ءلايلا وماروۆا, قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى: ەل تاريحى ايتۋلى تۇلعا ارقىلى تانىلادى
– ءلايلا ارىپقىزى, قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ تاريحىنا قىسقاشا توقتالا كەتەسىز بە؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مۋزەيى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن 2004 جىلعى 28 تامىزدا قۇرىلعان بولاتىن. العاشقى كەلۋشىلەرىن 2005 جىلدان باستاپ قابىلدادى.
– العاشقى كەلۋشىلەر كىمدەر ەدى؟
– 2005 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەكتەپ وقۋشىلارىن قابىلداي باستادىق. ولار ارنايى جاسالعان كەستە بويىنشا, كەزەكپەن توپ-توپ بولىپ كەلىپ ءجۇردى. ال, سول جىلدىڭ 7 ءشىلدەسىندە جالپى قازاقستان قاۋىمىنا, كەلۋشىلەرگە, اقپارات وكىلدەرىنە ەسىگىمىز ايقارا اشىلدى.
– دەمەك, قازىر سەگىز جىلدىڭ كولەمى بولىپتى. بۇل ۋاقىت ارالىعىندا مەكەمەلەرىڭىزدىڭ قىزمەت اياسى كەڭەيە تۇسكەن بولار؟
– ارينە, مۋزەي ۇجىمى ۇزدىكسىز عىلىمي ىزدەنىستە كەلەدى. مۇندا تىڭ دەرەكتەر مەن اقپاراتتىق, ەكسپوناتتىق تولىقتىرۋلار جۇرگىزىلىپ وتىرادى. مۋزەي اشىلعان العاشقى كۇننەن باستاپ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تابىستارىن ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ قوعامدىق, مەملەكەتتىك قىزمەتى ارقىلى ساباقتاستىرا كورسەتۋ, زەردەلەۋ ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز بولدى. ءبۇگىنگى ۋاقىت تۇرعىسىنان قاراساق, ەلىمىزدىڭ وسى جىلدار ىشىندەگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى مۋزەيدە ناۋقانشىلدىقپەن ەمەس, جوسپارلى, ۇزدىكسىز, جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلىپ كەلدى. بۇل ءۇردىس ءارى قاراي دا جالعاسا بەرەدى.
مۋزەيدىڭ ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس اتقاراتىن قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرى: مۋزەي قۇندىلىقتارىن ەسەپكە الۋ جانە ساقتاۋ, عىلىمي-زەرتتەۋ, مۋزەي پەداگوگيكاسى, ەكسپوزيتسيالاردى جانە ەكسكۋرسيالىق قىزمەت كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ, اقپاراتتىق ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتتەرى كۇن سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان كوپشىلىكتىڭ رۋحاني تالابىن قاناعاتتاندىرۋعا, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا لايىق جاستاردى تاربيەلەۋ سىندى ورتاق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان.
مۋزەي قورىندا ساقتالعان قۇرامى الۋان ءتۇرلى كوللەكتسيالار, مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەكە مۇراعاتىنىڭ قورىندا ساقتالعان تاريحي قۇندى دەرەكتەر مەن قۇجاتتار, مەملەكەت باسشىسى جەكە كىتاپحاناسىنىڭ قورىنداعى مازمۇندى كىتاپتار زەرتتەۋ, اعارتۋشىلىق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا نەگىز بولىپ تابىلادى. مۋزەي قورىندا بىرەگەي ەكسپوناتتاردىڭ 122 مىڭنان استام بىرلىگى جيناقتالعان.
تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ تاريحى, تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى مۋزەي قورىنداعى ماڭىزدى قۇجاتتار, ەكسپوناتتار 15 تاقىرىپتىق ەكسپوزيتسيالاردا كورىنىس تاپقان.
