قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىندە بەلگىلى زەرگەر, حالىقارالىق كارل فابەرجە وردەنىنىڭ يەگەرى بەرىك ءالىبايدىڭ «حالىق قازىناسىنىڭ مۇراگەرى» اتتى جەكە كورمەسى اشىلدى.
«مىڭ ءولىپ-تىرىلگەن شاق ءوتتى دەر ەڭ,
جاس ۇرپاق, جانارىڭنان وتتى كورەم.
ماڭگىگە جەلبىرەسىن دەپ تىلەيمىن
كوك تۋى ەركىندىكتىڭ كوك تىرەگەن!» دەگەن جالىندى جىر شۋماقتارىمەن جايىقتىڭ اق شاعالاسى ءسوزىن باستادى.
«الماتىدان اقجايىققا سالەم جولداپ, ولەڭ جازىپ جۇرگەن مەنىڭ بۇگىنگى جاسىمدى ەلەپ, وتكىزىلىپ جاتقان وسى ءبىر جيىندار ماعان عانا ەمەس, قازاق پوەزياسىنا كورسەتىلىپ جاتقان قۇرمەت. قازاق ازاماتتارىنىڭ قالام ۇستاعان, بەسىك تەربەگەن اناعا كورسەتكەن قۇرمەتى. قارت ەسىلدىڭ جاعاسىنداعى جاس قالانى مەكەندەگەن استانانىڭ اسىلدارى, سىزدەرگە ەركە جايىقتىڭ ەل-جۇرتىنان دۇعاي سالەم اكەلدىم» دەدى اقىن اپا.
بۇدان كەيىن قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, بەلگىلى اقىن وتەگەن ورالبايۇلى اقۇشتاپ اپاعا مەرەيلى تويىنا وراي جولداعان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن تابىستادى.
ولەڭ ۇعار, ونەر تۇسىنەر كوپشىلىك جينالعان زالدا ساحنا تورىنەن ورىن العان اقىنعا دەگەن ەرەكشە سىيلاستىق پەن زور ىقىلاس سەزىلىپ تۇردى. ساحناداعى كورىنىس اقىننىڭ ولەڭدەرىمەن سۋسىنداپ, وقىرمان جانىمەن ۇيلەسىپ جاتتى. ولەڭ وزگەشە سويلەدى بۇل كەشتە. ءان بولىپ شىرقالدى, بي بولىپ مىڭ بۇرالدى, جۇرەكتەي دۇرسىلدەدى.
تۋعان جەرىن ساعىنىپ كەلگەن قۇرداستاردىڭ ءماز-مەيرام كەزدەسۋى. ورتالارىنا قوسىلعان جىگىتتىڭ «مەنىڭ قولىما ءبىر جاقسى كىتاپ ءتۇستى. وسىنىڭ ىشىنەن ءبىر-ەكى ولەڭدى وقىپ كورسەك, قالاي قارايسىڭدار؟» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى ارقىلى اقىن اپانىڭ تۋعان جەر تاقىرىبىنداعى ولەڭدەرى جاستاردىڭ شىن جۇرەگىنەن وقىلدى. استانا قالاسى جاستار تەاترى اكتەرلەرى بۇدان بولەك, اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆانىڭ انا تۋرالى ءبىر توپ ولەڭىن دە حالىققا ادەمى ۇسىنا ءبىلدى. ساحنا ساڭلاقتارى سارا تىنىشتىعۇلوۆا, روزا رىمباەۆا, ساۋلە جانپەيىسوۆا, ەلمۇرا جاڭابەرگەنوۆا, گاۋحار قاسپاقوۆا اقىن اپانىڭ سوزىنە جازىلعان اندەردى ورىنداپ, كەشتىڭ اجارىن ودان ءارى اشا ءتۇستى. سونىمەن بىرگە, وسى كەشتە «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» فيلمىندە تايماس باتىردىڭ ءرولىن ويناعان جاس اكتەر ايان وتەپبەرگەن ءالىبي ءابدىنۇروۆتىڭ «تۋعان جەر» ءانىن ورىنداپ, اقىن اپانىڭ باتاسىن الدى.
