زوبالاڭ جىلدارى قانشا كارى-جاس, اق جاۋلىقتى انا, جەلەگى جەلكىلدەگەن قىز-كەلىنشەك, بالا-شاعانىڭ جەتىم قالعانىن, وتباسىلارى ويراندالىپ, ۇيلەرىنەن قۋىلعانىن, جەر اۋدارىلعانىن, تۇرمەگە وتىرعىزىلعانىن, بالالار ۇيلەرىنە جىبەرىلگەنىن, ءبىرسىپىرا جاننىڭ كوشەدە قاڭعىپ قالعانىن كورگەن-بىلگەن ادامداردىڭ اڭگىمەلەرىنە قۇلاق تۇرسەڭىز, توبە قۇيقاڭىز شىمىرلايدى. سول داۋىردە قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن بىرەگەي پەرزەنتى بەيىمبەت ءمايليننىڭ ءۇي-ءىشى سونداي كۇيگە ۇشىرادى. الاشتىڭ بايتەرەگىن ەكى ادام ءتۇن جامىلىپ كەلىپ, قولىن ارتىنا قايىرىپ, «قارا قۇزعىن» ماشينەسىنە تىعىپ الىپ كەتكەن كۇننەن باستاپ وتباسى شەكسىز قاسىرەتكە دۋشار بولدى.
ۇيدە تەك بالالارى عانا ەدى. الىپ كەتۋگە كەلگەندەردىڭ ايبات شەگىپ, وكتەم سويلەگەندەرىنەن شوشىنعان بالالاردىڭ ءبىرى قىستىعىپ, ءبىرى بوزداپ جىلاي بەرىپتى. نكۆد ادامدارى «ءتىنتۋ جاساۋعا رۇقساتىمىز بار» دەپ ءۇيدىڭ استان-كەستەنىن شىعارادى. بەيىمبەتتىڭ جۇمىس بولمەسىنەن سورەلەردەگى, جازۋ ۇستەلىندەگى كىتاپتاردى, قولجازبالاردى ءۇيىپ جيناعاننان كەيىن, ولار ەكىنشى ماشينە شاقىرتادى.
اكەسىن الىپ كەتىسىمەن, قورىققانىنان پاتەردەن قاشىپ شىققان بالالارىنىڭ ۇلكەنى اۋكەن (16 جاستا) كورشىلەردىڭ ەسىكتەرىن سوعىپ, جىلاپ تۇرىپ كومەك سۇراعان. بىراق, پالەسى جۇعار دەپ توعىشارلىق ىستەگەن ولاردىڭ ەشقايسىسى ەسىكتەرىن دە اشپاعان, كەيبىرى «كەت, نەگە كەلدىڭ؟» دەپ, بالانى قۋىپ جىبەرگەن. ەرەسەك اۋكەن سالى سۋعا كەتە ۇيىنە قايتىپ, العاش رەت ماڭدايىنا تاس تيگەندەي سەزىندى, قاتتى قاپالاندى. ۇيگە كىرىپ, ونىڭ ىبىرسىپ, شاشىلىپ جاتقانىن كوردى, قولجازبالار تۇرماق, كىتاپتارىنا دەيىن نكۆد قىزمەتكەرلەرى تيەپ الىپ كەتىپتى. قىزى ءرازيانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, بەيىمبەتتى اكەتىپ بارا جاتقاندا جىلاپ, سۇڭقىلداعان بالالارعا «نە بويتەس, دەتي. مى ەگو نە تروگاەم. ۆاش وتەتس چەرەز دۆا دنيا پريدەت» دەپ الدارقاتقان.