مۋزەيدە بۇگىنگى ۋاقىتتا «تۇڭعىش پرەزيدەنت جانە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ودان ءارى دامۋى» عىلىمي باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا بەس عىلىمي جوبا بويىنشا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
رەسپۋبليكا ايماقتارىنىڭ تاريحى, مادەنيەتى, وبلىستاردىڭ ەگەمەندىك تۇسىنداعى تابىستارىمەن كوپشىلىكتى تانىستىرۋ ماقساتىندا «العا ۇمتىلعان قازاقستان» ايماقارالىق كورمە جوباسى بويىنشا كورمەلەر ۇيىمداستىرۋ داستۇرگە اينالدى. بۇل جوبا اياسىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىنەن, وبلىستىق, اۋداندىق, قالالىق مۋزەيلەر قورىندا ساقتالعان حالقىمىزدىڭ باي قازىناسى ەلوردا حالقى مەن قوناقتارىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلدى. سونىمەن قاتار, «مادەنيەت ارقىلى ۇنقاتىسۋ», «ۇكىلى ءۇمىت» اتتى جانە تاعى دا باسقا حالىقارالىق كورمە جوبالارى ارقىلى ەكسپوزيتسيالىق-كورمەلىك جۇمىستار تابىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
مۋزەيدىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ اياسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ ەگەمەن قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنداعى ءرولى», «قازاقستاننىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى», «بالا جانە مادەنيەت», «استاناتانۋ» جوبالارى بويىنشا وتكىزىلگەن دارىستەر, اشىق ساباقتار, كەزدەسۋلەر سىندى يگىلىكتى شارالار ەل تاريحىن زەردەلەۋگە تالپىنعان كوپشىلىكتىڭ تالعام ۇدەسىنەن شىعا ءبىلدى.
عىلىمي-زەرتتەۋ جانە مۋزەيتانۋشىلىق جۇمىستار بارىسىندا «پرەزيدەنت جانە تاۋەلسىزدىك», «ەلباسى جانە مادەنيەت», «قازاقستان جانە مۇسىلمان الەمى ەلدەرى», «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولى» جيناقتارى, «پرەزيدەنت جانە تاۋەلسىزدىك» اتتى كىتاپحانا قورىنىڭ بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشى, «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ كوللەكتسياسىنان» عىلىمي-قور جيناقتارى دايىندالدى.
2009 جىلى وتكىزىلگەن «قازىرگى زامانعى مۋزەي: عىلىم. داستۇرلەر. يننوۆاتسيالار» اتتى, 2012 جىلى ءوتكىزىلگەن «تاۋەلسىزدىك جولى: تاريحى, بۇگىنگى شىندىعى جانە كەلەشەگى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالاردى شوقتىعى بيىك شارالاردىڭ قاتارىنا قوسۋعا بولادى.
وسىنداي ىرگەلى ىستەرمەن, يگىلىكتى تابىستارمەن مۋزەي جۇمىسى ۇزدىكسىز العا جىلجىپ كەلەدى.
– مەملەكەت باسشىسى بولۋ ميلليوندار مەن ميللياردتاردان بىرەۋگە عانا قوناتىن باق. ەندەشە, ونداي تۇلعاعا قاتىستى كەز كەلگەن ەكسپوناتتىڭ قىزىقتى بولماۋى مۇمكىن ەمەس. وسى ورايدا, سىزدەر مۋزەي ەكسپوناتتارىن قالاي جيناستىراسىزدار؟
– بارشاعا ءمالىم, پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتى وتە ماڭىزدى. ءاردايىم رەسمي ساپارلارمەن شەت ەلدەرگە شىعىپ تۇرادى. جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەردە, قابىلداۋلاردا بولادى. قازاقستانعا, استاناعا رەسمي ساپارمەن مارتەبەلى قوناقتار دا كەلىپ جاتادى. ولار دا جوعارى دارەجەلى رەسمي قابىلداۋلاردا بولادى. مىنە, وسىنداي ءتۇرلى كەزدەسۋلەر كەزىندە قازاقستان ليدەرىنە شەت مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنان سىيلىقتار تاپسىرىلىپ وتىرادى. ال, ودان بولەك, قازاقستان ازاماتتارىنان, ستۋدەنتتەردەن, ەڭبەكشىلەردەن, جاستاردان, مەكەمەلەردەن دە ەلباسىنا ءتۇرلى شارالار كەزىندە سىيلىقتار تارتۋ ەتىلەدى. سول تارتۋ ەتىلگەن سىيلىقتار مەكەمەمىزگە جەتەكشىلىك ەتۋشى, مۋزەي قورىنىڭ نەگىزگى جاساقتاۋشىسى بولىپ تابىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭسەسى ارقىلى ءبىزدىڭ مۋزەيىمىزدىڭ قورىنا قابىلدانادى.
