باستى اقپاراتسۇحبات

ءلايلا وماروۆا, قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى: ەل تاريحى ايتۋلى تۇلعا ارقىلى تانىلادى

– ءلايلا ارىپقىزى, قر تۇڭعىش پرە­زيدەنتى مۋزەيىنىڭ تاريحىنا قىسقاشا توقتالا كەتەسىز بە؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتىنىڭ مۋزەيى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن 2004 جىلعى 28 تامىز­دا قۇرىلعان بولاتىن. العاشقى كە­لۋ­شىلەرىن 2005 جىلدان باستاپ قا­بىلدادى.

– العاشقى كەلۋشىلەر كىمدەر ەدى؟
– 2005 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەك­تەپ وقۋشىلارىن قابىلداي باس­تادىق. ولار ارنايى جاسالعان كەس­تە بويىنشا, كەزەكپەن توپ-توپ بو­لىپ كەلىپ ءجۇردى. ال, سول جىلدىڭ 7 ءشىل­­دەسىندە جالپى قازاقستان قاۋى­­مىنا, كەلۋشىلەرگە, اقپارات وكىل­­دەرىنە ەسىگىمىز ايقارا اشىلدى.

– دەمەك, قازىر سەگىز جىلدىڭ كو­لەمى بولىپتى. بۇل ۋاقىت ارالى­عىندا مەكەمەلەرىڭىزدىڭ قىزمەت اياسى كەڭەيە تۇسكەن بولار؟
– ارينە, مۋزەي ۇجىمى ۇزدىكسىز عى­­لىمي ىزدەنىستە كەلەدى. مۇندا تىڭ­ دەرەكتەر مەن اقپاراتتىق, ەكس­­­­پو­نات­­تىق تولىقتىرۋلار جۇرگى­زىلىپ وتىرادى. مۋزەي اشىلعان ال­­عاش­­قى كۇننەن باستاپ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تابىستارىن ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ قوعامدىق, مەم­لە­كەت­تىك قىزمەتى ارقىلى سا­باق­تاس­تىرا كورسەتۋ, زەردەلەۋ ءبىز­­دىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز بولدى.­ ءبۇ­گىن­­گى ۋاقىت تۇرعىسىنان قاراساق, ەلىمىزدىڭ وسى جىلدار ىشىندەگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى مۋزەي­دە­ ناۋقانشىلدىقپەن ەمەس, جوس­پار­­لى, ۇزدىكسىز, جۇيەلى تۇردە ۇي­ىم­­داستىرىلىپ كەلدى. بۇل ءۇردىس ءارى­ قاراي دا جالعاسا بەرەدى.

مۋزەيدىڭ ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس اتقاراتىن قۇ­رى­­لىم­دىق بولىمشەلەرى: مۋزەي قۇندى­­لىقتارىن ەسەپكە الۋ جانە ساق­­تاۋ, عىلىمي-زەرتتەۋ, مۋزەي پەداگوگي­كاسى, ەكسپوزيتسيالاردى جانە ەك­س­كۋر­­سيا­لىق قىزمەت كورسەتۋدى ۇيىم­داستىرۋ, اقپاراتتىق ورتا­لىق­­­تارىنىڭ قىزمەتتەرى كۇن سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان كوپشىلىكتىڭ رۋحاني تالابىن قاناعاتتاندىرۋعا, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا لايىق جاستاردى تاربيەلەۋ سىندى ورتاق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان.

مۋزەي قورىندا ساقتالعان قۇرامى الۋان ءتۇرلى كوللەكتسيالار, مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەكە مۇراعاتىنىڭ قورىندا ساقتالعان تاريحي قۇندى دەرەكتەر مەن قۇجاتتار, مەملەكەت باسشىسى جەكە كىتاپحاناسىنىڭ قورىنداعى مازمۇندى كىتاپتار زەرتتەۋ, اعارتۋشىلىق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا نەگىز بولىپ تابىلادى. مۋزەي قورىندا بىرەگەي ەكسپوناتتاردىڭ 122 مىڭنان استام  بىرلىگى جيناقتالعان.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپ­تا­سۋى مەن دامۋىنىڭ تاريحى, تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.نازار­باەۆتىڭ ءومى­رى مەن قىز­مەتى تۋرالى مۋزەي قورىن­داعى ماڭىزدى قۇجاتتار, ەكسپوناتتار 15 تاقىرىپتىق ەكسپوزيتسيالاردا كورىنىس تاپقان.