ۇيدەن شىعار كەزدە بەيىمبەت ءبارىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپتى دە, اۋكەنگە:
– اۋكەن, سەن بالانىڭ ۇلكەنىسىڭ عوي. مىنا باۋىرلارىڭا قامقور بول. كىتاپتارىمدى ساقتاپ ءجۇر, -دەيدى. دالاعا شىعىپ, «قارا قۇزعىنعا» جاقىنداي بەرە بەيىمبەت جالت بۇرىلىپ, ەكىنشى قاباتتاعى بالكوندا جىلاپ تۇرعان بالالارىنان كوز الماي تۇرىپ قالادى. قاسىنداعى جەندەتتەر ىرىق بەرسىن بە, ەكى جاقتان جۇلقىپ, دەدەكتەتىپ الىپ كەتە بەرگەن.
ەرتەڭىنە, 7 قازان كۇنى, ەرتەمەن كەتكەن اۋكەن شەشەسىن اكەلەدى. شۇرقىراپ جىلاپ, ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە جەتىمسىرەپ قالعان مەرەكە, ءرازيا, ەدىل الدىنان شىققاندا كۇنجامال وزەۋرەي قۇشاعىنا العانمەن, ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن جۇرەگى سەزەدى. قايتىپ كەلە جاتقاندا اۋكەن دە جارىتىپ ەشتەڭە ايتا قويمايدى. «اكەم كومانديروۆكاعا كەتەتىن بولدى, ءسىزدى شۇعىل الىپ كەلۋگە جىبەردى» دەپ جالتارا سويلەگەن…
– اكەلەرىڭ قايدا؟ – دەيدى سالعان جەردەن كۇنجامال. ءوزى سەكەم الىپ, سەزىكتەنگەن كۇيدە. بالالاردا ءۇن جوق, مەكتەپكە دە بارماعان. كۇنجامال ءۇي-ءىشىن شولىپ, بەيىمبەتتىڭ جۇمىس بولمەسىنە كەلسە, ەسىگى جابىق تۇر. نكۆد ادامدارى كىلتتەپ, كىلتىن الىپ كەتكەن ەكەن. كۇنجامال وزىندەگى ەكىنشى كىلتپەن اشقاندا شوشىنىپ, ءوڭى بوپ-بوز بولىپ كەتەدى. سورلاعانىن ءتۇسىنىپ, ەڭىرەپ, كوز جاسىن اعىزىپ, بۋىن-بۋىنى دىرىلدەپ وتىرا كەتەدى. سول كۇنى بۇلار ازا تۇتادى. بورداي ەگىلىپ, بوتاداي بوزدايدى. كول بوپ اققان كوز جاسى. كيىم شەشۋسىز, تاماق ءىشۋسىز قالدى. كورەر تاڭدى كوزىمەن اتىردى. بوزالا تاڭنان تۇرعان كۇنجامال فاتيماعا بارادى. ونىڭ دا باسى قاتىپ, قام كوڭىلدە جۇرگەن كەزى. ءىلياستىڭ تۇتقىندالعانىنا ءبىر جارىم ايدان اسىپ كەتكەن. بەيىمبەتتى ىزدەۋگە شىققانىن ايتىپ, بالالارىنا كوز قىرىن سالۋىن وتىنەدى.
تۇرمەنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيتىن كۇنجامال كوپ ىزدەيدى. سۇراستىرا ءجۇرىپ ەڭسەلى سۇر ۇيگە كەلەدى. «سۇرقايى ءتۇرى ىزعار شاشىپ تۇر عوي. ادام شوشىرلىق ەكەن» دەپ ىشىنەن ويلايدى. مۇنىڭ قاي ەسىگىنەن كىرەدى ەكەن دەپ ءتورت كوشەنىڭ بۇرىش-بۇرىشىن قىمتاپ العان ءزاۋلىم ءۇيدى اينالا جۇرەدى. ءبىر قاقپانىڭ الدىندا ءبىر توپ ادامدار تۇر ەكەن. بايقاسا, كوبىسى – ايەلدەر. سۇراستىرسا, ءوزى سياقتى ارىستارىنان ايىرىلعان جاندار. تۇرمە قاقپاسىن تورۋىلداپ, قايتسەك ءبىر حابار بىلەمىز دەپ ءۇمىت ەتىپ جۇرگەندەر. بىراق, بيىك قاقپا تارس جابىلعان, ەشكىم كىرە دە المايدى, شىعا دا المايدى, ەشكىممەن تىلدەسۋ دە مۇمكىن ەمەس. قاراۋىلدىڭ ءوزى دە سۇراعانعا جاۋاپ بەرۋگە ەرىنەدى, قۇقى جوق نەمەسە ءۇن قاتۋعا تىيىم سالىنعان. كۇنجامال انامەن ءبىر, مىنامەن ءبىر شۇيىركەلەسىپ, بەيىمبەتتى سۇراستىرادى, حابارىن بىلەتىن ءبىر جان بولساشى. ەكى يىعى سالبىراپ, كوزى جاۋدىرەپ, «ەندى نە ىستەيمىن, قۇداي» دەپ ساناسى سارسىلىپ تۇرعاندا سارى الا كيىمدى ءبىر وفيتسەر شىعادى.
