ماسكەۋدI قورعاسقان مايدانگەر

كەيiپكەرiمiز احات بەكمادي اقساقال 1923 جىلى اتباسار وڭiرiندەگi قالقۇتان بەكەتiندە تۋعان. ورىستار ونى «كولۋتون» دەپ اتاپ كەتكەن. حح عاسىردىڭ باسىندا مىناۋ جارىق ءفانيدiڭ ەسiگiن اشقان ول باسىنان نەبiر زوبالاڭدى وتكەرگەن. بالا كۇنگi اشارشىلىق, زۇلمات سوعىس, سوعىستان كەيiنگi تىڭ يگەرۋ زامانى…
1939 جىلى 16 جاسار بوزبالا ەس توقتاتىپ, وقۋعا دەن قويا باستايدى. ءسويتiپ, قىزىلجار قالاسىنا بiلiم iزدەپ كەلەدi. سونداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسەدi. ارمان قۋىپ قيىرداعى قالاعا كەلگەن جاس بالا بiلiم نارiمەن سۋسىنداي باستايدى. وقىپ جۇرگەن كەزدە قيىنشى­لىق­تارى شاش-ەتەكتەن ەدi. ۇلى وتان سوعىسى باستالعان ۋاقىتتا ءالi وقۋىن بiتiرمەگەن. ەندi تامامداعان تۇستا 1942 جىلدىڭ ماۋسىمىندا اقمولادا قۇ­رىلعان 90-اتقىشتار پولكiنە قابىل­دانادى. فاشيستiك گەرمانيا­نىڭ باسقىنشىلىعىنا توتەپ بەرۋ ءۇشiن بۇل پولك الدىڭعى شەپكە با­راتىن بولىپ شەشiلەدi. سۋىت ءجۇر­گiزiلگەن وقۋ-ۇيرەتۋ جاتتىعۋلارىنان سوڭ بiردەن ماسكەۋ ماڭىن قورعاۋعا اتتانادى. قارۋ دەگەندە ول كەزدە قولعا مىلتىق قانا بەرiلiپتi. اۆتوماتتىڭ اتىمەن جوق مەزگiلi. نەمiستەردiڭ ستا­لينگرادقا ءۇستi-ۇستiنە شابۋىل جاساپ جاتقان كەزi. «شەگiنەرگە جەر جوق, ارقامىزدا – ماسكەۋ!» دەپ مايدان­گەرلەر كۇندiز-ءتۇنi جاۋعان وقتىڭ استىندا جۇرەدi. مەجەدەگi بيiكتiكتi الۋ ءۇشiن جان الىپ, جان بەرiسەدi. قىرشىنىنان قيىلعان تالاي بوزداق بەينەسi ءالi دە احات اتانىڭ كوز الدى­نان كەتپەيدi. كۇزگi قارا سۋىقتاعى كەزەكتi شابۋىلدىڭ بiرiندە قاتتى جارالانىپ, گوسپيتالعا تۇسەدi. ءماس­كەۋدiڭ جانىنداعى ريازكي دەگەن جەردە التى اي بويى ەمدەلiپ, قايتادان قا­تارعا قوسىلادى. تاعى دا الدىڭعى شەپ. كەسكiلەسكەن مايدان. العاشقى اۆتوماتتار قولعا بەرiلە باستاعان تۇس. الدىمەن اۆتوماتشىلار ۆزۆودى قۇ­رىلادى. احات العاشقى اۆتوماتشىلار قاتارىنا iلiگەدi. ديسكiلi اۆتومات اسىن­عان جاۋىنگەرلەر شەپتiڭ ال­دىندا جۇرەتiن ادەتi. جاۋ جاعىنىڭ الدىڭعى قاتارىن بۇزۋعا اۆتومات­شىلاردى جۇمساپ وتىرادى. قيىن تاپسىرمانىڭ بارلىعىن اۆتومات­شى­لارعا بۇيىرادى. ورەل مەن كۋرسك يiنiن قورعاۋعا اتسالىسادى. قانشا شايقاسقانمەن نەمiستەر ستالين­گرادتى الا الماي, كەرi شەگiنۋگە ءماج­بۇر بولعان. «اققا قۇداي جاق!» دە­مەكشi, بiر باق شاپقان ءسات تۋىپ, نەمiستەردi وكشەلەتە قۋعان كەڭەستiك ارميانىڭ رۋحى ۇستەمدiك قۇرا باس­تايدى. ءسويتiپ, شايقاسىپ ءجۇرiپ 1943 جىلى بەلورۋسسيا جەرiنە اياق باسا­دى. شابۋىل كەزiندە سول اياعىنا وق تيiپ,  گوسپيتالعا ازەر جەتەدi. جا­راقاتى وتە اۋىر بولعاندىقتان, ول جەر­دەن سوناۋ نوۆوسiبiر قالاسىنا جونەلتiلەدi. التى اي ەمدەلسە دە, جا­راقاتى ءجۇرiپ-تۇرۋىن قيىنداتىپ جiبەرەدi. مايدانعا جارامسىز بو­لىپ قالدى. اسكەري باسشىلىق ال­دىنا بارىپ قانشا سۇرانسا دا, سو­عىسقا بارۋىنا تىيىم سالىنادى. وسى­لاي وتان الدىنداعى اسكەري بورىشىن ادال ورىنداعان قازاق جاۋىنگەرi ەلگە ورالادى.
