇيشىسىنىڭ ءبىرى عوي.

تالاسبەك اعانىڭ ارتىندا بيىك ونەرىن ولتىرمەيتىن قازاق ەلى, زيرا ناۋرىزباەۆاداي سۇيىكتى عالىم جارى, بالالارى قالدى. راقىمى مول اللا تاعالا مارقۇمنىڭ الدىنان جارىلقاپ, يمان بايلىعىن بەرسىن.

 ايگۇل كەمەلباەۆا, 

جازۋشى

تاعىدا

admin

«استانا اقشامى» گازەتى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button