ودان بولەك, ارينە, مۋزەي قىزمەتكەرلەرى عىلىمي زەرتتەۋ, ىزدەستىرۋ, جيناقتاۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىپ, عىلىمي ىسساپارلارعا شىعىپ تۇرادى. ەلباسىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە قاتىستى جەرلەرگە, تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ وقىعان ۋكراينانىڭ دنەپرودزەرجينسك قالاسىنا, قىزمەت اتقارعان تەمىرتاۋ, قاراعاندى, الماتى قالالارىنا, ەلباسىنىڭ كىشى وتانى – تۋعان جەرى قاسكەلەڭ, ۇشقوڭىر وڭىرىنە قىزمەتتىك ءىسساپارلار جاساپ تۇرامىز. تاياۋدا عانا مۋزەيدىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرى الماتى قالاسىنداعى مۇراعاتتارعا عىلىمي ءىزدەنىسپەن بارىپ قايتتى. كينوفوتوقۇجاتتار مەن دىبىس جازبالار مۇراعاتىندا, قر ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتىندا, قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا جاڭا دەرەكتەر جيناقتاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە, ءبىزدىڭ مۋزەيىمىزدىڭ قورى جاڭا, تىڭ دەرەكتەرمەن, اقپاراتتارمەن تولىقتىرىلدى.
– مىسالى…
– مىسالى, 1963 جىلى 14-19 ماۋسىم ارالىعىندا عارىشكەر ۆالەري بىكوۆسكي عارىشقا وزىمەن بىرگە كومسومولدىڭ ون توسبەلگىسىن الىپ ۇشقان ەكەن. ول ەلگە ورالعاننان كەيىن عارىشقا بارىپ كەلگەن سول ون كومسومول توسبەلگىسىن بلكجو-نىڭ شەشىمىمەن, كەڭەستەر وداعى بويىنشا 10 ادامعا – ۇزدىك ءوندىرىس وزاتتارى, جاس پاتريوتتارعا تابىس ەتەدى. سول ون ادامنىڭ قۇرامىندا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى عارىشكەر ۆالەري بىكوۆسكيدىڭ قولىنان عارىشتا بولعان كومسومولدىڭ ءتوسبەلگىسىن العان.
– سوندا 300 ميلليونعا جۋىق حالقى بار بۇكىل كەڭەس وداعىن-داعى اتى وزعان ون ادامنىڭ ىشىندە جيىرما ءۇش جاستاعى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا بولعان با؟
– ءيا. بۇل وقيعا 1964 جىلعى «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ قاڭتار ايىنداعى نومىرىندە جاريالانىپ, سۋرەتى بەينەلەنگەن ەكەن. مىنە, سول گازەتتى تاۋىپ كەلدىك. سونىمەن قاتار, 1967 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بەلسەندى كومسومول مۇشەسى رەتىندە ماسكەۋ قالاسىندا «بلكجو قۇرمەت بەلگىسىمەن» ماراپاتتالۋ ءساتى بەينەلەنگەن فوتوسۋرەت پەن ماقالانى دا قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ مۇراعاتىنان تاپتىق. سونداي-اق, نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ «جاس ناتۋراليستەر» وداعىنا مۇشە بولىپ, ون التى جاسىندا ەڭ العاشقى مەدالىن العانى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر تابىلدى.