ءبارى جاپىرلاپ ونىمەن تىلدەسۋگە لاپ قويادى. ول اسىعىس-ۇسىگىس سويلەسەدى, جارىتىپ ەشتەڭە ايتپايدى. كۇنجامال دا ىلگەرى ۇمتىلادى. وفيتسەرمەن ءتىل قاتىسىپ ەدى, اناۋ كۇڭك ەتتى دە كەتىپ قالدى, بىراق بەيىمبەتتىڭ وسى اباقتىعا اكەلىنگەنىن سەزدى. وعان دا شۇكىرشىلىك ەتتى, ءسويتىپ, كەشكە قاراي دىمى قۇرىپ, دەل-سال كۇيدە ۇيىنە كەلدى. ەرتەمەن شىققاندا, بەيىمبەتتى كورەمىن, تۇرمە باستىعىنا ونىڭ ەش جازىعى جوق دەپ ايتامىن دەپ ويلاپ ەدى, ەندى, مىنە, دارمەنسىز ارەڭ قايتتى. وسىلاي تاعى ءبىر كۇن ءوتتى.
ءۇشىنشى كۇنى توبەدەن جاي تۇسكەندەي تاعى ءبىر قاسىرەت قوسىلدى. كۇنجامالدىڭ وتباسى تۇرىپ جاتقان ءتورت بولمەلى ۇيدەن قۋىپ شىعارىلدى. كەشكە قاراي ىستىقكول كوشەسىندەگى ەكى بولمەلى ءۇيدىڭ ءبىر بولمەسىنە بەس بالامەن كەلىپ كۇنجامال كىرەدى. ءبىر بولمەسىنە ءتورت بالاسىمەن فاتيما جايعاسىپتى. ءارى الاسا, ءارى تار ءۇي ولاردىڭ ەڭسەسىن باسىپ, ۋايىم-قايعىلارىن ونان سايىن قالىڭداتتى. فاتيما مەن كۇنجامال بالالارىن ءبىر-بىرىنە كەزەك-كەزەك قالدىرىپ, كۇندىز-ءتۇنى ءتورت كوشەنىڭ قيىلىسىن تورىپ اڭديدى. شىعارا قالسا, الدە قالاي ءبىر جاققا اپارا جاتسا, تىم قۇرىسا كورىپ قالارمىز, اماندىعىن ءبىلىپ, ءتىل قاتىسارمىز دەگەن ەسەك دامەمەن قازىرگى ناۋرىزباي باتىر – ىستىقكول, جەلتوقسان – قابانباي باتىر كوشەلەرىندە سابىلىپ تورۋىلدايتىندى شىعاردى. اباقتىعا كۇن سايىن بارادى, كەش باتا مۇڭعا باتىپ, اياعىن سۇيرەتىپ ورالادى. بەيىمبەتتى كورە المايدى, ءبىر ءسات تىلدەسە دە المايدى. كەزدەستىرۋدى قانشا وتىنسە دە, تۇرمە باسشىلارى رۇقسات بەرمەدى, ءانى-مىنە دەپ ساعىزداي سوزىپ, ادامنىڭ تيتىعىنا جەتتى. كۇندىز كۇلكىدەن, تۇندە ۇيقىدان قالدى كۇنجامال. ىشتەي كۇڭىرەنۋ, سىرتتاي سارىلۋ. كۇنجامال سان بارىپ ساندالىپ, تابانىن توزدىرىپ جۇرگەندە تەك ءبىر ايدان كەيىن عانا بەيىمبەتپەن جولىعا الدى. بۇل – تەرگەۋدىڭ اياقتالىپ قالعان كەزى. كەزدەستىرگەنىن قايتسىن, كوپ سويلەستىرمەدى. شەشىلىپ اڭگىمەلەسپەك بولعان كۇنجامال ءۇستى-باسىن, بەت-ءجۇزىن كورىپ شوشىپ كەتەدى. بىراق, بەيىمبەتتىڭ ءالى ءتىرى ەكەنىن كورىپ شۇكىر ەتەدى. ءوزىن سابىرلى ۇستاسا دا, شاشىن تاقىرلاپ الىپ تاستاعانىن كورىپ:
