قاراجاتتان قاتتى قينالعان جاندارعا لومبارد دەگەن ناعىز «ىزدەگەنگە سۇراعان» بولىپ تۇر. قىسىلعاندا قىسقا مەرزىمگە قارىز بەرە قوياتىن بۇل قىزمەت ءتۇرىن سوناۋ 15-عاسىردا فرانتسياعا لومبارديادان كەلگەن يتاليالىق كوپەستەر اكەلگەن ەكەن. سودان بەرى الەمنىڭ قاي ەلىندە دە سۇرانىسى جوعارى كاسىپ تۇرىنە اينالدى. تەك يتاليانىڭ وزىندە سوڭعى بىرنەشە جىلدا لومباردتاردىڭ سانى 4 ەسەگە ۇلعايعان. ال ءبىزدىڭ ەلدە ءبىر كەزدەرى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر نەسيە بەرۋدى توقتاتقان كەزدە لومباردتاردىڭ «ايى وڭىنان تۋىپ», جۇمىستارى تىپتەن جاندانعان بولاتىن.
نەسيەنى تەگىن اقشاداي كورەتىن جۇرتشىلىق بۇگىندە بانكتەردى عانا ەمەس, لومباردتاردى دا جاعالاپ ءجۇر. «التىن اشەكەيلەرىمدى لومباردقا سالىپ, اقشا الدىم» دەگەندى اينالامىزداعى ادامداردان ءجيى ەستيمىز. قاراپايىم حالىق ءۇشىن مەكەن-جايىڭدى, تىركەۋىڭدى, تابىسىڭدى قازبالاپ, سىلىكپەڭدى شىعاراتىن بانكتەن گورى, تەك ءبىر قۇجاتپەن ماسەلەڭدى شەشەتىن لومبارد ءتاۋىر. ولاردىڭ شارتى دا قاراپايىم. كەپىلدىككە ءبىر قۇندى زات بەرىپ, قىسقا مەرزىمگە قارجى الا الاسىز. ۋاقىتىڭىز دا كوپ كەتپەيدى. ارى كەتسە 10-15 مينۋتتىڭ ىشىندە نەسيەنى راسىمدەپ, اقشانى قولىڭىزعا الىپ ۇلگەرەسىز.
كەيدە قارىز الماۋعا بولمايتىن جاعدايلار ءار ادامنىڭ باسىندا كەزدەسەدى. ايتالىق, پاتەردىڭ جالداۋ قۇنىن تولەۋ كەرەك بولادى نەمەسە تۋعان كۇن, توي-مەرەكە كەلىپ قالادى. وسىلاي اياق استىنان شابىلىپ, اقشا ىزدەپ ابىگەرگە تۇسكەن كەزدە لومباردتان ارتىقتى تاپپاي قالاسىز.
لومباردتى توڭىرەكتەيتىندەر تەك الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ادامدار دەگەن تۇسىنىك بار. اراققا ءۇيىر ادامدار جاعالايدى دەيتىندەر دە تابىلادى. نەگىزىندە ولاي ەمەس. بۇل قىزمەتكە جۇگىنۋشىلەردىڭ اراسىندا ستۋدەنت تە, زەينەتكەر دە, ورتاشا تابىسى بار, تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن جاندار دا بار. الەمدىك داعدارىس القىمنان العان تۇستا لومباردقا جاعدايى ءتاۋىر ادامداردىڭ ءوزى قىمبات توندارىن, نەبىر قۇندى تاسى بار اشەكەي-بۇيىمدارىن الىپ, قارىز العان ەكەن. مۇنداي جاعداي قازىرگى تاڭدا دامىعان ەلدەردە كوپ كەزدەسەدى دەيدى زەرتتەۋشىلەر. عالامتورداعى مالىمەتكە جۇگىنسەك, مىقتى دەگەن يتاليانىڭ وزىندە حالىق جاپپاي لومباردتى جاعالاپ كەتكەن. ءتىپتى, التىن تىسىنە دەيىن لومباردقا سالىپ, كەلەسى ايلىققا دەيىن ناپاقاسىن تاباتىندار كوبەيىپ كەتكەن. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇل ەلدە التىن ساتىپ الاتىن 28 مىڭ ساۋدا نۇكتەسى اشىلعان.
ال استانادا كەرىسىنشە, لومباردقا كەلۋشىلەر سانى ازايعان كورىنەدى. «مكو لومبارد بس» جشس مەنەدجەرىنىڭ ايتۋىنشا, وسىدان ءبىر جىل بۇرىن كۇنىنە كەلەتىن ادامداردىڭ سانى 20-دان اساتىن دەيدى ول. ال قازىر 5-10 ادامنان ارتىق كەلمەيدى. «ءبىزدىڭ «ساۋدامىز قىزاتىن كەزى» – مەرەكە كۇندەرى. قىزدارىنا سىيلىق العىسى كەلگەن جاس جىگىتتەر, انا-اپالارىن, اكەلەرىن قۋانتقىسى كەلگەن جاندار قاپتاپ كەتەدى وسىندا. ءبىز وزىمىزگە دە, كليەنتتەرىمىزگە دە ىڭعايلى بولسىن دەپ كەپىلدىككە تەك التىن عانا ەمەس, ەلەكتروندىق قۇرىلعىلار, تۇرمىستىق تەحنيكا دا الامىز. ءتىپتى قالتاتەلەفونعا دا قارىز اقشا بەرەمىز. مەنىڭ ويىمشا, لومباردقا كەلىپ, از ۋاقىتقا نەسيە الۋدىڭ ەشقانداي ايىبى جوق», – دەيدى مەنەدجەر.