– فاريزا ەكەۋمىز پوەزياعا قاتار كەلدىك-اۋ دەيمىن. مەن جيىرمادا, ول جيىرما بەس جاستا. ولەڭ جازىپ, الىستان حات الىسىپ, سىرلاسىپ تۇردىق. «وسى قىزدار ولەڭ جازىپ نە بىتىرەدى؟» دەگەن ۇعىم بار. ايەل زاتىنا بۇل تالانتتى قيمايدى ەكەن. ءبىز وكپەلەپ جۇرسەك, بىزدەن وزىق تۇرعان ورىس ادەبيەتىنە مارينا تسۆەتاەۆا مەن اننا احماتوۆا كەلگەندە, ءسوتسياليزمنىڭ كۇركىرەپ تۇرعان اقىنى ماياكوۆسكي «بۇل قىزدار نە قىلىپ ءجۇر؟ ادەبيەتتى كەستە تىگۋ دەي مە ەكەن, جايلارىنا جۇرمەي مە؟» دەگەن. مەن كوكەيدە جاتقان ويدى ازداعان شۋماقتارمەن بىلاي دەپ جازدىم:
قىزعالداقتار, ورامالدار القىزىل
قۇرمەتتەۋمەن قورشاسا دا بار قىزى,
قۇدايىنان بەرە كور دەپ اجەلەر
تىلەيدى ەكەن جاتسا-تۇرسا جالعىز ۇل.
وسسە, ەلدىڭ كوركى دەگەن گۇل دەگەن,
قىزدى كەيدە تەڭ كورمەگەن ۇلمەنەن.
ۇلدارىنىڭ ەر جەتكەندە ءبارىبىر
قىزدان باقىت ىزدەيتىنىن بىلمەگەن».
مۇنداي جولدارعا قىز بالانىڭ نازى, پوەزياعا اكەلگەن ەشتەڭەسى جوق دەپ قارادى. سول كەزدە فاريزا وتكىر مىنەزىنە سالىپ بىلاي دەگەن ەدى:
قۇداي ساۋلە بەرگەنمەن ساناسىنا,
ەركەكتەردەن كوش تومەن باعاسى دا.
قۇلدىقتا كەلە جاتىر عاسىر بويى,
ايەلدىڭ داراسى دا, داناسى دا.
«ءاي, اقۇشتاپ, مەنىڭشە, نە اقىن بولۋ كەرەك, نە قاتىن بولۋ كەرەك» دەدى سوسىن فاريزا. ول بەلدى بەكەم بۋدى, اقىندىق جولدى قۋدى, كۇرەستى, جەڭدى. مەن بولسام, بەسىك تە تەربەيىن, قازان دا قىرايىن, ولەڭ دە جازايىن دەپ, ەكەۋمىز ەكى سۇرلەۋمەن قاتار جۇردىك. ماقتانعانىم ەمەس, شىن مانىندە, سوڭىمىزدان كەلە جاتقان قازاق قىزدارىنا جول سالدىق-اۋ دەيمىن. قازاق قىزدارى اقىن بولا الادى! – دەدى اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا.
ال, ادەبيەتىمىزدىڭ ابىزى ءابىش كەكىلباەۆ:
– «پوەزيا ەركەكتەرگە بۇيىرعان با, ايەلدەرگە بۇيىرعان با؟» دەپ داۋلاسىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ ەڭ ۇلكەنى – فاريزا مەن اقۇشتاپ. شىنىندا دا, ادەبيەت – ايەلدەردىڭ مەنشىگى, ايەلدەردىڭ شارۋاسى عوي. ەركەكتەردىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىنى ادەبيەتكە بارادى, مەن دە سونىڭ بىرەۋىمىن. ال, ادەبيەت – ايەلدەر ىستەي الاتىن ىستەردىڭ ىشىندەگى ەڭ نازىگى, ەڭ كورىكتىسى, ەڭ شىنايىسى. بۇل ءىستى ايەلدەردەن ارتىق ىستەۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ادەبيەت ايەلدەردىڭ ءىسى دەپ مويىندايمىن. سول ايەلدەردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى – فاريزا. فاريزانىڭ الدىنان شىقپاعانبىز, ءالى شىقپايمىز. فاريزا مەن اقۇشتاپ قازاقتىڭ تىلىنە, قازاقتىڭ ادەبيەتىنە, قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان ەڭ ۇلكەن ىقىلاس, قازاننىڭ ەكى باسىن ۇستاعان ەكى قىز ەدى. بىرەۋى – ءتىرى, ورتامىزدا ءجۇر, ەكىنشىسىن ءولدى دەۋگە بولمايدى – توبەمىزدە تۇر. ەكەۋىنىڭ ءوزى دە ءسوزى دە ولمەسىن!» – دەدى.
كەش سوڭىندا اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا «وسىنىڭ ءبارى ءسوز تۇسىنەتىن جاس ۇرپاق ءوسسىن دەگەن ارمانمەن ءوتىپ جاتىر. ءسوز تۇسىنبەگەندى ءبىزدىڭ قازاق ادامعا سانامايدى عوي. ال, ءسوزدىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋ, ونى قادىرلەۋ – ادامنىڭ ەڭ عاجاپ ادامگەرشىلىك قاسيەتى» دەپ, جاستاردىڭ كىتاپ وقۋدان اجىراماۋىن تىلەدى.
ءمادينا جاقىپ
