قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi – ۇلت كوشباسشىسى<
نۇرسۇلتان ءابiشۇلى نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا كەزەكتi جولداۋى 2012 جىلدىڭ 27 قاڭتارىندا جاريالانعانى بەلگiلi. سودان بەرi بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جولداۋ مازمۇنىندا كوتەرiلگەن ماسەلەلەردi ەل اراسىندا تالقىلاۋ, ءوزارا پiكiرلەسۋ پروتسەسi ۇزدiكسiز ءجۇرiپ جاتىر. بۇل – زاڭدى قۇبىلىس. ويتكەنi, ەلباسىنىڭ كەز كەلگەن جولداۋى – ەلiمiزدiڭ iشكi جانە سىرتقى جاعدايى مەن دامۋدىڭ الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق باعىت-باعدارىن انىقتايدى.
1997 جىلدان باستاپ ەسەپتەگەندە, بيىلعى جولداۋدىڭ رەتتiك سانى – 16. ول – 10 بولiمنەن تۇرادى: قازاقستاندىقتاردىڭ جۇمىسقا تارتىلۋى, قولجەتiمدi باسپانا, وڭiرلەردi دامىتۋ, تۇرعىندارعا مەملەكەتتiك قىزمەت كورسەتۋدiڭ ساپاسىن ارتتىرۋ, بۇگiنگi زامانعى مەملەكەتتi باسقارۋ تالابى, سوت جانە قۇقىق قورعاۋ جۇيەلەرiن جاڭعىرتۋ, قازاقستاندا ادامي كاپيتالدىڭ ساپالى ءوسۋi, زەينەتاقى جۇيەسiن جەتiلدiرۋ, يندۋستريالدىق-يننوۆاتسيالىق جوبالار, اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ. بiز, سونىڭ ەكiنشi باعىتى – قولجەتiمدi باسپانا ماسەلەسi جونiندە وي ءبولiسۋدi ءجون كوردiك.
1997 جىلدىڭ 10 جەلتوقسان ايىنان باستاپ ەل استاناسىنا اينالعان استانا قالاسىنىڭ جەر اۋماعى – 71 مىڭ گا, سوعان سايكەس حالقىنىڭ سانى دا ءوسiپ كەلەدi. 2012 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالiمەت بويىنشا, قالادا 743 014 ادام رەسمي تiركەلگەن. ارينە, بۇل كورسەتكiش الدىڭعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا جوعارى.
استانا تۇرعىندارى سانىنىڭ ءوسۋ ديناميكاسى مىناداي:
1989 جىلى – 281,3 مىڭ ادام.(ساناق)
1999 جىلى – 326,9 مىڭ ادام.(ساناق)
2000 جىلى – 381,0 مىڭ ادام.
2001 جىلى – 446,2 مىڭ ادام.
2005 جىلى – 529,3 مىڭ ادام.
2007 جىلى – 574,4 مىڭ ادام.
2009 جىلى – 613,6 مىڭ ادام. (ساناق)
2010 جىلى – 697,1 مىڭ ادام.
2011 جىلى – 730,8 مىڭ ادام.
2012 جىلى – 743,0 مىڭ ادام. ال, 2009 جىلعى مالiمەت بويىنشا, استانا قالاسىنىڭ كوش-قون ايىرماسى 31 908 ادامعا جەتكەن, بۇل دا جوعارى كورسەتكiش. ماقالاعا وسى كوشi-قون ايىرماسىن قۇرايتىن ادامداردىڭ باسپانامەن قامتاماسىز ەتiلۋ ماسەلەسi ارقاۋ بولىپ وتىر.
استانا قالاسىنىڭ اكiمi يمانعالي تاسماعامبەتوۆتiڭ ايتۋىنشا, «استاناعا جىلىنا 40 مىڭ ادام كوشiپ كەلەدi ەكەن. بۇگiندە الەۋمەتتiك جاعىنان ءالسiز توپتار ساناتى بويىنشا مەملەكەتتiك قوردىڭ تۇرعىن ءۇي كەزەگiندە 21 مىڭنان استام ادام تiركەلگەن. جالپى, 3 جىلدا 4 ملن شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي تاپسىرىلعان. بۇل 40 مىڭنان استام پاتەردi قامتيدى».
