تاياۋدا «استانا اقشامى» گازەتى ەلوردالىق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ اۆتوپاركى 94 جاڭا كولىكپەن تولىققانىن سۇيىنشىلەپ جەتكىزدى. بۇل كولىكتەردىڭ بارلىعى قازاقستاندا جاسالعان. پوليتسيا, مەديتسينا, ءبىلىم سالاسى… ەلىمىزدە قانشاما بيۋدجەتتىك, مەملەكەتتىڭ ءىرىلى-ۇساقتى مەكەمەلەر, مەملەكەتتىڭ ۇلەسى بار ۇلكەن قۇرىلىمدار بار, سونىڭ ءبارى ەكى-ءۇش جىل سايىن كولىك جاڭارتادى. ەندەشە, وتاندىق ءاۆتووندىرىس ءورىسى كەڭەيەتىن كەزەڭ تۋعان جوق پا؟
وتاندىق ونەركاسىپتى وركەندەتۋ – بۇگىنگى تاڭدا قازاقستانداعى ەڭ ءبىر وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. وعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن سول ونەركاسىپ وندىرگەن ونىمدەردى ەڭ الدىمەن ءوز وتانداستارىمىز كوپتەپ ساتىپ الاتىن بولۋى ءتيىس. جاقىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى, پارلامەنتتەگى «اقجول» فراكتسياسىنىڭ وكىلى كەڭەس ءابساتتاروۆ وسىعان قاتىستى ماسەلە كوتەردى. ول ەلىمىز شەنەۋنىكتەرىنىڭ قىزمەتتىك كولىك رەتىندە شەتەل اۆتوونەركاسىبىنىڭ قىمبات باعالى كولىكتەرىن ساتىپ الۋعا قۇشتار ەكەندەرىنە كوپشىلىك نازارىن اۋداردى.
دەپۋتاتتىڭ ءسوزى بۇعان دەيىن ەل ىشىندە ايتىلىپ كەلە جاتقان وزەكتى ماسەلەنى مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرۋدىڭ ءبىر جولى بولىپ كورىندى. ول مۇنى ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋ ارقىلى جەتكىزدى. بۇل ساۋالدا حالىق قالاۋلىسى پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا, «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردى قولداۋدىڭ مىندەتتى ەكەنى اتاپ كورسەتىلگەنىن تاعى ءبىر ەسكە ءتۇسىرىپ ءوتتى. دەمەك, بۇل – مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى ناقتى نۇسقاۋى مەن تاپسىرماسى ءالى كۇنگە ءوز دارەجەسىندە ورىندالماي وتىر دەگەن ءسوز.
«مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرىنىڭ كوبى شەتەلدىك كولىكتەر ساتىپ الىپ, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىن ەلەمەي وتىر. جىل باسىنان بەرى شەنەۋنىكتەر 400-دەن اسا قىمبات شەتەلدىك كولىك ساتىپ الدى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى Land Cruiser 200 جانە Land Cruiser Prado ماركالى وتە قىمبات اۆتوموبيلدەر دە بار. ال وتاندىق كولىكتەر بۇل كەزدە شەنەۋنىكتەر تاراپىنان ءوز قولداۋشىلارىن تاپپاي تۇر. بۇعان ولار قازاقستاندا جاسالعان ماشينالار قولدانۋعا قولايسىز دەگەن ءۋاج ايتاتىن كورىنەدى. بىراق مۇنداي نەگىزسىز سىلتاۋعا ەشكىم سەنبەيدى» دەيدى ك.ءابساتتاروۆ ساۋالحاتىندا.
ءوزى كوتەرگەن وزەكتى ماسەلەدە وسى جايتتارعا نازار اۋدارىپ وتكەن ماجىلىسمەن بۇدان ءارى جاعدايدىڭ اسقىنىپ كەتكەنى سونداي, باعاسى شىعانداعان شەتەلدىك كولىكتەردى شاعىن بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردىڭ دە ساتىپ الۋعا باتىل كىرىسىپ كەتكەنىن مىسال رەتىندە كەلتىرەدى. «ماسەلەن, اتىراۋ مۋزىكا كوللەدجى Land Cruiser Prado ساتىپ الدى. جامبىل وبلىستىق فيلارمونياسى Land Cruiser 200 كولىگىن الدى, – دەيدى ول. – سوندا مۋزىكالىق مەكەمە جەتەكشىلەرى قۇنى 80 مىڭ دوللارلىق كولىكسىز جۇرە المايتىن بولعانى ما؟ ولاردىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمىندا باسقا قيىندىقتار جوق, بيۋدجەت قاراجاتىن قايدا جۇمسارىن بىلمەي وتىر ما؟».