ەلگە كەلە سالىسىمەن مۇعالiمدiك قىز­مەتiن باستايدى. قالقۇتانعا كە­لiپ, بالا وقىتادى. سوعىس بiتكەن سوڭ قاراعاندى پەداگوگيكا ينستيتۋتى­نىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتiن ءتامامداپ, جوعارى بiلiم الادى. اۋى­لىندا ۇزاق جىلدار بويى مۇعالiم بولىپ جۇمىس iستەيدi. كەيiننەن ەسiل تەمiرجول بەكەتiنiڭ №511 مەكتەبiنiڭ ديرەكتورلىعىنا بەكiتiلەدi. ءوز iسiن ءسۇيiپ وتكەن اقساقال شاكiرت تاربيە­لەۋ iسiندە مول تاجiريبە جيناقتاعان. حالىق اعارتۋ iسiنiڭ وزىق قىزمەتكەرi اتانعان. تiپتi, زەينەتكە شىققان سوڭ دا باسشىلىق ونى جiبەرگiسi كەلمەي, تاعى بەس جىلداي فيزيكادان ساباق بەرگiزەدi. ونىڭ شاكiرتتەرiنiڭ اراسى­نان بiرنەشە عىلىم كانديداتى, دەپۋ­تاتتار, مىقتى بيزنەسمەندەر شىققان.
بەس پەرزەنت تاربيەلەپ قاتارعا قوسقان اقساقالدىڭ بالالارىنىڭ الدى زەينەتكە شىعىپ وتىر. نەمەرە-شوبەرە ءوربiتiپ, ەل ەگەمەندiگiنە قول جەتكiزگەن ۇرپاقپەنقاتار ءومiر ءسۇرۋدi وزiنە زور باقىت سانايدى. ەلورداعا 1998 جىلى كوشiپ كەلەدi. 2005 جىلى ءۇش بولمەلi پاتەردiڭ كiلتiن الىپ, كەن­جە ۇلىمەن كوشiپ كiرiپتi. قازiر نەمە­رەسi اتا جولىن قۋىپ, رايىمبەك با­تىر اتىنداعى №50 «قازعارىش» مەك­تەبiندە وقىپ جاتىر. مۇندا ارنايى كونسترۋكتورلىق ۇيiرمەلەر دە بار. بايقوڭىردا وتكەن حالىقارالىق بايقاۋدا احات اتانىڭ رايىمبەك اتتى نەمەرەسi ارناۋلى سەرتيفيكات الىپ­تى. كۇن باتارەياسىن جاساعانى ءۇشiن.
وتكەن قىستا عانا ماسكەۋ ءمارi سەرگەي سوبيانيننiڭ تاعايىنداعان «70 لەت بيتۆە زا موسكۆۋ» مەدالiن الىپ قايتقان سوعىس ارداگەرi ۇلى وتان سوعىسىندا جاساعان ەرلiكتەرi ەشقا­شان ۇمىتىلماي, ەل ەسiندە ماڭگi قالا­تىنىنا تاعى دا بiر رەت كۋاگەر بولىپ كەلدi. ەرلiكتiڭ داستانىنا اينالعان ارداقتى ارداگەرلەر قاتارى كۇن وتكەن سايىن سيرەپ بارا جاتقانى عانا جانىنا قاتتى باتادى.

شىنار ءابIلدا,
سۇلتانباي سەيIتوۆ (فوتو)