ەلباسى «جاڭا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس باعدارلاماسىن iسكە اسىرۋعا كiرiسiپ كەتتiك.
ەلiمiزدە جىل سايىن 6 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرiلەدi. الايدا بiز جارتى ميلليوننان استام جاس وتباسىن جەكە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋگە تيiسپiز. بۇل ءۇشiن جالعا بەرiلەتiن تۇرعىن ءۇي الاڭىن 1 ملن شارشى مەترگە جەتكiزۋ قاجەت.
ۇزاق مەرزiمدi جالعا بەرۋدە ساتىپ الىناتىن جانە ساتۋعا جاتپايتىن ەكi ءتۇرلi جولدى قاراستىرۋ قاجەت.
وعان قوسا جالعا العانى ءۇشiن جاسالاتىن تولەم ءال-اۋقاتى ورتاشا وتباسى مۇمكiندiگiنە ساي بولۋى تيiس. مۇنىمەن بiرگە وتاندىق قۇرىلىس سالاسى ءۇشiن جاڭا ءمۇمكiندiكتەر تۋادى. سونىڭ ءبارiن جاڭا «قولجەتiمدi باسپانا – 2020» باعدارلاماسىندا انىق كورسەتۋ كەرەك.
مەملەكەت بۇل باعدارلامانى تيiستi قاراجاتپەن قامتاماسىز ەتەدi. اتالعان قۇجاتتى ۇكiمەتكە وسى جىلدىڭ 1 شiلدەسiنەن كەشiكتiرمەي جاساپ, قابىلداۋدى تاپسىرامىن» دەگەن بولاتىن
كوپ كەشiكپەي ەلiمiزدە وسى اتالعان مiندەتتەردi شەشۋدiڭ ءارتۇرلi جولدارى قاراستىرىلا باستادى. سوعان وراي قر پرەمەر-مينيسترi كارiم ءماسiموۆ تيiستi مينيسترلiكتەر مەن مەكەمەلەردiڭ باسشىلارىنا ناقتى تاپسىرمالار بەرiپ, العاشقى قادامدارعا جول اشتى. سول سياقتى, قر پارلامەنتi سەناتى مەن ءماجiلiسiنiڭ دەپۋتاتتارى, ياعني حالىق قالاۋلىلارى وزدەرi سايلانعان ەلدi-مەكەندەرگە بارىپ, جەرگiلiكتi تۇرعىندارمەن ەتەنە بايلانىستا ءجۇر. رەسمي جانە رەسمي ەمەس وسىنداي كەزدەسۋلەر قر بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگi عىلىم كوميتەتi جانىنداعى مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىندا ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. ايتالىق, استانالىق عىلىمي ورتادا بولعان الدان سمايىل, اباي تاسبولاتوۆ, مۇرات باحتيارۇلى, جابال ەرعاليەۆ سياقتى حالىق قالاۋلىلارىمەن جۇزدەسۋ بارىسىندا, بۇگiندە ەلگە قىزمەت ەتۋدiڭ قۇر «داقپىرت» سوزگە ەمەس, ناقتى iسكە قۇرىلاتىنى اڭعارىلدى. ءارتۇرلi دەڭگەيدەگi كۇردەلi ماسەلەلەردi شەشۋدە حالىقتىڭ ويىنان شىعاتىن iس-ارەكەتتەر جاساۋ, زاڭ شەڭبەرiندە ەداۋiر مiندەتتەر اتقارۋ كەرەكتiگiنە باسا نازار اۋدارىلدى.
وسى رەتتە بيىلعى جولداۋعا بايلانىستى, جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەردiڭ ارنايى ناسيحات توبىنان كورiنۋiن قۇپتاۋعا ابدەن بولادى. ءويتكەنi, ەلباسى جۇكتەگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ, حالىق يگiلiگiنە جارامدى زاڭ جوبالارىن قابىلداۋ, ەڭ الدىمەن جوعارىداعىلاردىڭ قوعامنىڭ ءتۇيiندi ماسەلەلەرiن جۇرەكپەن سەزiنۋiنەن باستالماق.
