كەيىنگى كەزدەرى كۇيىپ تۇرعان وتباسى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى – بالانىڭ كومپيۋتەر ويىندارىنا تاۋەلدىلىگى. كەڭەس داۋىرىندە جەتكىنشەكتەرگە ارنالعان ءتۇرلى تەگىن ۇيىرمەلەر مەن اۋلا كلۋبتارىنىڭ ورنىن كومپيۋتەر كلۋبتارى باسقالى قاشان. كەيبءىر اتا-انا بالاسىنىڭ بوس ۋاقىتىندا كومپيۋتەرلىك كلۋبتارعا بارۋىنا رۇقسات بەرەدى. دارىگەرلەر مەن پسيحولوگ مامانداردىڭ جان ايقايى ءتۇپتىڭ تۇبىندە بالانىڭ «ناركومانيا» سياقتى بۇل تاۋەلدىلىكتەن دە ارىلۋىنا مەزگىلدىڭ وتە كەش بولاتىنىن ەسكەرتەدى.
استاناداعى پسيحولوگيالىق جاردەم بەرەتىن داعدارىس ورتالىعىنا قيىن بالانى تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالار ءجيى جۇگىنەدى. كوبى بالاسىنىڭ ساباققا بارعىسى كەلمەيتىنىن, ءتىپتى, «مەكتەپكە كەتتىم» دەپ الداپ, تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن قىدىرىپ جۇرەتىنىنە الاڭدايدى. زەرتتەي كەلە, مۇنداي بالالار قارا كەشكە دەيىن كومپيۋتەر كلۋبتارىندا باس المايتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بالا كومپيۋتەرلىك ويىنداردىڭ قىزىعىنا 4-5 جاسىنان باستاپ ۇيرەنەدى. ەگەر, وسى باستان جۇگەندەمەسە, بۇل ەسەيگەندە قۇمار ويىندارىنا تۇبەگەيلى تاۋەلدىلىككە اپارادى. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز, بۇل ورتالىققا «تاۋەلدىلىكتەن» ارىلۋعا جاردەم سۇراپ كەلگەندەردىڭ قاتارىندا جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى, ستۋدەنتتەر, ءتىپتى بۋكمەكەرلىك كەڭسەدەن قالاي قۇتىلۋدىڭ جولىن سۇراعان اتپالداي ازاماتتار دا بار. ياعني, ءححى عاسىردىڭ «جەتىستىگى» بارلىق جاستاعىلاردى وزىنە باۋراپ العان. بۇل ءوز كەزەگىندە بۇلدىرشىندەردىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتسە, مەكتەپ وقۋشىلارى قاجەتتى ءبىلىمدى يگەرۋدە ارتتا قالعانى بىلاي تۇرسىن, تاربيەسى تىم تومەندەيدى. ال ەرەسەكتەر سوڭىندا اقشاسىنان, جۇمىسىنان, ءتىپتى وتباسىنان دا ايىرىلىپ جاتادى.
بۇل ماسەلەگە اتا-انالاردىڭ بەي-جاي قاراماعانى ءجون. كومپيۋتەر وينايتىن بالانىڭ پسيحولوگياسىندا كوپ وزگەرىس بولادى. بويىندا ىشتەي قارسىلىق, كوڭىل كۇيىندە اۋىتقۋشىلىق, ىرىقسىزدىق پەن اگرەسسياشىلدىق بيلەيدى. سوندىقتان, بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلايتىن اتا-انالاردىڭ ءبارى قاۋىپتى دەرتتىڭ الدىن العان ءجون. بالانىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن اقىل-ويدى دامىتاتىن ۇيىرمەلەر مەن ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارىنا جازدىرتقان ابزال. ايتپەسە, «باتپاڭداپ كىرگەن اۋرۋدان» قۇتىلۋ قيىندىق تۋدىرماسىنا كىم كەپىل بولماق.
مامان مىنبەرى
ليمانا قويشيەۆا,
پسيحولوگيالىق جاردەم بەرۋ ورتالىعىنىڭ پسيحولوگى:
«اتىس-شابىس بالا بويىنداعى مەيىرىمدىلىكتى ازايتادى»
– بالا ويىندارىنىڭ نەگىزگى ءتۇرى – اتىس-شابىس, توبەلەس. بۇل ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا قالاي اسەر ەتەدى؟
– ويىننىڭ باس كەيىپكەرى بولعان بالا ۇنەمى ۇتا بەرمەيدى. بىردە جەڭەدى, بىردە جەڭىلەدى. «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەيدى قازاق. ۇتىلعان سايىن ونىڭ سول ويىنعا قۇمارلىعى ارتا تۇسەدى. سول الەمنىڭ باتىرى بولۋعا ۇمتىلىپ, دۇنيەنى ۇمىتىپ, سوعىس الاڭىندا جۇرگەندەي بولادى. مۇنداي كەزدە بالانىڭ جۇيكە جۇيەسى تەز بۇزىلىپ, اشۋ-ىزاعا جول بەرەدى. جەڭىلىپ قالسا, كوڭىل-كۇيى ءتۇسىپ كەتەدى. اينالاسىنداعىلارعا ءمان بەرمەيدى. ستراتەگيالىق ويىندارعا اۋەس بالانىڭ بويىندا مەيىرىمدىلىك, ىزەتتىلىك ازايا بەرەدى.