مەنەدجەرمەن سويلەسىپ تۇرعاندا, ءبىر جاس قىز كەلە قالدى. ءوزىن ايسۇلۋ دەپ تانىستىرعان بويجەتكەن بۇرىن لومباردتاردى ماڭايلاپ كورمەگەنىن, قازىر اقشادان قاتتى قىسىلىپ تۇرعانىن ايتتى. «ءوزىم – ستۋدەنتپىن. شۇعىل ارادا اۋىلعا كەتپەكشىمىن. جولعا اقشا كەرەك. سوندىقتان ۇيالى تەلەفونىمدى كەپىلدىككە قالدىرىپ, قارىزعا اقشا الماقشىمىن. قۇربىلارىمنىڭ كوبىسى التىندارىن سالىپ, لومباردتان اقشا الاتىن ەدى. سولاردان كورگەنىم عوي», – دەدى ول.
جەڭىس داڭعىلى بويىن جاعالاپ كەلە جاتىپ, «داۋلەت» دۇكەنى ماڭايىنداعى «الەم» لومباردىنان شىعىپ كەلە جاتقان جاس جىگىتتى اڭگىمەگە تارتتىق. «مەن لومباردتىڭ ادامىمىن. – دەپ كۇلدى ول. –مەنىڭ پىكىرىمشە, لومبارد ادام جولايتىن جەر ەمەس. پايىزبەن اقشا الۋ دەگەنىڭىز ادامي تۇرعىدان دا, يسلامي تۇرعىدان دا جات نارسە. بىراق قىسىلعاندا باراسىڭ, امال جوق. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن نەكە جۇزىگىمىزدى, ايەلىمنىڭ بار «بايلىقتارىن» اپارىپ بەرىپ, لومباردتان 120 مىڭ تەڭگە الدىق. ۋاقىتىلى تولەۋگە مۇمكىندىگىمىز بولماي, پايىزىن ايىنا 12 مىڭداپ تولەپ وتىردىق. قىسقاسى, ءبىر ايىمىز التى ايعا سوزىلىپ, 120 تەڭگەنى 190 قىپ تولەپ, ارەڭ قۇتىلدىق. مىنە, تاعى قينالىپ, جۇبايىمنىڭ گاۋھارتاستى جۇزىگىن لومباردقا سالىپ, كەلە جاتقان بەتىم. قۇرعىر, جۇزىكتىڭ گاۋھار كوزى ەسەپتەلمەيدى ەكەن. تەك التىنىن تەكسەرىپ, ەسەپتەدى دە قولىما نەبارى 20 مىڭ تەڭگە بەردى». لومباردتان قانشا اقشا الاتىنىڭىز, ءسىزدىڭ كەپىلگە قوياتىن زاتىڭىزدىڭ قۇندىلىعىنا, ساپاسىنا بايلانىستى. نەگىزىنەن ۇستەمەسى قولىڭىزعا الاتىن اقشاڭىزدىڭ 9-10 پايىزى ارالىعىن قۇرايدى. ماسەلەن, ەگەر 100 مىڭعا دەيىن قارجى الساڭىز, ايىنا 8,7 پايىز, ياعني كۇنىنە 0,29 پايىزىن تولەيسىز. ال 100 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى بولسا, لومباردتاعىلار پايىزدى ازايتۋى مۇمكىن. ايتالىق, العان اقشاڭىزعا كۇنىنە 0,23 پايىز, ياعني ايىنا 6,9 پايىزىن وتەيسىز. سونداي-اق, كوپتەگەن لومباردتار تۇراقتى كەلۋشىلەرىنە كەڭپەيىلدىلىك كورسەتىپ, پايىزىن تومەندەتەتىنى بار.
لومباردتاعىلار كەپىلگە قويعان زاتتاردى باسى ءبۇتىن ساقتاپ قويادى. ەگەر كەپىلزات ارقىلى العان نەسيە سوماسى لومباردقا ۋاقىتىندا قايتارىلماعان جاعدايدا ول نوتاريۋستىڭ اتقارۋشىلىق جازباسى نەگىزىندە كەپىلزاتتى ساتا الادى.
جالپى استاناداعى لومبارد قوجايىندارى سوڭعى كەزدەرى وعان كەلۋشىلەردىڭ سانى ازايعانىن ايتادى. ارينە, ادامدار قايبىر جەتىسكەننەن ۇستەمە پايىزبەن اقشا الادى دەيسىز. ال لومبارد قىزمەتىن پايدالانۋشىلاردىڭ ازايعانىن ءوزىمىز جاقسىلىققا جورىدىق. دەمەك, حالىقتىڭ قارىز الۋعا قاجەتتىلىگى بولماعانى.
قىمبات توقتامۇرات