بۇگiندە استانا قالاسىنا ءارتۇرلi سەبەپتەرمەن قىزمەتكە كەلگەن جانە كەلiپ جاتقان ادامداردىڭ كوپشiلiگi, وكiنiشكە قاراي, ءۇيسiز. ەلورداداعى وسى كۇننiڭ باستى پروبلەماسى – ءارتۇرلi ساناتتاعى ادامداردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ. بiزدiڭ اڭگiمەمiزگە, ءومiر بويى «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» كۇي كەشەتiن, بiلiم مەن عىلىم سالاسىنداعى مامانداردىڭ الەۋمەتتiك قورعالۋى ماسەلەسi تۇرتكi بولىپ وتىر. قىزىلوردا وبلىسىنان سايلانعان سەناتور مۇرات باحتيارۇلىنىڭ سوزiمەن ايتقاندا, «بiزدە …گۋمانيتارلىق عىلىم سالاسى ماماندارىنىڭ الەۋمەتتiك قورعالۋى نازاردان تىس قالعان. ال, باسقا مەملەكەتتەردە, ايتالىق, رەسەي فەدەراتسياسىندا كiتاپحانا قىزمەتكەرلەرiنiڭ الەۋمەتتiك-تۇرمىستىق جاعدايىنا دەيiن قاراستىرىلعان».
بۇل ماسەلە قر پارلامەنتi ءماجiلiسiنiڭ دەپۋتاتى داريعا نازارباەۆانىڭ دا نازارىنا iلiكتi. ول كەزەكتi ءماجiلiس وتىرىسىندا «2009-2011 جىلدارعا ارنالعان ءۇش جىلدىق iرگەلi زەرتتەۋلەر باعدارلاماسىن ورىنداۋ اياقتالعانىنا جانە قارجىلاندىرۋدىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى بiرقاتار عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باسشىلارى الدىن الا حابارلاۋ ارقىلى قىزمەتكەرلەرiمەن ەڭبەك كەلiسiمشارتتارىن بۇزۋ تۋرالى بۇيرىق شىعارۋعا نەمەسە ولاردى تولەنبەيتiن دەمالىسقا جiبەرۋگە ءماجبۇر بولعانىن, وسىلايشا, 2012 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ ونداعان عزي-دىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرiنiڭ 80%-عا جۋىعى جۇمىسسىزدار قاتارىن تولىقتىرىپ وتىرعانىن» تiلگە تيەك ەتتi. وسى ماسەلەنiڭ بيiك مiنبەردەن كوتەرiلۋi بەكەر ەمەس, باسقاشا ايتقاندا, قازiرگi عزي جانە ونىڭ قىزمەتكەرلەرiنە قاتىستى شەشiمiن تاپپاعان پروبلەمالار جەتكiلiكتi دەگەن ءسوز.
قالاي دەسەك تە, قوعامدىق جانە مەملەكەتتiك سانانى قالىپتاستىرۋدا گۋمانيتارلىق سالاداعى مامانداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە, بiراق ولارعا جەتكiلiكتi كوڭiل بولiنبەيتiنi دە جاسىرىن ەمەس. ۇزدiكسiز شىعارماشىلىق iزدەنiستiڭ ناتيجەسiندە تىڭ تۋىندىلاردى ومiرگە اكەلەتiن عالىمدار ساناۋلى. سوندىقتان, ءاردايىم تىنىمسىز ويدا جۇرەتiن عىلىمي قىزمەتكەرلەرگە قولايلى جاعداي جاساپ, اسiرەسە گۋمانيتارلىق سالاداعى مامانداردىڭ الەۋمەتتiك قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ارنايى زاڭ جوباسىن قابىلداۋ – بۇگiنگi كۇننiڭ تالابىنان تۋىندايدى.