قابىرعادان توتەسىنەن قويىلعان وسى سۇراقتاردىڭ استارىندا «بۇل نەعىلعان شالقاقتاۋ» دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ سۇلباسى جاتقانىن ءبىز دە اڭعارىپ وتىرمىز. شىنىندا, بۇل نەتكەن شالقاقتاۋ؟ مۋزىكا مەكتەبى مەن فيلارمونيانىڭ جۇمىسىنداعى بار پروبلەما وسى قىمبات كولىكتەردى ساتىپ الۋمەن شەشىلە سالا ما ەكەن؟ ولار قىرۋار پايدا تاباتىن مەكەمەلەر قاتارىنا جاتپايدى عوي. ولاي بولسا, بۇل سالالاردا ماسەلەنى قاراپ, رەتتەستىرىپ وتىرعان كىم بار؟ سول سەبەپتى دە دەپۋتات ۇكىمەت باسشىسىنان قىزمەتتىك كولىك الۋعا باعىتتالاتىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ماسەلەسىن قايتا قاراپ, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىن ەلەمەي جۇرگەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارىن جاۋاپقا تارتۋدى سۇرايدى.
بۇل جەردە ەسكەرەتىن ءبىر ماڭىزدى ماسەلە بار. بىزدىڭشە, مۇنداعى ءتۇيىننىڭ تۇيتكىلى ۇكىمەتتىڭ 1999 جىلعى 27 مامىردا قابىلداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ورگاندارىنا ترانسپورتتىق قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن قىزمەتتىك اۆتوموبيلدەردى پايدالانۋ ءتارتىبىن رەتتەۋ تۋرالى» قاۋلىسىنا تىرەلىپ تۇر. وندا «مەملەكەت قارجىلارىن ۇنەمدەۋ ءتارتىبىن كۇشەيتۋ جانە قىزمەتتىك اۆتوموبيلدەردى پايدالانۋ ءتارتىبىن رەتتەۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك ورگاندارعا ترانسپورتتىق قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن بولىنەتىن قىزمەتتىك اۆتوموبيلدەردىڭ ءتيىستى ءنورماتيۆى بەكىتىلسىن» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. مىنە, وسى قاۋلىعا سايكەس مەملەكەتتىك ۇيىمداردىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنان باستاپ بارلىق دەڭگەيدەگى بۋىندارى جەتەكشىلەرىنىڭ قىزمەتتە پايدالانۋ ءۇشىن ساتىپ الاتىن اۆتوموبيلدەرى قوزعالتقىشتارىنىڭ كولەمى 3000 تەكشە سانتيمەتردەن اسىپ كەتۋىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالىنادى. سوندا ورتانقول مەملەكەتتىك مەكەمەلەر قوزعالتقىش كولەمى 4000 جانە 5000-نان اساتىن شەتەلدىك كولىكتەردى قالاي, كىمنىڭ رۇقساتىمەن العان؟ ءبىر ەمەس, ەكى تالاپ – قوزعالتقىش كولەمى نورمادان ارتىق جانە وتاندىق ءونىم ەمەس, بۇزىلىپ وتىر. بۇعان باقىلاۋشى ورگاندار نە ايتادى؟ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ شاراسىن باستاۋدىڭ ءوزى زاڭسىز عوي وسى جاعدايدا. سوندا ورتانقول مەكەمە زاڭ مەن ۇكىمەتتىڭ شەكتەۋى مەن تالابىنا پىسقىرىپ تا قاراماعانى ما؟
وسى ورايدا تاعى ءبىر ماسەلە تۋىندايدى, ءبىزدىڭ قوستانايدا اكىم مەن مينيستر ۇيالماي مىنۋگە بولاتىن «SsangYong Chairman» اتالاتىن, قوزعالتقىشى مەن مەحانيزمدەرى «مەرسەدەستەن» الىنعان, ەسىك پەن توردەي كەلىستى كولىك شىعارىلادى. بىراق قۋاتى 3000 تەكشە سم-دەن اسادى. اسپاسا, ءوز سالماعىن سۇيرەي الماس ەدى. دەمەك, ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىنا سايكەس, ونى مەملەكەتتىك مەكەمەدە پايدالانۋ كەرەعارلىق بولىپ تابىلادى. بۇل كەلىستى كولىكتى قازاقستان شەنەۋنىگى مىنە المايتىن بولسا, وندا نە ءۇشىن جانە كىم ءۇشىن شىعارامىز؟ ال ەگەر ۇكىمەت مۇشەلەرى, ورتالىق مەملەكەتتىك ورگان باسشىلارى, اكىمدەر قازىرگى قاپتاعان «مەرسەدەستەردىڭ» ورنىنا وسىنداي كولىكتى مىنسە, قانشا قارجى ءوز قازىنامىزعا قۇيىلار ەدى.
