تەلەديداردىڭ وتباسىمىزدىڭ بiر مۇشەسiنە اينالىپ, ونىڭ ەرەسەكتەردi ەلiكتiرiپ, بالالاردى وزiنە بايلاپ العالى قاشان؟..
بالاڭىزعا بiر ءسات نازار اۋدارىڭىزشى. كۇنi بويى كوگiلدiر ەكرانعا تەلمiرۋ, تەلەكەيiپكەرلەرگە ەلiكتەپ, سونىڭ وبرازىنا ەنۋ – سiزگە جاقسى تانىس كورiنiس بولار. كورسەڭiز دە, كوڭiل بولە قويماعان شىعارسىز.
دەمەك, سiز بالانىڭ تەلەديدارعا تاۋەلدiلiگi پسيحولوگيالىق تۇر¬عىدان اۋرۋ سانالاتىنىن بiلمەيتiن بولىپ شىقتىڭىز. ءيا, سولاي.
بiزدiڭ بۇگiنگi ايتارىمىز, بالا¬لار «تەلەمانيا», ياعني, تەلەديدارعا تاۋەلدi بولۋدىڭ دەنساۋلىققا تي¬گiزەر زيانى, ونى جەڭۋدiڭ جولدارى جايىندا بولماق.
«تەلەمانيا» دەگەنiمiز نە؟
بۇل – كەز كەلگەن قۇمار ويىن¬دارى سەكiلدi, بارلىق شارۋانى ىسىرىپ تاستاپ, بارلىق ۋاقىتتى كوك جاشiك الدىندا وتكiزۋگە دەگەن قاجەتتiلiك. تەلەمانيا – بالا ءۇشiن وتە قاۋiپتi. تەلەديدار قۇمارلى¬عىنا سالىنعان بالا تەاترعا, مۇرا¬جايعا, كينوعا بارۋ, سەرۋەندەۋ, ءوز قاتارلاس¬تارى¬مەن اۋلادا ويناۋ سەكiلدi دۇنيەنiڭ ءبارiن ەكرانعا كiرپiك قاقپاي قادا¬لۋمەن الماس¬تى-رادى. مiنە, وسىدان كەيiن ءسابيدiڭ ءومiردi تاجiريبەلiك جولمەن تانۋ, بارiنە شىنايى كوز¬قاراسپەن قاراۋ سياقتى دامۋىنا قاجەتتi قابiلەتi جوعالا باستايدى.
امەريكاندىق عالىمدار: «تەلە¬مان بالالار وزدiگiنەن ەلەستەتۋ قابi¬لەتiنەن تولىقتاي ايىرىلادى, ولارعا ەلەستەتۋ, جەتە ويلانۋ, قو¬عاممەن بايلانىس قۇرۋ سەكiلدi جايتتار تاڭسىق بولىپ كەلەدi. سەبەبi, مۇنىڭ ءبارiن تەلەديدار جاساپ بەرەدi», – دەيدi.
تەلەمانيانىڭ
زياندى تۇسى:
• كوزدiڭ كورۋ قابiلەتiن ناشار¬لاتادى. ەرتەلi-كەش كوگiلدiر ەك¬رانعا تەلمiرگەن بالانىڭ كوز ءوت¬كiرلiگi ازايادى. بۇل – دالەلدەۋدi قا¬جەت ەتپەيتiن, جالپى جۇرتقا بەلگiلi ءجايت.
• تەلەديدار الدىندا ۇزاق وتى¬رۋدىڭ اسەرiنەن بالانىڭ ومىرتقا جوتاسى قيسايادى.
• از قوزعالعاندىقتان دەنەدە ارتىق ماي جينالىپ, سەمiزدiككە اكەلiپ سوعادى.
• جۇيكە جۇيەسiندەگi اۋىتقۋلار پايدا بولۋى مۇمكiن. ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى, جاسقانشاقتىق, جالتاق¬تىق, تەز اشۋلانۋ, سابىرسىزدىق ت.ب ورىن الادى.
ماماندار بالا تەلەديدار ال¬دىندا وتىرعاندا گيپنوزدىق اسەردە وتىرعانداي كۇي كەشەتiنiن ايتادى. ونداعى كەيiپكەرلەر ءسابيدiڭ ۆيرتۋالدى دوستارىنا اينالىپ شىعا كەلەدi. بار دۇنيەنi تەك ەكران ارقىلى قابىلدا¬عان¬دىقتان, ءسابي ميىنىڭ وڭ جاق بولiگi ەرەكشە قارقىنمەن داميدى. سول جاق بولiگi دۇرىس جەتiلمەيدi. مۇنىڭ سالدارىنان بالانىڭ جۇيكە جۇيەسi دۇرىس جەتiلمەيدi. اشۋلانشاقتىق پايدا بولادى.
التى جاسقا دەيiنگi ءسابيدiڭ ساناسى كورگەن-بiلگەنiن تەك سول قالپىندا, ەش سىننان وتكiزبەي قابىلدايدى. وسى جاسقا دەيiن تەك تەلەديداردان عانا ءومiردi تانىپ وسكەن بالا سول كورگەن مۋلتفيلم نە كينو كەيiپكەرلەرiنە ۇقساۋعا تىرىسىپ باعادى. سولاردىڭ ارە¬كەتتەرiن قايتالاۋمەن الەك¬تەنەدi. تەلەومiر شىنايى ءومiردiڭ ورنىن باسادى.
تەلەاڭىزدار
بالاسىنىڭ تەلەديداردى وتە كوپ كورەتiنiن كەي اتا-انالار بىلاي اقتاۋعا تىرىسىپ باعادى: «بالام تەك ساپالى بالالار باعدار¬لاما¬لارى مەن قىزىقتى مۋلتفيلم¬دەردi عانا كورەدi».