جوعارىداي ايتىلعانداي, استانا قالاسىنا بiرەۋ قىزمەت بابىمەن, ەكiنشiسi وتباسى جاعدايىمەن, ءۇشiنشiسi ءوزiن-ءوزi شىڭداۋعا, ءتورتiنشiسi بيزنەس جاساۋعا, بەسiنشiسi بالالاردىڭ بولاشاعى جانە ت.ب. سەبەپتەرمەن قونىس اۋدارادى. سولاردىڭ iشiندە ورتا جاسقا تايانعان نەمەسە ودان جوعارى, شيرەك عاسىرعا جۋىق نەمەسە ودان جوعارى ەڭبەك ءوتiلi بار بiلiكتi ماماندار بار. ولار, كوشi-قون قوزعالىسىندا, ەڭ الدىمەن باسپانا پروبلەماسىنا ۇرىناتىنى ايقىن.
ەلباسىنىڭ سوزiمەن ايتقاندا, تاۋەلسiزدiك جىلدارىندا «جاڭا تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى iسكە كiرiسكەنمەن», مەملەكەتتiك قىزمەتكە جاتپايتىن مەملەكەتتiك مەكەمە قىزمەتكەرلەرiنە مەملەكەتتiك قوردان بولiنەتiن تۇرعىن ءۇي كەزەگiنە تۇرۋدىڭ ءوزi – بۇگiنگi كۇنi قيامەت-قايىمعا اينالعانداي. ويتكەنi, جۇمىس ورنى مەن مەكەن-جايىڭىز بويىنشا, ايتالىق استانا قالاسى, سارىارقا اۋدانىنا قاراستى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى ارقىلى «تۇرعىن ءۇي باسقارماسى» مەملەكەتتiك مەكەمەسiنiڭ باستىعىنا ءوتiنiش بiلدiرگەنمەن, حقكو وپەراتورلارى الدىن الا كەرi ءوتiنiش جازدىرىپ, استاناداعى باسپانا تۋرالى ارمان-قيالىڭدى سول جەردە سۋ سەپكەندەي باسىپ تاستايدى…
قر پارلامەنتi ءماجiلiسiنiڭ دەپۋتاتى اباي تاسبولاتوۆقا جولدانعان ساۋالناما ارقىلى, بiرقاتار تيiستi مەكەمەلەردەن جاۋاپ حاتتار الىندى. وكiنiشكە قاراي, ونىڭ مازمۇنى بiر سارىنداس, «جىلجىمايتىن مۇلiكتiڭ جوقتىعىن راستايتىن انىقتاما قاعازدا كەلگەن قالاڭىزدا سiزدiڭ اتىڭىزعا ءۇي تiركەلگەن, قر «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى» تۋرالى زاڭى بويىنشا 5 جىلعا دەيiن سول ءۇي سiزدiڭ موينىڭىزدا تۇرادى» دەگەنگە سايادى. باسپانالى بولۋعا تالپىنىس جاساۋ بارىسىندا, اتالعان زاڭنىڭ ءالi دە زەردەلەيتiن قىرلارى بار-اۋ دەگەن ويعا كەلدiك.
جوعارىدا اتالعان حقكو ءوتiنiشتi ارنايى قاراعان كوميسسيانىڭ شەشiمi بويىنشا قر «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 72-بابىنا سايكەس ەگەر ازاماتتىڭ سوڭعى بەس جىلدىڭ iشiندە ءوز تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن قاساقانا ناشارلاتۋى سالدارىنان مىناداي جولدارمەن مۇقتاجعا اينالعانى بەلگiلi بولعاندىقتان, كەزەككە قويۋدان باس تارتىلادى.
جوعارىدا باياندالعاندار قۇجاتتار نەگiزiندە سiزدi مۇقتاجدىلار ەسەبiنە قويۋعا مۇمكiندiك جوق (تۇرعىن ءۇي باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ك.وشاعانوۆ)» دەلiنگەن.