– «جاس ناتۋراليستەر» قانداي ۇيىم بولعان؟
– ول – شامالعانداعى دميتري فۋرمانوۆ اتىنداعى مەكتەپ جانىنان ۇيىمداستىرىلعان ۇيىم. 1956 جىلى بالا نۇرسۇلتاننىڭ ون التى جاسىندا وسىرگەن ونىمدەرى وسى ۇيىم اتىنان ماسكەۋ قالاسىنداعى اۋىر شارۋاشىلىق كورمەسىنە جىبەرىلەدى دە, سوڭىنان ول ونىمدەر جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ, جەتى ادام مەدالمەن ماراپاتتالادى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى سول جەتى اداممەن بىرگە بۇكىلوداقتىق اۋىلشارۋاشىلىق كورمەسى مەدالىنە يە بولادى.
مىنە, وسىلاي ءبىزدىڭ ۇجىم ءاردايىم العا ىلگەرىلەپ, ەلباسىنا قاتىستى قۇندى دەرەكتەر مەن مۇرالاردى جيناقتاپ وتىرامىز. مۋزەي قورى وسىلاي تولىعىپ كەلەدى.
– پرەزيدەنتتىڭ اتا-بابالارىنا قاتىستى ەكسپوناتتاردى جيناقتاۋ وڭايعا سوقپاعان بولار؟
– ارينە, پرەزيدەنتتىڭ اتا-بابالارىنا قاتىستى ەكسپوناتتاردى جيناقتاۋ بارىسىندا ول كىسىنىڭ تۋىستارى, اۋىلداستارى, اعايىندارى قول ۇشىن سوزدى. ماسەلەن, 2005 جىلى مۋزەيىمىز اشىلىپ جاتقان كەزدە شاپىراشتى بولەك باتىردىڭ دۋلىعاسىن ۇرپاقتارى تابىس ەتكەن بولاتىن.
– سوندا وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا ساقتالىپ كەلگەن؟
– وسى كەزگە دەيىن دۋلىعا باتىردىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى – «ەڭبەكشى قازاق» اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ساقىپ جىلقىبايقىزىنىڭ قولىندا ساقتالىپ كەلگەن. وسى سەكىلدى, نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ اتاسى نازاربايدىڭ بي بولىپ سايلانۋى جانە 1911 جىلى قايتىس بولعانى تۋرالى دەرەكتەردى قر ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتىنىڭ قورىنان 2011 جىلى عىلىمي ءىسساپار بارىسىندا ىزدەستىرىپ, تاۋىپ الدىق. ءبىر عاسىردان بەرى ساقتالىپ كەلە جاتقان سول قۇجات سارعايىپ, كونەرگەن كۇيى, قۇندى جادىگەر بولىپ بىزگە جەتكەن ەكەن. قۇجاتتىڭ كوشىرمەسى قازىر مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەكە مۇراعاتىندا ساقتاۋلى جانە «اتامەكەن» ەكسپوزيتسيالىق زالىنا ۇسىنىلعان.
– مۋزەيگە كوبىنەسە كىمدەر كەلەدى؟
– ارينە, تاۋەلسىزدىگىمىزدى تۇعىرلى ەتكەن تاريحي تۇلعانىڭ ءومىرى بۇگىنگى تاڭدا كوپشىلىكتىڭ ىنتاسىن اۋدارىپ, قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا. سەبەبى «ەل تاعدىرى – ەر تاعدىرى» دەپ حالىق ايتقانداي, تاۋەلسىز قازاقستاندى ەلباسى تاعدىرىنان ءبولىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ەكى ۇعىم – ءبىر-بىرىمەن ساباقتاسا تاريحقا ەنگەن ەگىز ۇعىم. سوندىقتان, ءبىزدىڭ مۋزەيگە جەرگىلىكتى ازاماتتارىمىزدىڭ دا, شەتەلدىك قوناقتاردىڭ دا قىزىعۋشىلىعى باسىم. قالامىزعا كەلگەن قوناقتار, ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى, قاراپايىم جۇمىسشىلار دا كەلىپ جاتادى.