وسىنداي كوزقاراستىڭ سالدارىنان ەلىمىزدەگى اۆتوموبيل ساتىلىمى, سونىڭ ىشىندە وتاندىق كولىكتەردىڭ ساۋداعا شىعارىلۋى سوڭعى جىلدارى كۇرت ءتۇسىپ كەتكەن. بۇعان, البەتتە, الەمدى جايلاعان ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ دا ايتارلىقتاي اسەرى بولدى. بۇعان مۇناي باعاسىنىڭ قۇنسىزدانۋى مەن جالپى الەمدىك ەكونوميكالىق ىزعاردان بولەك, ءبىزدىڭ ءوز جۇيەمىزدەگى جوعارىداعىداي كەرەعارلىقتار, جۇيەلىلىك پەن ءتارتىپتىڭ بولماۋى تاعى ءبىر سەبەپ. تەڭگەنىڭ تالتىرەكتەۋى مەن دوللاردىڭ ءورشىپ ءوسۋى – قوسىمشا سوققى. بۇل ازداي, 2015 جىلدىڭ باسىنان باستاپ ەنگىزىلگەن ۋتيلدەۋ جيىنى مەن العاشقى تىركەۋگە جۇمسالاتىن قوسىمشا شىعىندار سالانى كادىمگىدەي تۇرالاتىپ تاستاعان.
وتاندىق كولىك قۇراستىرۋشى كاسىپورىندار تۇتىنۋشى سۇرانىسىنىڭ تومەندەۋىنە رەسەي كولىكتەرى دە كىنالى دەگەندى ايتادى. بۇل ەلدەن 2014-2015 جىلدارى, اسىرەسە, ولارداعى رۋبل قۇلدىراۋى كەزىندە 300 مىڭنان استام «تەمىر تۇلپار» جەتكىزىلگەن ەكەن. بىراق قازىر جاعداي بىرتە-بىرتە تۇزەلىپ كەلەدى. 2018 جىلعا قاراي ءبىزدىڭ زاۋىتتاردا جينالعان كولىكتەردىڭ قازاقستاندىق ۇلەسى 50 پايىزعا دەيىن ارتۋى ءتيىس. قازىرگى كورسەتكىش 30 پايىزدى قۇرايدى. قۇرال-سايمانداردىڭ جارتىسى وزىمىزدىكى بولسا, مۇنداي تاۋەلدىلىك بولمايدى ءارى قانشاما قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلادى.
وتاندىق كولىك قۇراستىرۋشىلار 2017 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ بۇل سالاداعى ساۋدانىڭ جانداناتىنىن ايتىپ ەدى, قازىر سول بولجام ءبىرشاما ورىندالا باستاعان سياقتى. اتاپ ايتقاندا, «قازاۆتوونەركاسىپ» اۆتوموبيل سالاسى كاسىپورنى وداعىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار-ءساۋىر ايلارىندا رەسپۋبليكادا جالپى قۇنى 28,9 ملرد تەڭگە تۇراتىن 5050 اۆتوترانسپورت (بۇلاردىڭ اراسىندا جۇك كولىكتەرى مەن اۆتوبۋستار دا بار) ساتىلىپ, وتكەن جىلدىڭ وسى مەزگىلىمەن سالىستىرعانداعى كورسەتكىش ءبىرشاما ارتقان. ال جەڭىل اۆتوكولىكتەردى ءوندىرۋ كورسەتكىشى 5,4 پايىزعا دەيىن ۇلعايىپ, جالپى سانى 4571-گە جەتكەن. تەك ءساۋىر ايىندا عانا 1645 اۆتوموبيل كونۆەيەردەن شىعارىلىپ, وتكەن جىلدىڭ وسى ۋاقىتىن 4,2 پايىزعا وزدىرىپ جىبەرگەن. ال العاشقى ءتورت ايدا ساتىلىمعا شىعارىلعان جەڭىل كولىكتەردىڭ قاتارىندا Lada (1897 بىرلىك), Kia (600), Hyundai (345), Chevrolet (264) جانە JAC (174) كوش باستاپ كەلەدى. وتاندىق كاسىپورىندار ۇسىنعان ماركالاردىڭ اراسىندا, سونداي-اق, SsangYong (70), Škoda (59), Peugeot (20), Geely (18) جانە Toyota (3) بار. ال وتكەن جىلى قازاقستاندىقتار ەسكى-جاڭا كولىك ساتىپ الۋعا 250 ميلليارد تەڭگە جۇمساعان ەكەن. از ەمەس, ارينە, تەك وسىنى وتاندىق كولىكتەرگە بۇرا بىلسەك… وتكەن جىلى ەلىمىزدە قۇنى 62 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 11 مىڭ اۆتوكولىك شىعارىلعان, بيىل 12 مىڭعا جەتپەك, سونىمەن قاتار, 500 اۆتوبۋس, 2 مىڭ تراكتور شىعارۋ جوسپارلانعان.