مۇنداي بولعان جاعدايدا دا بالا تەلەمانعا اينالادى. سەبەبi, اتا-انالار جيناقتاپ بەرگەن سول «ساپا¬لى» باعدارلامالار تiزiمi ءسابي سا¬نا¬سىن جاۋلاپ الادى. ارينە, تەلە¬ديدار كورسەتۋ بالانى الداۋسىراتۋ ءۇشiن جاسالۋى مۇمكiن. ال, وسى ال¬داۋسىراتۋ كۇندەلiكتi قايتالانىپ جانە ۇزاققا سوزىلسا – وندا بۇل قاۋiپتi.
«بالاقايىمىز تەلەديدارعا قا¬را¬مايدى, ول تەك سول بولمەدە ويناپ وتىر» دەگەن تۇسiنiك تە جوق ەمەس. بالانىڭ ەستۋi ارقىلى دا قابىل¬دانعان اقپارات ميدىڭ قابىلداۋ بولiمدەرiنە جازىلىپ قالادى. سوندىقتان, بالا تەلەەكرانعا ءۇڭi¬لiپ وتىر ما, جوق پا, بولمەنiڭ بۇرى¬شىندا وتىر ما, ول ماڭىزدى ەمەس. كوك جاشiكتiڭ اسەر ەتۋ قابi¬لەتi قاي جەردە دە بiردەي.
«بالامىز تەك تانىمدىق جانە اقىل-ويدى دامىتاتىن حابارلاردى تاماشالايدى».
ارينە, تانىمدىق باعدارلامالار پايدالى. ال, ەگەر جاس سانا قورشا¬عان الەمدi تەك سول باعدارلاما كور¬سەتكەن قالپىندا عانا قابىل¬داي¬تىن بولسا, وندا بۇل زيان. بالانىڭ اۋەستiگi كوك جاشiكتەن كورگەنiمەن عانا شەكتەلiپ قالماۋى كەرەك.
نە كورەمiز,
نە كورسەتەمiز؟
جالپى, تەلەديدارعا كوپ تەلمiرۋ – زيان. دەنساۋلىققا فيزيكالىق تۇرعىدان كەلتiرەر زالالى مول. بۇل – ماسەلەنiڭ بiر جاعى. ەكiنشi بiر قاۋiپتەنەرiمiز, سول كورسەتiلiپ جات¬قان تەلەونiمدەر بالانىڭ پسي¬حو¬لو-گياسىنا قالاي اسەر ەتەدi?
قازiرگi تەلەونiمدەردiڭ تەڭ جار¬تىسى زورلىق-زومبىلىق, قورقى¬نىش پەن ۇرەيدi ناسيحاتتايدى. سەبەبi, ونداي ونiمگە دەگەن سۇرانىس جوعارى. بالاعا اتىس-شابىسقا, زور¬لىق-زومبىلىق ارەكەتكە تولى فيلم¬دەردi كورۋگە مۇلدەم بولمايدى.
ۇرۋ, سوعۋ, توبەلەس, ادام ءولتiرۋ – ادامنىڭ باستى ماقساتى ەكەن دەگەن وي قالىپتاسادى. وسىدان كەيiن بالا ءومiردiڭ ەڭ باستى قاعيداسى – ءوز قار-سىلاسىڭدى جويۋ دەپ بiلەدi. ەرە¬سەكتەرگە ارنالعان باعدارلاما¬لاردى بالالاردىڭ نەگە كورۋگە بولماي¬تىنىن سابيiڭiزگە ءتۇسiندi¬رiڭiز. ولاي بولماعان جاعدايدا بالانىڭ ول باع¬دارلامالارعا دەگەن قىزىعۋشى¬لىعى ارتا تۇسەدi.
قانداي جاعداي بولماسىن ءسا¬بيiمiزدiڭ نەنi كورiپ جاتقانىنا قاتتى ءمان بەرۋگە تيiسپiز. ماسەلەن, «ۋولت ديسنەي» كومپانياسىنىڭ ونiمدەرi كiشكەنتايلار ءۇشiن كورۋگە ابدەن لايىق. دەسە دە, تىم كوپ كور¬سەت¬پەڭiز. قازiر قانداي دا بولماسىن تەلەونiم ارنايى دارەجەمەن تارا¬لاتىن بولدى.
نە نارسە بولماسىن شەكتەن اس¬قان جاعدايدا زيانعا اينالادى. دارۋمەندi مولشەردەن ارتىق قا¬بىل¬داپ جiبەرسەك, گيپەرۆيتامينوز سىرقاتىنا شالدىعاتىنى سەكiلدi, تىم ارتىق تەلەديدار كورۋ بالا سا¬ناسىن شاتاستىرادى. دەنساۋلىعىن السiرەتەدi. جاس سابيiڭiزگە قاجەت اقپاراتتى بەرiڭiز. ءالi بiلمەيتiن نارسەسiن ۇيرەتۋدەن جالىقپاڭىز. تابيعات-انامەن بايلانىستا ۇستا¬ڭىز. جىلاماسا بولدى, قۇلاعىم تى¬نىشتالسىن دەگەن ويمەن تەلە¬ديدار الدىنا توپەلەپ وتىرعىزىپ قويماڭىز. ءسابيiڭiز نەگە اۋەس, سونى انىقتاڭىز. دامىتىڭىز. تەلە¬الەمنەن باسقا شىن الەم بار ەكەنiن ۇعىندىرىڭىز. بالاڭىزدى شىن دۇنيەگە بەيiمدەڭiز.
جانiبەك نۇرىش