– عالامتورعا كىرگەن بالا ەڭ الدىمەن نە ىزدەيدى؟
– بىرنەشە مىسال كەلتىرۋگە بولادى. ينتەرنەتتە «چات» اتتى دوستارمەن اڭگىمەلەسەتىن بىرنەشە سايت بار. بۇل چاتقا بالا ءوز اتىمەن نەمەسە ءوزى قالاۋىنشا ات قويىپ, ءومىربايانىن نەمەسە كەلبەتىن وزگەرتىپ شىعادى. دوستارىمەن ءارتۇرلى ادام بولىپ سويلەسەدى. كەيبىر جەتكىنشەكتەر وزىندىك «مەنىن» بىرنەشە رەت وزگەرتۋ ارقىلى, سوڭىندا پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىققا ۇشىرايدى. ەكىنشى سالدارى – بالا ينتەرنەتتەن ماعىناسى جوق اقپاراتتاردى جانتالاسا جيناي بەرەدى. بۇل – ماقساتسىز «ينتەرنەت كەزۋ» ارقىلى قاجەتسىز اقپاراتتارعا بوي الدىرۋ.
– بالاسىنىڭ ويىنعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن توقتاتۋ ءۇشىن ورتالىققا كەلەتىندەر كوپ. سوندا اتا-انا ءوزى توسقاۋىل بولا الماي ما؟
– بىرنەشە اي بۇرىن ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلگەن اتا-انا ۇلىن ءبىر اسكەري ستراتەگيالىق ويىنمەن «اۋىراتىنىن» ايتتى. بالاسى بۇل ويىنسىز ءومىر سۇرە المايتىن دارەجەگە جەتكەن. قانشا شارا قولدانسا دا باس تارتا الماعان. پسيحولوگ پەن پەداگوگتان بولەك, بالانىڭ جاعدايىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن پسيحياتر-دارىگەردىن دە قاتىسۋى قاجەت بولدى. مىنە, كوردىڭىز بە, مۇنى اۋرۋ دەپ ايتقان دۇرىس پا بىلمەيمىن, بۇل ماسەلە ارنايى ءبىلىم مەن ۇلكەن زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن سياقتى. ويىن بالانىڭ شىنايى ومىرىنە «شابۋىل» جاساپ, باسقا نارسەگە قىزىعۋشىلىعىن جوق قىلادى. «ءومىرى تاۋەلدى» بولىپ تۇرعاندىقتان, مۇنى ەسىرتكىگە قۇمار ەسالاڭمەن سالىستىرۋعا بولادى. ال توسقاۋىل بولۋ ءۇشىن, ءوزىڭىز بايقاعانداي اتا-انا تۇگىلى بىرەشە ماماننىڭ جاردەمى قاجەت بولدى.
بالا تاربيەسى وڭاي ەمەس. وعان كومپيۋتەر پايدالانۋعا مۇلدەم تيىم سالۋعا بولمايدى. سوندىقتان, بالانىڭ ءاردايىم بوس ۋاقىتىن قاداعالاعان دۇرىس, پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋىنا جول اشۋ كەرەك. نەمەسە بۇل ماسەلە جايىندا پسيحولوگتان كەڭەس الۋىنا دا بولادى.
– بالا ءۇشىن كومپيۋتەردىڭ «سيقىرلىعى» نەدە؟
– ءوز تاجىريبەمنەن ايتايىن. ماعان كەلگەن قابىلداۋلاردىڭ ناتيجەسىن سارالاسام, كومپيۋتەر جاسوسپىرىمدەرگە قاجەت دەگەن بارلىق ەموتسيانى بەرەدى.
بۇل اسا كەڭ سپەكتر – قالىپتى سەزىمنەن باستاپ, جاعىمسىز, ياعني: ماساتتانۋ, راحاتتانۋ, اۋەسقويلىق, قۇمارلىق, وكىنىش, ىزا, كەك, قاھار, تىتىركەنۋ سەزىمدەرىن باستان كەشىرتەدى. ونىڭ ەكىنشى قىرى – بالا ويىندا الەمدى بيلەيدى, كومپيۋتەر تىشقانى – الەمدى بيلەۋگە كومەكتەسەتىن سيقىرلى تاياقشا, سول ارقىلى بالانى بۇلدىر الەمگە جەتەلەيدى.
استانا قالاسى پسيحولوگيالىق جاردەم بەرۋ
داعدارىس ورتالىعىنىڭ سەنىم تەلەفونى: 77-93-38
گۇلميرا ايماعانبەت