– ساۋساعىڭمەن شيىرىپ وتىراتىن شاشىڭا دەيىن قالدىرماپتى-اۋ, ەندى نەڭدى بۇرايسىڭ؟ –دەپ كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ العان. بىردە اۋزىن اشىپ ەدى بەيىمبەتتىڭ تىستەرىن كورىپ قالعان كۇنجامال:
– سۇمدىق-اۋ, تىستەرىڭدى دە سىندىرىپتى؟- دەيدى شوشىنىپ. سول-اق ەكەن, بىرگە كەلگەن تەرگەۋشى: – بۇل جەر شيپاجاي ەمەس قوي!-دەپ كەكەتە سويلەيدى. جان العىش قاسىندا وتىرسا, ادام اقتارىلىپ سويلەسە الا ما؟
– كۇنجامال, جىلاي بەرمە, ۇستامدى, مىقتى ەدىڭ عوي. بالالارعا يە بول, اۋىلعا بار, ول جاقتا جەڭىلدەۋ. مەنىڭ قولجازبالارىمدى ساقتا, ءالى زامان وزگەرەدى, سوندا ولار ساعان كەرەك بولادى, – دەپ, كوڭىلى بۇزىلىپ, مۇڭايعان ەكەن. كەلەسى كەزدەسۋ ءبىر ايدان كەيىن ەدى. ۇزدىكتىرىپ, دامەلەندىرگەن قۋلىق بولىپ شىقتى. جولىقتىرۋعا كەلىسكەن كۇنى كۇنجامال ەكى قىزىن – ءرازيا مەن گۇلسىمدى كيىندىرىپ, تاماق الىپ تۇرمەگە كەلدى. بىراق, كەزدەستىرۋگە رۇقسات ەتىلمەي, ۇيىنە ەگىلىپ قايتادى. اباقتىعا ودان سوڭ دا ءجيى كەلەدى, بىراق بەيىمبەتتىڭ ءجۇزىن كورىپ, ءسوزىن ەستي الماي-اق قويدى.
سودان ءتورت ايعا جۋىق ۋاقىت وتەدى. ەشقانداي حابار ەستي الماي قامىعىپ كۇنجامال جۇرەدى. تۇرمىس جاعدايى اۋىرلادى. ىشەرگە تاماق, كيەرگە كيىم تاپشى. ازىپ-توزۋعا اينالدى. اعايىن-تۋعانداردان, دوس-جارانداردان قايىر جوق. بي-اعا دۇنيەگە قىزىققان ادام ەمەس, بايلىق جيناماعان. تەك عابيت مۇسىرەپوۆ جاسىرىن تۇردە قاراجات بەرىپ, كومەكتەسكەن بولادى, ال ول قاي جىرتىعىنا جەتسىن؟! الاڭداپ اۋىل جاققا دا كەتپەدى, اباقتىدا ازاپ شەگىپ وتىرعان قوساعىن, جيىرما شاقتى جىل وتاسقان, اقجارقىن, تازا كوڭىلمەن, سىيلاستىق پەيىلمەن ءومىردىڭ اششى-تۇشىسىن بىرگە وتكىزگەن بەيىمبەتىن قيمادى.