قر-نىڭ كەز كەلگەن ازاماتى بۇل زاڭ بويىنشا كورسەتiلگەن «ءوز تۇرعىن ءۇي جاعدايىن ناشارلاتۋ ءۇشiن «ادەيi, قاساقانا iستەلگەن ارەكەت» دەگەنگە كەلiسە قويماس. ەگەر بۇرىنعى تۇرعان قالادا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ازاماتقا مەملەكەت قورىنان ءبولiنگەن باسپانا تiركەلسە, اڭگiمە باسقاشا بولماق. مۇندا ولاي بولماي تۇر. بۇل ايعاقتار – ءارتۇرلi سەبەپتەرمەن مەكەن-جايىن اۋىستىرىپ, كوشi-قونعا تاپ بولعان جاعدايدا باسپانا پروبلەماسىن شەشۋدiڭ وڭايعا سوقپايتىنىن كورسەتەدi.
بiراق, كەز كەلگەن كوكiرەگi وياۋ, كوزi اشىق ازامات قول قۋسىرىپ وتىرماي, مۇمكiندiگiنە قاراي باسپانالى بولۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىرادى. سوڭعى ۋاقىتتا باق-دا ايتىلىپ جۇرگەندەي, تۇراقتى جالاقىسى بار ازاماتقا ەڭ تيiمدiسi – «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناق بانكi» اق ارقىلى ساتىپ الۋ.
جاقىندا قۇرىلىس iستەرi جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق اگەنتتiگiنiڭ توراعاسى سەرiك نوكين مەن «سامۇرىق-قازىنا» اكتسيونەرلiك قوعامىنىڭ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قۋاندىق بيشiمباەۆ ۇكiمەت مۇشەلەرi الدىندا جاڭا باعدارلامانىڭ نەگiزگi باعىتتارى جاريالاعانى بەلگiلi. جولداۋداعى «قولجەتiمدi باسپانا – 2020» باعدارلاماسى 6 باعىت بويىنشا جۇزەگە اسىرىلاتىنى, سونىڭ iشiندە تيiمدi باعىتى – جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ سالعان ءۇيiن «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناق بانكi» اق ارقىلى ساتۋ ەكەندiگi, بۇل مەحانيزمنiڭ بىلتىردان جۇمىس iستەيتiنi ايتىلىپ, مۇنداي جۇيەدەگi تۇرعىن ۇيگە حالىقتىڭ سۇرانىسى كوپ ەكەنiن بiر جىلدىق تاجiريبە نەگiزiندە كورسەتەدi: «ەگەر 2011 جىلدىڭ باسىندا «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناق بانكiندە» تۇرعىن ءۇي الۋعا نيەت ەتكەن سالىمشىلاردىڭ سانى 17 مىڭ بولسا, قازiرگi ۋاقىتتا 86 مىڭنان اسىپ وتىر ەكەن». كەلەسi باعىتى – كەزەكتە تۇرعاندار ءۇشiن جالعا بەرiلەتiن ءۇي سالۋ. تاعى بiر باعىتى – «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناق بانكi» ارقىلى جاس وتباسىلار ءۇشiن ساتىپ الۋ قۇقىمەن جالعا بەرiلەتiن تۇرعىن ءۇي سالۋ. سول سياقتى «سامۇرىق-قازىنا» قورى ارقىلى سالىنىپ جاتقان باسپانالار باعىتى بويىنشا حالىق باسپانانى تiكەلەي ساتىپ الا الادى نەمەسە جالعا الۋ ارقىلى كەيiن ساتىپ الا الادى».
تۇجىرىمداساق, جالپى باسپانا پروبلەماسى – كۇن تارتiبiنەن تۇسپەيتiن وتكiر ماسەلە. تۋعان ەلiندە پاناسىز كۇي كەشكەن قازاقتىڭ تاعدىرى, جاس وتباسىلارى جانە ت.ب. الەۋمەتتiك ماسەلەلەر بيلiك پەن حالىق قالاۋلىلارىن تولعاندىرارى ءسوزسiز. بiراق, ەلiمiزدiڭ قازiرگi قالىپتاسۋ كەزەڭiندە ارەكەت ەتەتiن زاڭدار مەن ەرەجەلەر بولسا دا, سوڭعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە كۇردەلەنiپ بارادى.