الايدا بۇل سەرپىلىستىڭ ءوزى ءبىز كوتەرىپ وتىرعان پروبلەمانى تۇپكىلىكتى شەشىپ تاستاي المايدى. مۇنى قازاقستان تاۋەلسىز اۆتوموبيل وداعىنىڭ توراعاسى ەدۋارد ەدوكوۆ تا ايتىپ وتىر. ول ەلدەگى اۆتونارىق 2017 جىلدىڭ اياعىنا قاراي تابانىنان تىك تۇرادى دەگەنگە كەلىسە قويمايدى. ونىڭ ايتۋىنشا, نارىقتىڭ تۇرالاۋى ءالى الدا. «قۇلدىراۋ ءالى توقتاعان جوق. مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداعانى سەبەپ بولعانى تۇسىنىكتى. بىراق وسى تۇرعىدا ەكونوميكانى كوتەرەتىن باسقا تەتىكتەردى كورىپ تۇرعام جوق. «قارا التىن» باعاسى 3-5 تەڭگەگە كوتەرىلسە دە, حالىقتىڭ جالاقىسى بىردەن وسەدى دەگەن ءسوز ەمەس. اۆتوسالوندارعا جاپپاي جۇگىرە قويماس. كەيبىر ساراپشىلار 2017 جىلدىڭ وڭاي بولمايتىنىن ايتادى. الداعى جىلى مۇناي باعاسى كوتەرىلمەسە, بۇدان دا قيىنداۋ بولادى. اۆتونارىق حالىقتىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا بايلانىستى. قازىر جۇرت, نەگىزىنەن, ارزان كولىككە قۇمار» دەيدى ول.
وسى رەتتە وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى قولداۋ كەرەك ەكەنىن ساراپشىلار ءبىراۋىزدان ايتىپ وتىر. ال وندىرىسشىلەر ءالى دە بولسا جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلىك باعدارلاماعا ۇمىتپەن قارايدى. وتكەن جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا باستالعان مەملەكەتتىك اۆتونەسيەلەۋ باعدارلاماسى ەكىنشى كەزەڭىنىڭ ولارعا كوپ كومەگى بولدى.
ورايى كەلگەندە ايتايىق, كورشى وزبەكستاندا وسى سالادا قالىپتاسىپ وتىرعان احۋال وزگەشەلەۋ. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان شەتەلدىك كولىكتەردى قۇراستىرىپ شىعارۋدى قولعا الا باستاعان بۇل ەلدە سودان بەرى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە قىزمەتتىك اۆتوموبيل رەتىندە عانا ەمەس, تۇرعىندارعا جەكە كولىك ەسەبىندە وتاندىق كولىكتەردى ساتىپ الۋ قاتاڭ مىندەتتەلىپ قويىلعان. سونىڭ ناتيجەسىندە قوڭسى ەلدىڭ تاس جولدارىندا نەگىزىنەن وزبەكستاندىق كولىكتەر مەن ەسكى كەڭەستىك ماشينالار عانا زىرلاپ ءجۇر. ال قالتالى ازاماتتار وزدەرىنىڭ شەتەلدىك قىمبات كولىكتەرىن قاتار جاتقان سارىاعاش جەرىنە اكەپ, جاسىرىپ قويادى دەگەن اڭگىمە دە ايتىلىپ قالادى. سەبەبى بىرىنشىدەن, ولارعا سالىناتىن سالىق مولشەرى وتە كوپ; ەكىنشىدەن, بۇل كولىكتى قانداي اقشاعا ساتىپ العاندارىن دالەلدەۋگە تۋرا كەلەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر كورشى ەلدە وتاندىق اۆتوموبيل ونەركاسىبىن وسىلايشا تۇرپايىلاۋ, وزگەشەلەۋ جولدارمەن بولسا دا قولداپ, كوتەرمەلەۋ ماقساتىندا پارمەندى شارالار جۇزەگە اسىرىپ جاتقانىن كورسەتەدى. قازىر ونداعى جاعدايدىڭ جاقسارا باستاعانى سونداي, وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ءبىر توپ ءاۆتوموبيلشى ەلدەگى سۇرانىستىڭ ارتۋىنا بايلانىستى رەسپۋبليكادا تاعى ءبىر كولىك قۇراستىرۋ زاۋىتىن سالۋ جونىندە باستاما كوتەرگەن.