1938 جىلعى اقپان ايىنىڭ ءبىرى كۇنى فاتيما تەرگەۋشىلەرمەن كەلىسىپ ىلياسپەن كەزدەسۋگە بارادى. بۇل جولى ول بولات دەگەن بالاسىن اكەسىنە كورسەتپەكشى. قاسىنا كۇنجامال ەرىپ كومەكتەسەدى. ىلياسقا دەپ دايىنداپ قويعان زاتتارىن الىپ جۇرەدى, ال فاتيما بالاسىن كوتەرىپ الادى. تۇرمەگە كەلىپ, ىشىنە كىرگەن فاتيمانى كۇتىپ, كۇنجامال وتىرا بەرەدى. ءىلياستىڭ «بۇل ۇلىمىز ەتىكشى بولسىن, ەتىك تىگۋدى ۇيرەت… جازۋشى بولىپ جازىقسىز جازا تارتقانشا, ەتىكشى بولىپ, ەركىن ءومىر ءسۇرسىن» دەگەنى وسى جولى ەدى. كۇنجامال بۇدان بۇرىن بالا تۋاردا تولعاق قىسىپ, اۋرۋحاناعا جاياۋ بارا جاتقان فاتيمانىڭ قاسىندا بولعان ەدى. كۇنجامال ورتا جولدا تۋىپ قالعان بالانىڭ شاراناسىن سىپىرىپ, ءبىرىنشى بولىپ قولىنا العان ەكەن.
ازاپتى كۇندەرىن ارقالاتىپ ايدىڭ سوڭعى كۇندەرى دە جەتتى. كۇنجامال اۋىر كۇرسىنىپ, تۇرمەگە تاعى بەت الدى. قاقپا الدىندا «ا, قۇداي, بەيىمبەتپەن كەزدەستىرە گور!» دەگەن تىلەۋ تىلەپ تۇرعانىندا ەسىكتى سىقىرلاتىپ شىققان تۇرمەنىڭ كونۆويى ءبىر قۇشاق كيىم-كەشەك اكەلىپ بەرەدى.
– بۇل نە؟-دەپ سۇرايدى كۇنجامال.
– كۇيەۋىڭىزدىڭ كيىمدەرى, -دەيدى كونۆوي.
– اۋ, قاراعىم-اۋ, سوندا ول نە كيەدى؟-دەپ اڭ-تاڭ بولىپ قارايدى.
كونۆوي مىسقىلداپ:
– ول ەندى مەملەكەتتىڭ كيىمىن كيەدى,-دەگەن ەكەن شىمىرىكپەستەن. ءوزى باسقا سوزگە كەلمەي ساپ ەتىپ كىرىپ كەتەدى. بەيىمبەتتىڭ اتىلعانىنان بەيحابار كۇنجامال سۇراعىنا تۇشىمدى جاۋاپ الماعان سوڭ, بۇيرەگى بۇلك ەتىپ سەزىكتەنەدى. كەزدەسۋگە رۇقسات بەرمەدى. ول كۇنى كۇنجامال جۇبايىنىڭ اتىلعانىن بىلگەن جوق. بەيىمبەتتىڭ تۇرمەدە ءوزى تۇگىل, سۇيەگى دە جوق ەكەنىن ەشكىم ءتىس جارىپ ايتپايدى. ايتسە دە, سەكەم العان كۇنجامال بودا-بوداسى شىعىپ, اڭىراپ كەلە جاتىپ, كوپتەن تانىس ءامينا ەلەنوۆانىڭ ۇيىنە سوعادى. ەڭ ءبىرىنشى كەزدەستىرگەن اميناعا شەرىن توگە وتىرىپ, قۇشاقتاپ الىپ قايتقان بەيىمبەتتىڭ كيىمدەرىن كورسەتەدى. سول كيىمنىڭ ىشىندە تۇرمەدە تۇسىرگەن فوتوسۋرەتتەگى توزىعى جەتكەن پالتوسى دا بار ەكەن.