– ال, كەلۋشى قوناقتارعا كورسەتىلەتىن قىزمەت اقىلى ما؟
– مۋزەي كەلۋشى قوناقتارعا تەگىن قىزمەت ەتەدى. ياعني, كەز كەلگەن كۇنى كەلىپ, مۋزەيدى ارالاپ, پرەزيدەنتىمىزدىڭ ومىرىنە قاتىستى ماعلۇماتتارمەن تانىسامىن دەۋشىلەرگە ەسىك اشىق. قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلۋشىلەرگە قازاق, ورىس جانە اعىلشىن ءتىلىندە تانىستىرۋ جۇمىسىن ساۋاتتى, تارتىمدى ەتىپ جۇرگىزۋگە, كەلۋشىلەرگە قۋانا قىزمەت ەتۋگە ارقاشان دايىن.
– 1 جەلتوقسان – قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كۇنى بولىپ بەكىتىلگەنىن بىلەسىز. جۇمىستارىڭىز قاربالاسا ءتۇسكەن شىعار؟
– ءيا, وسى مەرەكە قارساڭىندا ءتۇرلى شارالار قولعا الىنىپ, ءبىزدىڭ مۋزەيگە باس سۇعۋشىلار دا كوبەيىپ وتىر. مىسالى, بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە كەلۋشىلەردىڭ سانى مىڭنان اسىپ كەتتى. ونىڭ ىشىندە «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ 2 سەزىنە قاتىسۋشىلار بار, قالامىزداعى مەكەمەلەر, وقۋ ورىندارىنىڭ دا اتاۋلى كۇن قارساڭىندا مۋزەيگە دەگەن سۇرانىسى ارتىپ وتىر.
– اڭگىمە باسىندا, ەڭ الدىمەن مۋزەيگە مەكتەپ وقۋشىلارى كەلگەنىن ايتتىڭىز. جالپى, جاستاردى وسى مۋزەيدەگى قانداي ەكسپوناتتار كوبىرەك قىزىقتىرادى؟
– ارينە, مەكتەپ وقۋشىلارىن ەلباسىنىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا وتكەن ومىرىنە قاتىستى ەكسپوناتتار كوبىرەك قىزىقتىرادى. مىسالى, نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ءۇلگەرىم تابەلدەرىن, وقۋشى كەزىندەگى فوتوسۋرەتتەرىن قىزىعا قارايدى. مەكتەپتە بوكس, كۇرەس سەكتسياسىنا قاتىسىپ, ونەرمەن دە اينالىسقانى تۋرالى ماعلۇماتتار قارالادى. ول كىسىنىڭ اتا-اناسى تۇتىنعان زاتتار دا نازاردان تىس قالمايدى. ەلباسىنا شەت ەلدەردەن تابىس ەتىلگەن مەملەكەتتىك ناگرادالار ورنالاسقان «كۇمىس زال», قر پرەزيدەنتىنىڭ قارۋ-جاراقتار كوللەكتسياسى, ەلباسى اقمولا قالاسىن – ەلوردا دەپ جاريالاعان ەڭ ادەمى كۇمبەزدى زالدى, قر پرەزيدەنتىنە تارتۋ ەتىلگەن سىيلىقتار فويەسىندە ورنالاسقان ەكسپوناتتاردى بالالار قىزىعا تاماشالايدى. ءبىزدىڭ دە ماقساتىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيىن الداعى ۋاقىتتا بالالار دا, بارشا قاۋىم دا قىزىعا قارايتىن, قۇنىعا تانىساتىن ەلىمىزدىڭ ىرگەلى مادەنيەت ورنىنا اينالدىرۋ. وسى مىندەتتى العا قويىپ, حالىق يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدەگى جۇمىسىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز.
اڭگىمەلەسكەن: ءنازيرا بايىربەك