قازاقستاننىڭ اۆتوموبيل جاساۋ سالاسىنىڭ تىرشىلىك ەتە باستاعانىنا ونشالىقتى كوپ ۋاقىت وتكەن جوق. ول ءوزىنىڭ تامىرىن 2002 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا وسكەمەندە «اۆتو ازيا» اتتى كاسىپورىننىڭ اشىلۋىنان تارتادى. اتالمىش زاۋىت 2003 جىلى ءبىرىنشى رەت ۆاز-21213 ماركالى «نيۆا» ءاۆتوموبيلىن ءوندىرىس كونۆەيەرىنە قوستى. 2003 جىلى «اگروماشحولدينگ» كومپانياسى قوستانايدا بۇرىنعى ديزەل زاۋىتىن كونكۋرستىق نەگىزدە ۇتىپ الىپ, ونى قايتا قالپىنا كەلتىردى. ال 2010 جىلى زاۋىتتىڭ بازاسىندا SsangYong ءاۆتوموبيلى قۇراستىرىلىپ شىعارىلا باستادى. قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكانىڭ كولىك قۇراستىرىپ شىعارۋ سالاسىندا «ازيا اۆتو» اق, «اگروماشحولدينگ قازاقستان» اق جانە «سارىارقا اۆتوپروم» جشس اتتى 3 كاسىپورىن بار. بىرىككەن كاسىپورىندار دا بار.
راس, ەلىمىزدە وتاندىق اۆتوموبيل قۇرىلىسى سالاسىن دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان كوپتەن بەرى ايتارلىقتاي قامقورلىق, قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. مۇنداعى ءبىرىنشى ماڭىزدى فاكتور – يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى. ونىڭ 2015-2019 جىلدارعا ارنالعان شارالارى اياسىندا شەت ەلدەردىڭ General Motors, Hyundai, Kia, Peugeot, Renault, Nissan-Avtovaz, ŠKODA, Toyota جانە Iveco كومپانيالارىمەن ارىپتەستىك قىزمەتتەستىك كولەمىن ودان ءارى ۇلعايتۋ قاراستىرىلعان. سونىمەن بىرگە, ىشكى نارىقتىڭ شەكتەۋلى ەكەنى ەسكەرىلىپ, ونىمدەردى ءىرى سەريالى سيپاتتا ەكسپورتتاۋ ۇسىنىلعان. ونىڭ اۋقىمى 2019 جىلى 30 پايىزعا دەيىن جەتۋگە ءتيىس. وتاندىق اۆتوونەركاسىپتىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرە الاتىن ەكىنشى فاكتور ساتىپ الۋشىلارعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ۇسىنۋ بولسا كەرەك.
