مۇلىكتى زاڭداستىرۋ مۇمكىندىكتەرى

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنا, ورالماندارعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرۋعا ىقتيارحاتى بار ادامدارعا ولاردىڭ مۇلىكتى جاريا ەتۋىنە بايلانىستى راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەنگەلى ءبىر ايدان اسا ۋاقىت وتسە دە جۇرتشىلىقتىڭ بىلگىسى كەلەتىن ماسەلەلەرى ءالى دە تولاستار ەمەس. وسىعان بايلانىستى ءبىز ەڭ كوپ كەزدەسەتىن ساۋالداردى ىرىكتەپ, مۇلىكتى زاڭداستىرۋ بويىنشا اۋداندىق كوميسسيالارعا جولداعان ەدىك.

– مەنىڭ اتى-ءجونىم – گۇل­بار­شىن مۇقانوۆا. قازىرگى كۇنى ءبىز وتباسىمىزبەن تۇرعىن ءۇي سالىپ جاتىرمىز. ءۇي سالىنىپ جاتقان جەردىڭ جەكەمەنشىك يەسى – ءوزىممىن.  قۇرىلىستى شامامەن 2015 جىل­دىڭ اقپان-ناۋرىز ايىندا اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالىسىمەن زاڭداستىرۋ بويىنشا ءوتىنىش بەرسەم بولا ما؟

– زاڭنىڭ 2-ءشى بابىنداعى 1-تارماقشاسىندا «وسى زاڭنىڭ كۇشى  2014 جىلعى 1 قىركۇيەككە دەيiن وزدەرىنە تيەسىلى بولعان جانە وزدەرى العان مۇلiكتi جاريا ەتەتiن جانە جاريا ەتكەن جاريا ەتۋ سۋبەكتىلەرىنە قولدانىلادى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. وسىعان سايكەس, ەگەر ءسىزدىڭ سالىپ جاتقان ءۇيىڭىز مۇلىكتى زاڭداستىرۋ بويىنشا زاڭىنىڭ ۋاقىتى بىتكەن كەزدە تاپسىرىلسا, وندا ول جاريا ەتۋگە جاتپايدى.

– كوپقاباتتى «ەۆەرەست» تۇرعىن ءۇي كەشەنىندە تۇرامىن. ەكى بولمەلى پاتەرىمدەگى ءاسۇيدى كەڭەيتىپ, قايتا جوبالاۋ جۇمىستارىن جاساعان ەدىم. جۇمىستى جاساعان كەزدە ەشكىمنەن رۇقسات الماي, وزدىگىمنەن جاسادىم. ەندى  مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭىن پايدا­لانىپ, تەحنيكالىق پاسپورتتى رەتكە كەلتىرىپ, قايتا جوبالاۋدى زاڭداستىرا الامىن با؟

– زاڭنىڭ 3-بابى 1-تارماعىنا سايكەس, اقشا, قۇندى قاعازدار, زاڭدى تۇلعاداعى جارعى كاپيتالىنداعى ۇلەس, باسقا تۇلعاعا راسىمدەلگەن جىلجىمايتىن مۇلىك, قر تەرريتورياسىندا ورنالاسقان عيماراتتار (قۇرىلىمدار مەن عيماراتتار) جانە قر تىس ورنالاسقان جىلجىمايتىن مۇلىك جاريا ەتىلەدى. ال, پاتەردى قايتا جوسپارلاۋ بۇل تىزىمگە ەنبەيتىندىكتەن, جاريا ەتۋگە جاتپايدى.

– مەنىڭ اتىم – راۋشان قوشانوۆا. تۋىسىممەن بىرگە جەر الىپ, وندا ءۇي سالىپ العان ەدىك. ەندى وسى ءۇيدى ءوز اتىما جەكەشەلەندىرىپ الۋ ءۇشىن سوتقا ارىز بەرگەن ەدىم. مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭىن پايدالانىپ, ءۇيدى جەكەشەلەندىرىپ السام بولا ما؟

– قولدانىستاعى راقىمشىلىق تۋرالى زاڭدا سوت تارتiبiمەن مەنشىك قۇقىقتار داۋلانىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەر جاريا ەتۋگە جاتپايتىنى انىق جازىلعان. وسى سەبەپتى ءسىز اتالعان ءۇيدى مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭى بويىنشا جاريا ەتە المايسىز.