ەسىل جۇبايلارىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلە الماي زار قاعىپ جۇرگەن ايەلدەردى نكۆد قىزمەتكەرلەرىنىڭ قالاي الداعانىن فاتيما عابيتوۆانىڭ مىنا جازباسىنان دا كورۋگە بولادى: «ءبىر-ەكى كۇن وتكەن سوڭ تاعى شاقىرىلدىم. بۇل جولى دا باسقا ورىس قارسى الدى… مەن سياقتى تاعى بىرنەشە ەرلەرى اكەتىلگەن ايەلدەردى جيناعان ەكەن. ىشىندە ساكەننىڭ ايەلى – گۇلباھرام دا بار ەدى. ول ورىستىڭ بىزگە ەسكەرتكەنى: ەرلەرىمىز ون جىلعا الىس سىبىرگە ايدالىپتى».
ۇيىنە كەلگەننەن كەيىن كۇنجامال بالالارىنا «سەندەر ەندى – ناعىز جەتىمسىڭدەر» دەيدى كوز جاسىن تىيا الماي.
بەيىمبەت مايلين اقپاننىڭ 26-سىندا اتىلسا, كۇنجامال سونىڭ ەرتەڭىنە, ياعني 27 اقپان كۇنى ونىڭ كيىمىن العان.
ازاماتتاردى اتىپ بولعاننان كەيىن ايەلدەرىنە قىرعيداي ءتيدى. «قاتىندارىن دا ايدايدى ەكەن, بالالارىن بالالار ۇيىنە الادى ەكەن», «ايەلدەردى بالالارىمەن قىزىل ۆاگونعا سالىپ, الىس جاققا جىبەرەدى ەكەن» دەگەن حابار تارادى. بۇل ءسوز شىنعا اينالدى, ءساۋىر ىشىندە «جاۋلاردىڭ» ايەلدەرىن قاماۋ ەتەك الدى. زارەسى كەتكەن فاتيما ەرتەرەك قامدانىپ قالدى. ول ءۇش بالاسىن ءوزى تۋىپ-وسكەن جەرى – قاپالعا ناعاشى اپاسى حۇپپيمەن بىرگە جىبەرەدى. ويتكەنى, فاتيما 13 جاسار جانىبەك دەگەن بالاسىن نكۆد-نىڭ تۇرمەگە قاماعانىنان شوشىندى جانە باسقا بالالارىمدى ايىرىپ اكەتەر دەپ سەسكەندى. قولىندا ءتورت ايلىق ءبىر بالاسى قالعان. ال, كۇنجامالدىڭ تۋعان جەرى الىس, ءارى جاناشىر ەشكىمى بولمادى دا, قام-قارەكەت ىستەي المادى. كۇنجامالدىڭ قۇر سۇلدەرى قالدى, جىلاۋدان كوز اشپايدى. بەيىمبەتتىڭ ايتقانى شىنعا اينالدى. «حالىق جاۋلارىنىڭ» ايەلدەرىن دە ۇستاپ, تەمىر تورلى بولمەلەرگە تىعۋ باستالدى.
