سۇم سوعىستىڭ نەبىر ناۋبەتى مەن زۇلماتىن كورىپ, ەلگە امان-ەسەن ورالعان مايدانگەرلەر ءبىز ءۇشىن تاريحتىڭ ءتىرى جادىگەرى ىسپەتتەس. سولاردىڭ ءبىرى مىڭايدار بورانباەۆ بۇگىندە استانا قالاسىندا تۇرادى. نەبارى ون جەتى جاسىندا قاندى قىرعىنعا اتتانىپ, بەلارۋس, ۋكراينا, گەرمانيا, پولشا جەرلەرىندەگى ۇرىسقا قاتىسقان اقساقال بيىل تورقالى توقسانعا تولدى. وسىناۋ مەرەيتوي قارساڭىندا ارداگەر اتانىڭ شاڭىراعىندا قوناقتا بولىپ قايتقان ەدىك.
– سوعىس دەگەن سۋىق ءسوزدى ەڭ العاش 1941 جىلدىڭ 22 ماۋسىمى كۇنى ەستىدىم, – دەپ باستادى اڭگىمەسىن مىڭايدار اتا. – ول كەزدە ون تورتتەن ەندى اسقان بالامىن. ارادا ءۇش جىل وتكەن سوڭ, ءوزىم تۋىپ وسكەن قوستاناي وبلىسىنىڭ امانگەلدى, جانگەلدى جانە اۋليەكول اۋداندارىنان بەس جۇزدەي جىگىت مايدانعا شاقىرىلىپ, امانقاراعاي ستانساسىنان رەسەيگە قاراي جول ءجۇرىپ كەتتىك. چەليابى وبلىسىنىڭ شۇباركول قالاسى ماڭىندا ەكى ايلىق اسكەري ازىرلىكتەن كەيىن ءبىزدى بەلورۋسسياعا ءجىبەردى. سونداعى بەلوستوك قالاسىنىڭ تۇبىندە شتاب بار ەكەن. شتابتاعىلار قولىمىزعا بەساتار مىلتىق پەن ەكى گراناتا ۇستاتىپ, ودرا وزەنىنە باعىتتادى. تاپسىرما بويىنشا سۋدىڭ ارعى جاعىنداعى شتەتتين شاھارىن فاشيستەردەن ازات ەتۋىمىز كەرەك. ءجۇرىپ كەلەمىز, ءجۇرىپ كەلەمىز. وزەنگە جاقىنداعاندا كوپىردىڭ جوق ەكەنىن بىلدىك. ونىڭ ورنىنا ساپەرلەر قايىقتاردى تىزبەكتەي قويىپ, ءۇستىن تاقتايمەن شەگەلەپ, كىشىگىرىم وتكەل جاساپ قويىپتى. سالماق تۇسكەن سايىن ونىسى توڭكەرىلىپ كەتە جازدايدى. يتشىلەپ ءجۇرىپ, وزەننەن دە وتتىك-اۋ. شتەتتين دەگەنىمىز – ميلليوننان اسا تۇرعىنى بار ۇلكەن قالا ەكەن. بىرنەشە اپتا بويى اتىسىپ, ءۇيدى-ۇيلەرگە جاسىرىنعان فاشيستەردىڭ كوزىن قۇرتتىق.
بۇدان سوڭ كەيىپكەرىمىز گوركاۋ, برەسلاۋ, بلانكەيحايم وڭىرلەرىندە شايقاسىپتى. سوڭعىسىنا كەلگەندە تاس شىعاراتىن شاحتاعا تۇتقىنداردى اش-جالاڭ قاماپ, كەيىن كرەماتوريدە ورتەيتىنىن كورىپ, سول سوراقى كورىنىستەن ءبىراز ۋاقىت ەس جيا الماي جۇرگەن ەكەن. ارتىنشا كەڭەس جاۋىنگەرلەرى بالتىق تەڭىزىنە جەتىپ, پورت ارقىلى قاشقالى جاتقان نەمىستەردىڭ جولىن بوگەيدى. بۇل – ۇلى جەڭىستىڭ دە جاقىنداپ قالعان كەزى ەدى. قۋانىشتى كۇندى مىڭايدار اتا روستوك قالاسىندا اتاپ وتەدى. ودان كەيىن كاۆكاز ماڭىنداعى اسكەري وكرۋگكە جىبەرىلىپ, 1950 جىلدىڭ قازان ايىندا ۇيىنە ورالادى.
– وكىنىشتىسى, قوستاناي وبلىسىنان مايدانعا بىرگە اتتانعان بەس جۇزدەي جىگىتتىڭ تەك وتىزدايى عانا قايتتىق. بەيبىت كۇنگە كوبى جەتە المادى, – دەپ اقساقال از-كەم ءۇنسىز قالدى.
ەلگە كەلىسىمەن مىڭايدار اتا سوعىستان كەيىن قاڭىراپ قالعان اۋىل مەن قالالاردى قايتا تۇرعىزۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە اتسالىسادى. جوعارى ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىپ, ينستيتۋتتىڭ پەداگوگيكالىق بولىمىنە تۇسەدى. وقۋدى تامامداعان سوڭ, وتباسىن قۇرادى. جۇبايى الما اجە دە – سانالى عۇمىرىن شاكىرت تاربيەسىنە ارناعان ارداقتى ۇستاز. قوس پەداگوگ قول ۇستاسىپ, الپىس جىل بويى بىرگە وتاسقان. اجەي بىلتىر دۇنيەدەن وزىپتى.
– استاناعا كوشىپ كەلگەنىمىزگە ون بەس جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. شۇكىر, قازىرگى كۇنىمىزگە تاۋبە. مەنى قۇرمەتتەپ, بالالارعا وسيەتىن ايتسىن دەپ, وسىنداعى مەكتەپتەرگە شاقىرادى. ءار بارعانىمدا «قازاقي بولمىستارىڭدى جوعالتپاڭدار, قازاقشا سويلەڭدەر» دەپ اقىلىمدى ايتىپ ءجۇرمىن. سوندايدا اناۋ انەكدوت ەسكە ءتۇسىپ كەتەدى. ءبىر قازاقتىڭ بالاسى ورىس قىزىنا عاشىق بولىپ, «اينالايىن, مەن سەنى جاقسى كورەمىن» دەگەندى «يا ۆاس كرۋگوم وبحوجۋ ي حوروشو ۆيجۋ» دەپ اۋدارعان ەكەن. قازاق ءتىلى – شۇرايلى, قازىنالى ءتىل عوي. ماڭگىلىك ەل بولعىمىز كەلسە, ۇرپاقتارىمىز ءتىلىمىزدى وشىرمەي, كەرىسىنشە, ءوسىرۋى كەرەك, – دەدى قارت.
اقساقال توقسانعا يەك ارتسا دا ءالى قايراتى قايتپاعان, ەڭسەسى بۇگىلمەگەن. لايىم وسىنداي باقۋاتتى قالپى نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا امان-ەسەن جۇرسە ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار.
بوتاگوز ماراتقىزى