مۋزەيدە بۇگىنگى ۋاقىتتا «تۇڭ­عىش پرەزيدەنت جانە تاۋەلسىز قا­زاق­ستاننىڭ ودان ءارى دامۋى» عىلىمي باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا بەس عىلىمي جوبا بويىنشا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.

رەسپۋبليكا ايماقتارىنىڭ تاريحى, مادەنيەتى, وبلىستاردىڭ ەگەمەندىك تۇسىنداعى تابىستارىمەن كوپشىلىكتى تانىستىرۋ ماقساتىندا «العا ۇمتىلعان قازاقستان» ايما­قارالىق كورمە جوباسى بويىنشا كورمەلەر ۇيىمداستىرۋ داستۇرگە اي­نال­دى. بۇل جوبا اياسىندا ەلىمىز­دىڭ بارلىق وڭىرلەرىنەن, وبلىستىق, اۋداندىق, قالالىق مۋزەيلەر قو­رىن­­­دا ساقتالعان حالقىمىزدىڭ باي­ قازىناسى ەلوردا حالقى مەن قوناق­تارىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلدى. سونىمەن قاتار, «مادەنيەت ارقىلى ۇنقاتىسۋ», «ۇكىلى ءۇمىت» اتتى جانە تاعى دا باسقا حالىقارالىق كورمە جوبالارى ارقىلى ەكسپوزيتسيالىق-كورمەلىك جۇمىستار تابىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

مۋزەيدىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدار­لا­مالارىنىڭ اياسىندا «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزي­دەنتى­نىڭ ەگەمەن قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنداعى ءرولى», «قازاق­ستاننىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى», «بالا جانە مادەنيەت», «استاناتانۋ» جوبالارى بويىنشا وتكىزىلگەن دارىستەر, اشىق ساباقتار, كەزدەسۋلەر سىندى يگىلىكتى شارالار ەل تاريحىن زەردەلەۋگە تالپىنعان كوپشىلىكتىڭ تالعام ۇدەسىنەن شىعا ءبىلدى.

عىلىمي-زەرتتەۋ جانە مۋزەيتانۋ­شىلىق جۇمىستار بارىسىندا «پرە­زي­دەنت جانە تاۋەلسىزدىك», «ەلباسى جانە مادەنيەت», «قازاق­ستان جانە مۇسىلمان الە­مى ەلدەرى», «قازاقستان رەسپۋب­لي­­كاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نا­­زار­­­باەۆتىڭ حالىقارالىق قاۋىپ­سىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولى» جيناقتارى, «پرەزيدەنت جانە تاۋەلسىزدىك» اتتى كىتاپحانا قورىنىڭ بيبليوگرافيالىق كورسەت­كىشى, «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ كول­­لەك­­­تسياسىنان» عىلىمي-قور جي­ناق­­­­­تارى دايىندالدى.

2009 جىلى وتكىزىلگەن «قازىرگى زامانعى مۋزەي: عىلىم. داستۇرلەر. يننو­­ۆاتسيالار» اتتى, 2012 جىلى ءوت­­كىزىل­­گەن «تاۋەلسىزدىك جولى: تاري­­­حى, بۇگىنگى شىندىعى جانە كەلەشەگى» اتتى حالىقارالىق عىلى­مي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار­دى شوقتىعى بيىك شارالاردىڭ قاتارى­نا قوسۋعا بولادى.
وسىنداي ىرگەلى ىستەرمەن, يگىلىكتى تا­­بىس­­تار­مەن مۋزەي جۇمىسى ۇزدىك­سىز­ العا جىلجىپ كەلەدى.

