قازاقتىڭ كوك بايراعى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىنداعى التىن كۇن استىندا قاناتىن كەرگەن قىران قۇس قازاقستاندىقتاردىڭ جومارتتىعى مەن قىراعىلىعىن, پەيىلىنىڭ كەڭدىگى مەن ارمان-مۇراتىنىڭ بيىكتىگىن تانىتادى. ول – ەركىندىكتىڭ قىرانى, حالقىمىزدىڭ ءور رۋحىنىڭ, مۇقالماس مۇراتى مەن اينىماس سەرتىنىڭ دە نىشانى.
كوك تۋىمىزعا كوز سۋارعان سايىن ەسىمە ەجەلگى الەمنىڭ «كۇن كوتەرگەن قۇس» تۋرالى ەسكى اڭىزى ءجيى اينالىپ تۇسە بەرەدى. ەۋرازيانىڭ ەڭ العاشقى تۇرعىندارى اراسىندا كۇندى قۇس كوتەرىپ قۇشادى نەمەسە كۇن قۇسى تۋرالى اڭىزدىڭ كەڭ تاراعانىن سالىستىرمالى ميفولوگيا مەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ جەتىستىگى كورسەتەدى, ءتىپتى مۇنداي تۇسىنىكتىڭ ەلەسىن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى امەريكا قۇرلىعىن مەكەن ەتكەن ۇندىستەردىڭ قاريا اڭىزدارىنان دا بايقايمىز. ءبىر قىزىعى, قايماعى بۇزىلماي جەتكەن ەسكى اڭىزدار مەن ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردە كۇندى كوتەرىپ ۇشاتىن قۇس رەتىندە كادىمگى قۇزعىن اتالادى. تىلىمىزدەگى قۇزعىن ءسوزى «قۇس» جانە «كۇن» دەگەن ەكى سوزدەن بىرىگىپ جاسالۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرسەك, تىلدىك دەرەكتەردىڭ ومىرشەڭدىگىنە تاڭداي قاقپاي تۇرا المايمىز. قازاقتىڭ ەسكىدەن جەتكەن قارا ولەڭدەرىنىڭ بىرىندە «ارباداي كوك دەگەندە ارباداي كوك, اربا تاستان كۇن شىعار قارعاداي بوپ» دەپ كەلەتىن جولدار كەزدەسەدى, مۇنى ۇيقاس ءۇشىن ايتىلعان ءسوز تىزبەسى ەمەس, ارعى بابالاردىڭ «كۇن قۇسى» تۋرالى كيەلى تۇسىنىگىنىڭ فولكلورلىق مۇرالار بويىندا سارى مايداي ساقتالعان جۇرناعى دەپ بىلەمىز. تىلىمىزدەگى «كۇن ۇياسىنان شىقتى» نەمەسە «كۇن ۇياسىنا وتىردى» دەگەن تۇراقتى تىركەستەردەن دە «كۇن قۇسىنىڭ» ءىزىن بايقايمىز.
ەجەلگى دۇنيەدە كەڭ ەتەك جايعان «كۇن كوتەرگەن قۇس» تۋرالى ميفولوگيالىق تۇسىنىكتىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە ب. ز. د. جەتىنشى جانە ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتار ارالىعىندا وركەندەگەن, نەوليت كەزەڭىنە جاتاتىن يانشاو مادەنيەتىنە ءتان ەجەلگى قونىستىڭ بىرىنەن تابىلعان قىش ىدىستىڭ بۇيىرىندەگى سيمۆوليكانى ايتۋعا بولادى.
«كۇن كوتەرگەن قۇس» بەينەسىنىڭ زاماننىڭ وزۋى مەن ويدىڭ دامۋى ناتيجەسىندە ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە, مىسالى, ساقتاردا سامۇرىق, تۇركىلەردە الىپ قارا قۇس سياقتى ميفولوگيالىق تۇسىنىكتەرمەن الماسقانى بايقالادى. سيمۆوليكالىق مانگە باي وسى ميفولوگيالىق بەينەنى عۇنداردىڭ التىن تاجىنەن, كوك تۇرىكتىڭ كوسەمى – كۇلتەگىننىڭ مۇسىنىنەن, التىن وردانىڭ رامىزدەرىنەن دە كورەمىز.
جەر بەتىنە شۋاعىن شاشقان التىن كۇندى ارقالاپ, كوك جۇزىندە سىرعىپ بارا جاتقان كۇن قۇسى ەركىندىك پەن ەرلىكتىڭ, ىزگىلىك پەن ماڭگى ءومىردىڭ نىشانى, جاسامپاز ويدىڭ جەمىسى ەدى. ەندەشە مەملەكەتتىك رامىزدەردەگى سيمۆوليكا مەن ەلەمەنتتەر تامىرى تەرەڭ تاريحىمىزدى مۇقيات زەردەلەۋدىڭ قاجەتتىگىن دە ەسكە سالادى.
الاش تۋى استىندا كۇن سونگەنشە سونبەيمىز! ويتكەنى ەركىندىك قىرانى ماڭگىلىك ەلىمىزدى كەمەل كەلەشەككە باستاي بەرەرىنە سەنەمىز!
ەرلان مازان