– مەن ءبىر دوسىمنان ماشينا ساتىپ العان ەدىم. بىراق جاي عانا ايداۋعا بولاتىن قولحاتپەن الدىم. قازىر ول دوسىم الماتىدا. ەندى وسى ماشينانى ءوز اتىما جەكەشەلەندىرىپ الۋىما بولا ما؟

– اۆتوكولىك – جىلجىمايتىن مۇلىك ەمەس. ول جاريا ەتىلەتىن مۇلىكتەردىڭ تىزىمىنە كىرمەيدى. سوندىقتان جول پوليتسياسى باسقارماسىنا بارعانىڭىز ءجون.

– مەنىڭ بىلگىم كەلەتىنى, ەگەر اۋ­داندىق مۇلىكتى جاريا ەتۋ جونىندەگى كوميسسيا مەن ءوتىنىم بەرگەن مۇلىكتى زاڭداستىرۋدان باس تارتسا, قايدا بارىپ ارىزدانا الامىن؟

– زاڭنىڭ 17-بابىنا سايكەس, ەگەر مۇلىكتى جاريا ەتۋ كەزىندەگى شەشىمگە كەلىسپەسەڭىز, وندا قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ زاڭدارىندا كوزدەلگەن ءتار­تىپپەن سوتقا شاعىم جاساي الاسىز.

– ءسىڭلىمىز ەكەۋىمىز 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا ساياجايلىق جەر ساتىپ العان ەدىك. قازىر وندا ساياجاي ەمەس, ءۇي سالىپ الدىق. ەندى وسى ءۇيدى زاڭداستىرا الامىن با؟

– ءسىزدىڭ جەرىڭىزدىڭ نىسانالى ماقساتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن تۇرعىزۋعا ارنالماعان. بۇل – باۋ-باقشا وسىرۋگە باعىتتالعان. سوندىقتان ساياجايعا ارنالعان جەرگە ءۇي تۇرعىزۋ زاڭعا سايكەس كەلمەيدى جانە مۇلىكتى جاريا ەتۋ تۋرالى زاڭ شەڭبەرىنە دە سىيمايدى.

– ءبىزدىڭ جەكەمەنشىك جەرىمىز بار. وندا ءۇي سالدىق. بىلتىر گاراج بەن قويما سالىپ العان ەدىك. بىراق ءالى زاڭداستىرعان جوقپىز. بۇنى مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭى ارقىلى شەشۋگە بولا ما؟ ەگەر كوميسسياعا تاپسىرساق, قانشا ۋاقىتتا ناتيجەسى بولادى؟

– ءسىزدىڭ سالعان گاراجىڭىز ءوزىڭىزدىڭ جەكەمەنشىك جەرىڭىزدە ورنالاسسا, وندا ءوزىڭىز قارايتىن اۋداننىڭ مۇلىكتى جاريا ەتۋ جونىندەگى كوميسسياسىنا كەلىپ, ءوتىنىش بەرۋىڭىزگە بولادى. كوميسسيا ءوتىنىشتى وتىز كۇن ىشىندە قاراستىرىپ, بىرجاقتى جاۋاپ بەرەتىن بولادى.

– ەسىمىم – سەرىك. مەنىڭ قويمام بار. ونىڭ قۇرىلىس تالاپتارىنا سايكەستىگى تۋرالى سوت قورىتىندىسى دا قولىمدا. ەندى وسى قويمانى زاڭداستىرۋ ءۇشىن قوسىمشا تەحنيكالىق ساراپتاما قاجەت پە؟

– اتالعان زاڭنىڭ 11-بابىنداعى 1-ءشى تارماقتىڭ 1-تارماقشاسىنا سايكەس ءسىز عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردى وبەكتىنىڭ قۇرىلىس نورمالارى مەن قاعيدالارىنا سايكەستىگىنە تەحنيكالىق تەكسەرۋدى جۇزەگە اسىراتىن اتتەستاتتالعان سا­راپشىنىڭ قورىتىندىسىن اكەلۋگە ءتيىسسىز.