1995 جىلى قابىلدانعان قر كونستيتۋتسياسى مەن ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جىل سايىنعى جولداۋىنا سايكەس «قازاقستاندا ادامي كاپيتالدىڭ ساپالى ءوسۋi. بۇل ەڭ الدىمەن, بiلiم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋعا» باعىتتالۋى كەرەك. جالپى, قازاقستانداعى حالىقتىڭ سانى كوپ ەمەس, سوڭعى مالiمەتتەر بويىنشا الەمدەگi 7 ملرد حالىقتىڭ 16 ملن 698 مىڭعا جۋىعىن عانا قۇرايدى. ونىڭ iشiندە قازاقتىڭ سانى – 10 ملن شاماسىندا. قالاي ايتساق تا, كورشi ەلدەرمەن سالىستىرعاندا 2724, 9 مىڭ شارشى مەترگە سوزىلعان ۇلان-عايىر جەرiمiزدە حالىقتىڭ سانى ازشىلىقتى كورسەتەدi.
بۇگiنگە دەيiن ەلiمiزدە گۋمانيتارلىق عىلىم سالاسىنداعى عىلىمي قىزمەتكەرلەردiڭ الەۋمەتتiك قورعالۋى تۋرالى ارنايى زاڭ جوباسى قاراستىرىلماعان; قر «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنىڭ جەكەلەگەن تارماقتارىن قوعام سۇرانىسىنا سايكەس قايتا قاراۋ قاجەتتiلiگi تاعى بار.
كەلەسi ايتپاعىمىز – قولدانىستاعى ەرەجەلەر مەن زاڭدار, ۇكiمەتتiك ناقتى تاپسىرمالار ادامزات مۇددەسiنە, ادام كاپيتالىن ساقتاۋعا سايكەس شەشiمiن تاپسا, «نۇر ۇستiنە نۇر». باسقاشا ايتقاندا, اتالعان زاڭداردىڭ حالىققا پايدالى-پايداسىز تۇستارىن اشىپ كورسەتۋ مەحانيزمدەرi قاراستىرىلسا دەگەن نيەتiمiز بار. ارينە, زاڭنىڭ اتى زاڭ – ونى بۇلجىتپاي ورىنداۋشىلاردى تۇسiنۋگە بولادى. بiراق, وسى تۇستا ارالىق بۋىندار قىزمەتiنiڭ السiزدiگi بايقالادى. بiزدiڭ ويىمىزشا, ازاماتتاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن تيiستi مەكەمەلەرگە ءسوزiن وتكiزiپ, قىزمەتكەرiن قورعايتىن بiردەن-بiر مەكەمە – ونىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنى. ول ءۇشiن مەملەكەتتiك قىزمەتكە جاتپايتىن مەملەكەتتiك مەكەمەلەردiڭ ءمارتەبەسiن كوتەرۋ كەرەك. سوندا عانا سول مەكەمەنiڭ تiكەلەي ارالاسۋىمەن عىلىمي قىزمەتكەردiڭ الەۋمەتتiك قورعالۋىن وڭ شەشۋگە بولادى. سەبەبi, ءاربiر مەملەكەتتiك مەكەمە قىزمەتكەرiنiڭ الەۋمەتتiك-تۇرمىستىق, سونداي-اق كاسiبي-شىعارماشىلىق الەۋەتi ءوزi جۇمىس iستەيتiن مەملەكەتتiك مەكەمە باسشىلىعىنا عانا بەلگiلi.
جىل سايىن قولجەتiمدi باسپانا كوكجيەگiن كورۋدەن ۇمiتتiلەر قاتارىنىڭ كۇرت ارتۋى – باسپانا ماسەلەسiن وڭ شەشۋدiڭ حالىققا تيiمدi باسقا جولدارىن قاراستىرۋدى قاجەت ەتەدi.
كۇلپاش Iلياسوۆا,
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشi عىلىمي قىزمەتكەرi