«جاماندىق اياق استىنان شىعادى, ويلاماعان جەردەن كەلەدى» دەگەن راس-اۋ, ءسىرا. ب. مايليننەن ەش حابار بولماي, دەل-سال جاعدايدا جۇرگەن كۇنجامالدى دا تۇتقىندايدى. كەش باتا ۇيىنە اسكەري كيىمدى ەكى ادام, ءبىرى ەركەك, ءبىرى ايەل, بۇك ءتۇسىپ جاتقان جەرىنەن باسىن كوتەرگەن كۇنجامالعا: «ءسىز تۇتقىندالدىڭىز» دەيدى. ءۇيدىڭ ءىشى ۋ-شۋ, ازان-قازان بولادى. بالالار اۋەلى سۇڭقىلداپ, ودان كەيىن بوزداپ جىبەرەدى. وعان قاراسىن با, بەرىلگەن تاپسىرما-بۇيرىقتى ورىنداۋعا كىرىسەدى. بالالاردى ماشينەگە وتىرعىزىپ اكەتۋگە كىرىسكەندە بۇرىنعى كەزدەردە ۇنەمى جايراڭ قاعىپ جۇرەتىن, كوپشىل, قوناقجاي, مەيىرىمدى كۇنجامال تۇتىگىپ, قارسى ايبات كورسەتەدى. بىراق ودان ەشتەڭە شىقپايدى. تۇتقىنداۋشىلار دورەكىلىك كورسەتىپ, «بول-بولدىڭ» استىنا الىپ, اسىقتىرا بەرگەن. شىداي الماعان كۇنجامال: – سەندەر بۇنىمەن بەيىمبەتتى ولتىرە المايسىڭدار. ونىڭ ورنىنا ەرتەڭ تاعى بەس مايلين ەر جەتەدى,-دەگەن ەكەن بۇلقان-تالقان بولىپ. اشۋ ۇستىندە بۇرقىلداعان مىنەز كورسەتكەن ونى ەكەۋى سۇيرەي-مۇيرەي الىپ شىققان سوڭ «قارا قۇزعىنعا» تىقپالاپ كىرگىزىپ, ءجۇرىپ كەتەدى. ال زار ەڭىرەپ قالعان بالالاردى باسقا ماشينەگە تيەپ اكەتەدى. قاي جاققا اكەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. ءسويتىپ, بەيىمبەتتىڭ بالالارى اكەدەن ولىدەي, شەشەدەن تىرىدەي ايىرىلىپ, قاڭعىپ قالا بەرگەن. كەيىنىرەك بەلگىلى بولعانداي, ۇشەۋىن پاناسىز بالالاردى قابىلداۋ ۇيىنە, ال گۇلسىمدى بوبەكتەر ۇيىنە وتكىزىپتى. اۋكەن دالادا قالعان. ۇيلەرىنە ءمور باسىپ, قۇلىپ سالىنعان.
سونىمەن كۇنجامالدىڭ تۇتقىندالعان كۇنى –1938 جىلعى 13 ءساۋىر, ياعني بەيىمبەتتىڭ تۇرمەگە تۇسكەنىنە 189, اتىلعانىنا 46 كۇن وتكەن كەز. وسىلاي ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ونەگەلى, بەرەكەلى وتباسىنىڭ وشاعى ورتاسىنا ءتۇسىرىلىپ, شاڭىراعى شايقالىپ, توز-توزى شىقتى. كۇنجامال جۇبايى امانات ەتكەن ەكى تاپسىرماسىن ورىنداي المادى. ءبىرى – قولجازبالارىمدى ساقتا, ەكىنشىسى-بالالارعا يە بول دەپ ەدى. «بايتال تۇگىل, باس قايعى» كۇن تۋىپ, ءوزى دە بەيىمبەتتىڭ ارتىنان كەتكەن كۇنجامال ول اماناتتاردى قالاي ورىنداسىن؟! الدىندا نە كۇتىپ تۇر, قانداي قاسىرەتكە تاپ بولادى؟ ونىڭ انىق-قانىعىن كۇنجامال بىلمەيدى. تەمىر قۇرساۋعا ءتۇستى, ودان قۇتىلىپ شىعا الا ما, جوق پا؟
كۇنجامالدىڭ ەش جازىعى جوق ەكەنى ايدان انىق. «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى نە ىستەي قوياتىن ەدى؟! دۇنيەنى توڭكەرىپ, كەڭەس زامانىن قوپارىپ تاستاي ما؟ ول شارۋا قولىنان كەلەتىن ايەل مە كۇنجامال؟ سوعان تۇيسىك-سانالارى جەتپەگەن نكۆد قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاراۋلىعى شەكتەن اسقان-اۋ. تەرگەۋشىگە كۇنجامال بىردە: «مەن بەيىمبەتپەن بىرگە بولامىن. ون جەتى جاسىمدا وعان قوسىلىپ, جيىرما جىل بىرگە تۇرمىس قۇردىق. مەنى بەيىمبەتتىڭ قاسىنا جىبەرىڭدەر» دەگەندەي ءسوز ايتقان كورىنەدى. بەيىمبەتتىڭ ءتىرى ەمەس ەكەنىن, اتىلىپ كەتكەنىن بىلمەگەن عوي. بىلسە, مەنى قوسا اتىڭدار, ودان جانىم ارتىق ەمەس دەر مە ەدى.