– مەملەكەت باسشىسى بولۋ ميلليون­­دار مەن ميللياردتاردان بىرەۋ­گە عانا قوناتىن باق. ەندە­شە,­ ونداي تۇلعاعا قاتىستى كەز كەل­گەن ەكسپوناتتىڭ قىزىقتى بول­ما­ۋى مۇمكىن ەمەس. وسى ورايدا, سىزدەر مۋزەي ەكسپوناتتارىن قالاي جيناستىراسىزدار؟
– بارشاعا ءمالىم, پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتى وتە ماڭىزدى. ءاردايىم رەسمي ساپارلارمەن شەت ەلدەرگە شىعىپ تۇرادى. جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەردە, قابىلداۋلاردا بولادى. قازاقستانعا, استاناعا رەسمي ساپارمەن مارتەبەلى قوناقتار دا كەلىپ جاتادى. ولار دا جوعارى دارەجەلى رەسمي قابىلداۋلاردا بولادى. مىنە, وسىنداي ءتۇرلى كەزدەسۋلەر كەزىندە قازاقستان ليدەرىنە شەت مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنان سىيلىقتار تاپسىرىلىپ وتىرادى. ال, ودان بولەك, قازاقستان ازامات­تارىنان, ستۋدەنتتەردەن, ەڭ­­بەك­شى­لەر­دەن, جاستاردان, مەكەمەلەردەن دە ەلباسىنا ءتۇرلى شارالار كەزىندە سىيلىقتار تارتۋ ەتىلەدى. سول تارتۋ ەتىلگەن سىيلىقتار مەكەمەمىزگە جەتەكشىلىك ەتۋشى, مۋزەي قورىنىڭ نەگىزگى جاساقتاۋشىسى بولىپ تابىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭسەسى ارقىلى ءبىزدىڭ مۋزەيىمىزدىڭ قورىنا قابىل­دا­نادى.

ودان بولەك, ارينە, مۋزەي قىزمەت­كەر­لەرى عىلىمي زەرتتەۋ, ىزدەستىرۋ, جيناقتاۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىپ, عىلىمي ىسساپارلارعا شىعىپ تۇرادى. ەلباسىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە قاتىستى جەرلەرگە, تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇل­تان ءابىشۇلى نازارباەۆ وقىعان ۋكراي­نا­نىڭ دنەپرودزەرجينسك قالا­سىنا, قىزمەت اتقارعان تەمىر­­­تاۋ, قارا­­عان­دى, الماتى قالالارىنا, ەل­با­سى­نىڭ كىشى وتانى – تۋعان جەرى قاسكەلەڭ, ۇشقوڭىر وڭىرىنە قىز­مەت­تىك ءىسساپارلار جاساپ تۇرا­مىز. تاياۋدا عانا مۋزەيدىڭ عى­لى­مي قىزمەتكەرلەرى الماتى­ قالا­سىنداعى مۇراعاتتارعا عىلى­مي ءىز­­دە­نىسپەن بارىپ قايتتى. كينو­فوتو­قۇجات­تار مەن دىبىس جازبا­لار مۇراعاتىندا, قر ورتالىق مەم­­لەكەت­تىك مۇراعاتىندا, قر ۇلتتىق كىتاپ­حاناسىندا جاڭا دەرەكتەر جي­ناق­تاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ناتيجە­سىندە, ءبىزدىڭ مۋزەيىمىزدىڭ قورى جاڭا, تىڭ دەرەكتەرمەن, اقپا­رات­تارمەن تولىقتىرىلدى.

– مىسالى…
– مىسالى, 1963 جىلى 14-19 ماۋسىم ارالىعىندا عارىشكەر ۆالەري بىكوۆسكي عارىشقا وزىمەن بىرگە كومسومولدىڭ ون توسبەلگىسىن الىپ ۇشقان ەكەن. ول ەلگە ورالعاننان كەيىن عارىشقا بارىپ كەلگەن سول ون كومسومول توسبەلگىسىن بلكجو-نىڭ شەشىمىمەن, كەڭەستەر وداعى بويىنشا 10 ادامعا – ۇزدىك ءوندىرىس وزات­تارى, جاس پاتريوتتارعا تابىس ەتەدى. سول ون ادامنىڭ قۇرامىندا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى عارىشكەر ۆالەري بىكوۆسكيدىڭ قولىنان عارىشتا بولعان كومسومولدىڭ ءتوس­بەلگى­سىن العان.

– سوندا 300 ميلليونعا جۋىق حالقى بار بۇكىل كەڭەس وداعىن-داعى اتى وزعان ون ادامنىڭ ىشىندە جيىرما ءۇش جاستاعى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا بولعان با؟  
– ءيا. بۇل وقيعا 1964 جىلعى «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ قاڭ­تار ايىنداعى نومىرىندە جاريا­لا­نىپ, سۋرەتى بەينەلەنگەن ەكەن. مىنە, سول گازەتتى تاۋىپ كەلدىك. سو­نى­­مەن قاتار, 1967 جىلى نۇر­سۇل­تان نازارباەۆتىڭ بەلسەندى كومسومول مۇشەسى رەتىندە ماسكەۋ قالاسىندا «بلكجو قۇرمەت بەلگىسىمەن» مارا­پات­تالۋ ءساتى بەينەلەنگەن فوتوسۋرەت پەن ماقالانى دا قر ۇلتتىق كى­تاپ­حانا­سىنىڭ مۇراعاتىنان تاپ­تىق. سونداي-اق, نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى­نىڭ «جاس ناتۋراليستەر» ودا­عى­نا مۇشە بولىپ, ون التى جاسىندا ەڭ العاشقى مەدالىن العانى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر تابىلدى.