بۇل شارا «نۇرلى جول» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ جۇيەسىنىڭ وپەراتورى بولىپ بەكىتىلگەن «قازاقستان دامۋ بانكى» اكتسيونەرلىك قوعامى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. بۇعان بولىنگەن قارجى كولەمى 15 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. ۇكىمەت تاراپىنان سالانىڭ جۇگىن جەڭىلدەتۋ باعىتىندا جاسالعان تاعى ءبىر شارا 2016 جىلعى 27 قاڭتاردا قابىلدانعان «وندىرىسشىلەردىڭ (يمپورتەرلەردىڭ) كەڭەيتىلگەن مىندەتتەمەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ەرەجەسى» بولىپ تابىلادى. ەرەجەنىڭ شەڭبەرىندە يمپورتەرگە اكەلەتىن تاۋارلارىن ۋتيلدەۋ مىندەتتەمەسى جۇكتەلەدى. بۇدان بولەك, رەسپۋبليكاعا اكەلىنگەن ەسكى جانە جاڭا اۆتوكولىكتەردىڭ ۋتيلدىك جيىنتىعى يمپورتەردىڭ وزىنەن الىنادى. ال ەل ىشىندە شىعارىلعان اۆتوموبيلدەردى ۋتيلدەۋدەن سالىق جينالمايدى. سەبەبى ولاردىڭ قاۋىپسىز ۋتيلدەرى ءۇشىن وندىرىسشىلەردىڭ وزدەرى جاۋاپ بەرەدى. مۇنداي نورما 2012 جىلدان بەرى بار. تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن جايت, قازاقستاننىڭ بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا (ۆتو) مۇشە بولۋى وتاندىق اۆتوونەركاسىپ ءۇشىن قوسىمشا شيرىعا ءتۇسۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ولاي بولاتىنى, بۇرىن ءبىزدىڭ ەلىمىزگە اكەلىنگەن ءاربىر كولىك قۇرالى قۇنىنىڭ 30 پايىزى كەدەندىك سالىق رەتىندە ۇستالىپ كەلگەن بولسا, مۇشەلىككە وتكەننەن كەيىن بۇل مولشەر 15-20 پايىزعا دەيىن ءتۇسىپ كەتتى.
بۇل وتاندىق ونەركاسىپشىلەر ءۇشىن ونشالىقتى قولايلى جاعداي ەمەس. الايدا ولارعا ەلىمىزگە ەسكى كولىكتەر كەلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق شەڭبەرىندەگى كەدەندىك وداق اياسىنداعى ءبىرتۇتاس تەحنيكالىق رەگلامەنت كومەككە كەلۋگە ءتيىس. بۇعان قوسا, ەلىمىزدە بەلگىلەنىپ جاتقان اۆتونەسيەلەر تاپ وسى وتاندىق ءونىمنىڭ كوپتەپ ساتىلۋىنا جول اشىپ بەرۋى كەرەك. ءبىز, سونىمەن قاتار, ەلىمىزدەگى بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردىڭ تەك قانا وتاندىق كولىكتەردى الۋلارىن زاڭ جۇزىندە قاتاڭ مىندەتتەپ بەرەتىن ارنايى قۇجات قابىلدانۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز. وسىلايشا, قازاقستانداعى بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار – ۇكىمەت قاراۋىنداعى بارلىق مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردان باستاپ, 2 رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى قالا مەن 14 وبلىستىڭ, 160 اۋىلدىق اۋداندار مەن 17 قالالىق اۋدانداردىڭ ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلارى, مىڭداعان بيۋدجەتتىك مەكەمەلەر – جاپپاي تەك قانا وتاندىق كولىكتەردى الا باستايتىن بولسا, بۇل سالانىڭ تەز ارادا دامۋ جولىنا ءتۇسىپ كەتەتىنىنە ەش كۇمان جوق. بۇعان باراتىن جولداعى ءبىرىنشى ناقتى شارا جوعارىدا ايتىلعان ۇكىمەت قاۋلىسىنداعى كەرەعار شەكتەۋدىڭ مولشەرىن قايتا قاراۋ دەپ بىلەمىز.
قازاقتا «كورپەڭە قاراي كوسىل» دەگەن ءسوز بار. بۇل – ناعىز قازىرگى نارىق زامانىنىڭ قاعيداسى. ەڭ ۇلكەن, ەڭ قىمبات كولىك الۋ, جۇرتتان وزۋ ءۇشىن بارىن ساتاتىن, جانىن سالاتىن زامان ءوتتى عوي, بىراق باسەكە, ادەت كەتپەي تۇر. سوندىقتان جوعارىداعى ناقىلدى ءسال وزگەرتىپ, ءوز كولىگىمىزگە قاراي كوسىلۋدى ەل بولىپ, ۇكىمەت قولداپ, قولعا الىپ, رەسپۋبليكادا قۇراستىرىلىپ جاتقان ءونىمنىڭ كوپ تاراۋىنا مۇمكىندىك جاساعاندا عانا قازاقتىڭ ۇلتتىق كولىگى – «لەند كرۋزەر» دەگەن كەكەسىننەن قۇتىلامىز. مۇنان ەشكىم ۇتپاسا, ۇتىلمايدى. زامان تالابى وسىنداي!
ەركىن قىدىر
