ەسكەرتكىش تۇران داڭعىلى بويىنداعى «دۋمان» قوناقۇيى عيماراتىنىڭ قاق الدىندا ورنالاسقان. ءمۇسىن 5,5 مەتر بيىكتىكتەگى تۇعىرعا ورناتىلعان. قولادان قۇيىلعان. جالپى بيىكتىگى 10 مەتر بولادى.
ەلباسى الدىمەن, تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەل تاريحىنداعى تالاي ۇلى تۇلعالاردى ۇلاعاتتاپ, ەلوردا تورىندە ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەر ورناتىلعانىنا توقتالدى.
استاناداعى قازاق حاندارى – كەرەي مەن جانىبەككە, ابىلاي, كەنەسارىعا, ۇلى اقىن – ابايعا, جىر اتاسى – جامبىلعا, باتىر باۋىرجانعا سوعىلعان ەسكەرتكىشتەر قاتارىن كۇي اتاسى – قۇرمانعازىنىڭ ءمۇسىنى تولىقتىرىپ وتىرعانىن ايتتى.
«دومبىرا – قازاقتىڭ جان دۇنيەسى. اتا- بابالارىمىزدىڭ سان عاسىرلىق بولمىسىن قوس ىشەك پەن توعىز پەرنەگە سىيدىرعان تالاي ۇلى داۋلەسكەر وتكەن. سولاردىڭ ءبىرى دە, بىرەگەيى دە ۇلى كۇيشى قۇرمانعازى. ونىڭ «سارىارقا», «اداي», «بالبىراۋىن», «قايران شەشەم», «كىشكەنتاي» دەگەن كۇيلەرى ار قازاقتىڭ جادىندا بولسا كەرەك. قازاق باردا كۇي قۇدىرەتى قۇرمانعازىنىڭ ەسىمى ەشقاشان وشپەيدى» دەدى.
«قۇرمانعازى – قۋ تاقتايدىڭ كومەيىنە كۇللى قازاقتىڭ رۋحىن سىيدىرعان داۋلەسكەر كۇيشى» دەپ باعاسىن بەردى.
ەل باسىنا كەلگەن ناۋبەتتىڭ اۋىرلىق تاۋقىمەتى قاشاندا الدىمەن ەڭسەسى بيىك ەرلەردىڭ يىعىنا تۇسەتىن ادەتى.
قۇرمانعازىنىڭ عۇمىر كەشكەن كەزى رەسەي پاتشالىعى جۇرگىزگەن وتارشىل ساياساتتىڭ قارقىن العان زوبالاڭ شاعىنا ءدوپ كەلدى. ونىڭ وزبىرلىققا دەگەن قارسىلىعى كۇي تىلىندە كورىنىس تاۋىپ وتىردى.
ءوز تۋىندىلارىندا ءحىح عاسىردىڭ 30-جىلدارىنداعى يساتاي, ماحامبەت باستاعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسكە ەرەكشە نازار اۋداردى. كۇيلەرىندە كوبىنەسە, حالىقتىڭ ازاتتىقتى كوكسەگەن ارمانىن, قوعامدىق مۇددەلەردىڭ وزارا قاقتىعىسىن سۋرەتتەيدى.
ەسكەرتكىشتىڭ نەگىزگى يدەياسى كۇيشىنىڭ تاريحتاعى ەرەكشە تۇلعاسىن, وشپەس رۋحىن كورسەتۋ ەدى.
ەسكەرتكىشتىڭ ۇزدىك نوبايىنا جاريالانعان رەسپۋبليكالىق بايقاۋدا جەڭىسكە جەتكەن ساۋلەتشى باقتىباي تايتاليەۆ پەن ءمۇسىنشى اسان مولداباەۆتىڭ ەڭبەگى ءۇمىتتى اقتادى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. مۇسىندە كۇيشىنىڭ شابىتقا بولەنگەن كەزى بەينەلەنگەن.
كۇي اتاسىنىڭ ءداپ سول ساتتەگى كۇيىن ادەبيەتتەگى مىنا تىركەستەر ناقتىراق سۋرەتتەسە كەرەك:
«ء…الى ءتۇس بولعان جوق, بىراق دالانىڭ ىستىق كۇنى اۋانى قىزدىرىپ, كۇيدىرىپ تۇر. تىپ-تىنىش جولمەن كەلە جاتقان جاي, بىرقالىپتى ات تۇياعىنىڭ دىبىسى ەستىلەدى. قۇلاعىن قايشىلاپ كەلە جاتقان ات ەر ۇستىندەگى ادامدى تىڭداپ كەلە جاتقان سياقتى. ارقاسىنا مىلتىق ىلگەن, ال الدىندا قاپقا سالىنعان دومبىرا بار. ول سارىارقا جاققا باعىت ۇستاعان, تۇسكە تامان جاسىل الاڭقايعا كەلىپ جەتتى. اتىنان ءتۇسىپ, كەڭ الاقانىمەن ونىڭ ماڭدايىنان سيپاپ, شىدەرلەپ جايىلۋعا جىبەردى. قيمىلسىز اۋىر ويعا باتقان جولاۋشى كوكجيەككە قاراپ ۇزاق وتىردى, سونان سوڭ ۇيقىلى-وياۋ كەيىپپەن دومبىرانى قولىنا الىپ, جايلاپ تارتا باستادى. دا- لانى دومبىرا ءۇنى كەرنەدى…».
شىنار دوسان