– «جاس ناتۋراليستەر» قانداي ۇيىم بولعان؟
– ول – شامالعانداعى دميتري فۋرمانوۆ اتىنداعى مەكتەپ جانىنان ۇيىمداستىرىلعان ۇيىم. 1956 جىلى بالا نۇرسۇلتاننىڭ ون التى جاسىندا  وسىرگەن ونىمدەرى وسى ۇيىم اتىنان ماسكەۋ قالاسىنداعى اۋىر شارۋاشىلىق كورمەسىنە جىبەرىلەدى دە, سوڭىنان ول ونىمدەر جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ, جەتى ادام مەدالمەن ماراپاتتالادى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى سول جەتى اداممەن بىرگە بۇكىلوداقتىق اۋىلشارۋاشىلىق كورمەسى مەدالىنە يە بولادى.
مىنە, وسىلاي ءبىزدىڭ ۇجىم ءار­دا­يىم العا ىلگەرىلەپ, ەلباسىنا­ قاتىس­تى قۇندى دەرەكتەر مەن مۇرالاردى جيناقتاپ وتىرامىز. مۋزەي قورى وسىلاي تولىعىپ كەلەدى.

– پرەزيدەنتتىڭ اتا-بابالارى­نا قاتىستى ەكسپوناتتاردى جي­ناق­تاۋ وڭايعا سوقپاعان بولار؟
– ارينە, پرەزيدەنتتىڭ اتا-بابا­لا­رىنا قاتىستى ەكسپوناتتاردى جي­ناقتاۋ بارىسىندا ول كىسىنىڭ تۋىستارى, اۋىلداستارى, اعايىندارى قول ۇشىن سوزدى. ماسەلەن, 2005 جىلى مۋزەيىمىز اشىلىپ جاتقان كەزدە شاپىراشتى بولەك باتىردىڭ دۋلىعاسىن ۇرپاقتارى تابىس ەتكەن بولاتىن.

– سوندا وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا ساقتالىپ كەلگەن؟
– وسى كەزگە دەيىن دۋلىعا با­تىر­­دىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارىنىڭ ءبى­رى – «ەڭبەكشى قازاق» اۋدا­نى­نىڭ تۇرعىنى ساقىپ جىلقى­باي­­قىزىنىڭ قولىندا ساقتالىپ كەل­­گەن. وسى سەكىلدى, نۇرسۇلتان ءابىش­­ۇلىنىڭ اتاسى نازاربايدىڭ بي بولىپ سايلانۋى جانە 1911 جى­­لى قايتىس بولعانى تۋرالى­ دە­­رەك­تەردى قر ورتالىق مەملەكەت­تىك مۇراعاتىنىڭ قورىنان 2011 جىلى عىلىمي ءىسساپار بارىسىندا ىزدەستىرىپ, تاۋىپ الدىق. ءبىر عا­سىر­دان بەرى ساقتالىپ كەلە جاتقان سول قۇجات سارعايىپ, كونەرگەن كۇيى, قۇندى جادىگەر بولىپ بىزگە جەت­كەن ەكەن. قۇجاتتىڭ كوشىرمەسى قا­زىر مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەكە مۇراعاتىندا ساقتاۋلى جانە «اتامەكەن» ەكسپوزيتسيالىق زالىنا ۇسىنىلعان.

– مۋزەيگە كوبىنەسە كىمدەر كەلەدى؟
– ارينە, تاۋەلسىزدىگىمىزدى تۇعىر­لى ەتكەن تاريحي تۇلعانىڭ ءومىرى بۇگىنگى تاڭدا كوپشىلىكتىڭ ىنتاسىن اۋدارىپ, قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا. سەبەبى «ەل تاعدىرى – ەر تاعدىرى» دەپ حالىق ايتقانداي, تاۋەلسىز قازاق­ستاندى ەلباسى تاعدىرىنان ءبولىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ەكى ۇعىم – ءبىر-بىرىمەن ساباقتاسا تاريحقا ەنگەن ەگىز ۇعىم. سوندىقتان, ءبىزدىڭ مۋزەيگە جەرگىلىكتى ازاماتتارىمىزدىڭ دا, شەتەلدىك قوناقتاردىڭ دا قىزىعۋ­شىلىعى باسىم. قالامىزعا كەلگەن قوناقتار, ستۋدەنتتەر مەن مەك­تەپ وقۋشىلارى, قاراپايىم جۇمىس­شىلار دا كەلىپ جاتادى.