تىلەك-ءوتىنىشى شىرقىراپ وزىمەن بىرگە كەتتى. سوت وتىرىسى ءوتىپ, كۇنجامال مايلينا ركفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 58-بابى بويىنشا سەگىز جىلعا كەسىلەدى. كوپ ۇزاماي, قاراعاندى لاگەرىنە «الجير-گە» ەتاپپەن اتتاندىرىلادى. ونىمەن بىرگە بۇل لاگەردىڭ ازابى مەن اۋىرتپالىعىن, قايعىسى مەن قاسىرەتىن تارتقان ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ بادريسا, ت. رىسقۇلوۆتىڭ ءازيزا, س. مەڭدەشەۆتىڭ ءرازيا, س. اسفەندياروۆتىڭ ءايىش, س. ەسقاراەۆتىڭ ءماريا, ق. ءتاشتيتوۆتىڭ ساعادات, س. قوجانوۆتىڭ كۇلاندام, ءى. قابىلوۆتىڭ ايشا, س. سادۋاقاسوۆتىڭ ەليزاۆەتا, م. جۇماباەۆتىڭ زىليحا سياقتى جارلارى, ءازيز انالار دا بولدى. سول ۋاقىتتاعى حالقىنىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ايەلدەرى لاگەردە ادام توزگىسىز جاعدايدا ءومىر سۇرگەن. ولار قارا جۇمىس جاسادى, كيىم تىكتى, قوي باقتى, ايتەۋىر, ولارعا ىستەمەگەنى جوق. جاتاتىن جەرلەرى ناردىڭ ءۇستى, ءيىس-قونىسى مۇڭكىگەن باراق ۇيلەر, استارىنان سىز, ۇستەرىنەن سۋىق وتەدى. ولگەن قوي-قوزى بولسا, جاسىرىن قۋىرىپ جەپ, تالشىق ەتكەن. ىشكەندەرى – ءدام-ءسولى, جىلتىراعان مايى دا جوق تاماق. ءبارىن دە تۇماندى وي باسادى, كۇيەۋلەرىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلە الماي باستارى قاتادى, بالالارىنىڭ بار-جوعىن ويلاپ كۇڭىرەنەدى.
كۇنجامال «الجير-دە» ارىپ-اشىپ, ازىپ-توزىپ, قۇدايعا مۇڭ-زارىن شاعىپ كۇن وتكىزىپ جۇرەدى.
اۋەلدە «كىم قوي باعادى؟» دەگەندە «مەن باعامىن» دەپ كەلىسكەن ونىڭ الدىنا بەس ءجۇز قوي سالىپ بەرگەن. قولىنان كەلەتىنى وسى جۇمىس دەپ بىلگەن ونىڭ باسقا ىسكە يكەمى كەلە قويمايدى. سودان قىسى-جازى قويدىڭ سوڭىندا جۇرگەن…