– سىزدەرگە ەربول مۋسايپوۆ دەگەن ازامات ساۋال جولداپ وتىر. مەنىڭ «وڭتۇستىك-شىعىس» تۇرعىن الابىندا اۆتوكولىكتەرگە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتەتىن ستانسام بار.  سونى زاڭداستىرىپ الماقشى ەدىم. بىلەيىن دەگەنىم, جىلجىمايتىن مۇلىكتى زاڭداستىرۋ ءۇشىن الىم قالاي جاسالادى؟ مۇلىكتى باعالاۋ قاجەت پە؟ 

– زاڭ بويىنشا, مۇلىكتى جاريا ەتكەنى ءۇشىن الىم قازاقستان رەس­پۋبليكاسى اۋماعىنىڭ شەگiنەن تىس جەرلەردە تۇرعان جىلجىمايتىن مۇلiكتi نەمەسە ەميتەنتتەرى شەت مەملەكەتتە تىركەلگەن باعالى قاعازداردى نەمەسە شەت مەملەكەتتە تىركەلگەن زاڭدى تۇلعالارداعى قاتىسۋ ۇلەستەرىن جاريا ەتكەن كەزدە ءوندىرىلىپ الىنادى. وسىعان سايكەس, ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزدا جاريا ەتكەنى ءۇشىن الىم الىنبايدى.

– مەملەكەتتەن ارەنداعا الىنعان 10 سوتىق جەرىم بار ەدى. ءالى ءۇي سالعان جوقپىن. بىراق ۋاقىتشا قورجىن تام (ۆرەميانكا) سوققام. جىلجىمايتىن مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭىنا سايكەس, وسى جەرىمدى ءوز اتىما ءتۇسىرىپ, جەكەشەلەندىرىپ الۋىما بولا ما؟

– زاڭ بويىنشا,  ءۇي سالىنعان جەر ۋچاسكەسى سىزگە جەكەمەنشىك مۇلىك رەتىندە رەسىمدەلگەن بولۋى كەرەك. ال ەگەر ول جەر باسقا بىرەۋدىكى نەمەسە وعان مەملەكەت يەلىك ەتكەن بولسا, وندا سول جەردەگى ءۇي جاريا ەتۋگە جاتپايدى.

– مەنىڭ اتام – سوعىس ارداگەرى. كەزىندە وعان ءۇي بەرگەن بولاتىن. كەيىن ءۇيدى اتامىزعا جەكەشەلەندىرىپ بەردىك. اتام قايتىس بولدى. بىراق مۇراگەرلىككە ەشكىمدى بەكىتكەن جوق. سول اتامنىڭ ءۇيىن بالاسى رەتىندە جەكەشەلەندىرىپ, ءوز اتىما قالاي اۋدارىپ السام بولادى؟ مۇلىكتى زاڭداستىرۋ زاڭى كومەككە كەلە الا ما؟

– مۇنداي جاعدايدا اتالعان زاڭ كومەككە كەلە المايدى. ءسىز نوتاريۋسكە مۇراگەرلىك قۇقىعى تۋرالى كۋالىك بەرۋ تۋرالى ارىزبەن جۇگىنىپ, بەكىتىلگەن تارتىپپەن قۇجاتتاردى راسىمدەۋىڭىز قاجەت.

– مۇلىكتى جاريا ەتتىك دەلىك. بۇدان كەيىن مۇلىك يەلەرى مەن قۇقىق قورعاۋ ورىندارى اراسىندا كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداماي ما؟ بارىن جاريا ەتكەن جانداردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالماۋىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟

– زاڭداستىرۋ تارتىبىنە سايكەس كەلمەيتىن قىلمىس تۇرلەرىنىڭ ءتىزىمى زاڭدا انىق كورسەتىلگەن. اتاپ ايتقاندا, جالعان اقشا مەن باعالى قاعازدار جاساۋ جانە وتكiزۋ, جالعان قۇجاتتاردى, ءمورتابانداردى, مورلەردi, بلانكىلەردى, مەملەكەتتiك ناگرادالاردى قولدان جاساۋ, دايىنداۋ نەمەسە وتكiزۋ; ينسايدەرلىك اقپاراتتى زاڭسىز پايدالانۋ جانە باعالى قاعازدار نارىعىندا ايلا-شارعى جاساۋ ناتيجەسiندە الىنعان مۇلىك جاريا ەتۋگە جاتپايدى.  سونداي-اق, قىلمىستىق ءىس قوزعالماۋىنا كەپىلدىك بەرىلەتىن تارماقتار دا بار. ايتالىق, مۇلىكتى جاريا ەتۋ بارىسىندا الىنعان مالىمەتتەردىڭ قۇپيالىلىعى ساقتالادى; ەكىنشىدەن, زاڭداستىرىلعان مۇلىك پەن مۇلىك يەسىنىڭ ۇستىنەن مۇلىكتى جاريا ەتۋ بارىسىندا انىقتالعان مالىمەتتەرگە سۇيەنە وتىرىپ قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋگە جانە اكىمشىلىك, تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا تىيىم سالىنعان.

دايىنداعان: قىمبات توقتامۇرات