– ال, كەلۋشى قوناقتارعا كورسە­تى­لەتىن قىزمەت اقىلى ما؟
– مۋزەي كەلۋشى قوناقتارعا تە­گىن قىزمەت ەتەدى. ياعني, كەز كەل­گەن كۇنى كەلىپ, مۋزەيدى ارالاپ, پرە­زي­دەنتىمىزدىڭ ومىرىنە قاتىس­تى ماعلۇماتتارمەن تانىسامىن دەۋ­شىلەر­گە ەسىك اشىق. قازاقستان رەسپۋ­ب­لي­كاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلۋشى­لەر­گە قازاق, ورىس جانە اعىلشىن ءتىلىن­دە تانىستىرۋ جۇمىسىن ساۋات­تى, تارتىمدى ەتىپ جۇرگىزۋگە, كە­لۋ­شىلەرگە قۋانا قىزمەت ەتۋگە ارقا­شان دايىن.

– 1  جەلتوقسان  –  قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كۇنى بولىپ بەكىتىلگەنىن بىلەسىز. جۇمىستارىڭىز قاربالاسا ءتۇس­كەن­ شىعار؟
– ءيا, وسى مەرەكە قارساڭىندا ءتۇرلى شارالار قولعا الىنىپ, ءبىزدىڭ مۋزەيگە باس سۇعۋشىلار دا كوبەيىپ وتىر. مىسالى, بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە كەلۋشىلەردىڭ سانى مىڭنان اسىپ كەتتى. ونىڭ ىشىندە «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ 2 سەزىنە قاتىسۋشىلار بار, قالامىزداعى مەكەمەلەر, وقۋ ورىندارىنىڭ دا اتاۋلى كۇن قارساڭىندا مۋزەيگە دەگەن سۇرانىسى ارتىپ وتىر.

– اڭگىمە باسىندا, ەڭ الدىمەن مۋزەيگە مەكتەپ وقۋشىلارى كەل­گەنىن ايتتىڭىز. جالپى, جاستار­دى وسى مۋزەيدەگى قانداي ەكسپو­نات­تار كوبىرەك قىزىقتىرادى؟
–  ارينە, مەكتەپ وقۋشىلارىن ەلباسىنىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا وتكەن ومىرىنە قاتىستى ەكسپوناتتار كوبىرەك قىزىقتىرادى. مى­سا­لى, نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ءۇل­­گەرىم تابەلدەرىن, وقۋشى كە­زىن­­­دەگى فوتوسۋرەتتەرىن قىزىعا قا­رايدى. مەكتەپتە بوكس, كۇرەس سەك­تسياسىنا قاتىسىپ, ونەرمەن دە اينالىس­قانى تۋرالى ماعلۇماتتار قارالادى. ول كىسىنىڭ اتا-اناسى تۇتىنعان زاتتار دا نازاردان تىس قالمايدى. ەلباسىنا شەت ەلدەردەن تابىس ەتىلگەن مەملەكەتتىك ناگرادالار ورنالاسقان «كۇمىس زال», قر پرەزيدەنتىنىڭ قارۋ-جاراقتار كوللەكتسياسى, ەلباسى اقمولا قالاسىن – ەلوردا دەپ جاريالاعان ەڭ ادەمى كۇمبەزدى زالدى, قر پرەزيدەنتىنە تارتۋ ەتىلگەن سىيلىقتار فويەسىندە ورنالاسقان ەكسپوناتتاردى بالالار قىزىعا تاماشالايدى. ءبىزدىڭ دە ماقساتىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىن الداعى ۋاقىتتا بالالار دا, بارشا قاۋىم دا قىزىعا قارايتىن, قۇنىعا تانىساتىن ەلىمىزدىڭ ىرگەلى مادەنيەت ورنىنا اينالدىرۋ. وسى مىندەتتى العا قويىپ, حالىق يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدەگى جۇمىسىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز.

اڭگىمەلەسكەن: ءنازيرا بايىربەك

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button