استانا – ەلباسىنىڭ ءتول پەرزەنتى. ەلوردانىڭ ۇساق-تۇيەك جۇمىسىنا دەيىن پرەزيدەنتتىڭ نازارىنان تىس قالعان ەمەس. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە: «كەي كەزدەرى مەن تۇنگى استانا كوشەلەرىندە كولىكپەن نەمەسە جاياۋ جۇرەمىن. اركەز مەنىڭ جۇرەگىمدى ەلوردا ءۇشىن ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى. وزىمە «ءيا, ءبىز وسىنى جاسادىق دەيمىن!» دەپ اتاپ ءوتتى. بۇگىندە استانا كۇللى الاش جۇرتىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. قالانىڭ ساۋلەتتى عيماراتتارىنىڭ ارقايسىسى كونكۋرس ارقىلى ەڭ ۇزدىك جوبالارمەن سالىندى. ەلوردا ءۇشىن عانا ەمەس, بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى نىسانداردىڭ كوپشىلىگىن ەلباسى ءوزى ارنايى كەلىپ, اشتى. ءارى ساۋلەت جوبالارى سالىنعانشا قۇرىلىسى قالاي جۇرگىزىلىپ جاتقانىن كورۋ, ۇدايى تانىسىپ تۇرۋ – مەملەكەت باسشىسىنىڭ ادەتىنە اينالعان ءۇردىس.
استانا سيمۆولى – «بايتەرەك»
استانا قالاسىنداعى ساۋلەتتى نىساندار دەگەندە, ەلوردامىزدىڭ سيمۆولى – «بايتەرەك» مونۋمەنتىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. جالپى جاڭا ەلوردانى ناعىز استاناعا اينالدىرۋ ءۇشىن قارقىندى قۇرىلىس 1997-2007 جىلدار ارالىعىندا جۇرگىزىلگەنى بەلگىلى. وسى مەرزىم ىشىندە باس-اياعى 25 عيمارات تۇرعىزىلعان ەكەن. جۇرتشىلىقتىڭ كوزايىمىنا اينالعان قازىرگى عاجايىپ نىسانداردىڭ كوپشىلىگى سول كەزدە سالىنعان. باس شاھاردىڭ سيمۆولىنا اينالعان «بايتەرەك» يدەياسىن ەلباسى ۇسىنعان بولاتىن. 2002 جىلدىڭ 30 تامىزىندا «بايتەرەكتىڭ» تۇساۋكەسەرىنە ەلباسىنىڭ ءوزى قاتىسىپ, ءسوز سويلەدى. «بايتەرەك سوزىندە ۇلكەن ءمان-ماعىنا بار. ءار قالانىڭ وزىندىك بەلگى-نىشانى بولۋعا ءتيىس. ءبىزدىڭ استانانى وسى «بايتەرەك» ارقىلى تانيتىن بولادى. ەلىمىز وسى الىپ اعاشتاي بيىككە جەتىپ, ماڭگى جاساسىن دەگەن ماعىنادا وسى عيماراتتى سالدىق», – دەگەنى ەسىمىزدە.
«بايتەرەك» تەمىر, بەتون جانە شىنىدان جاسالعان. جالپى بيىكتىگى 35 قابات ۇيمەن تەڭ. تەمىردەن جاسالعان جالپى ءدىڭىنىڭ بيىكتىگى – 105 مەتر, سالماعى – 1000 توننادان استام. ۇشار باسىنداعى شار ءتارىزدى التىن ءسۇمبى – 500 قادا دىڭگەككە بايلانعان. وسى قۇبىلمالى شار جەر تاعاننان 97 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. بۇل ساننىڭ دا وزىندىك سيمۆوليكالىق ءمانى بار. 1997 جىلى اقمولا قالاسى استانا مارتەبەسىنە يە بولعانى بەلگىلى. «بايتەرەكتىڭ» بيىكتىگى ەل ومىرىندەگى وسىناۋ ماڭىزدى جىلدى بەينەلەپ تۇر.
ۇش بولىكتەن تۇراتىن «بايتەرەكتىڭ» ۇشار بارىسىندا بيىكتىگى – 22 مەتر, سالماعى– 300 توننا التىن شار ورنالاسقان. التىن ءسۇمبىنىڭ ىشىندە ەكى كومپوزيتسيا بار. ونىڭ ءبىرى – «اق باتا». 2003 جىلى ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت بۇكىلالەمدىك ءدىنباسىلاردىڭ باسىن قوسقان دىندەر سەزى وتكەنى بەلگىلى. بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى تۋ ەتكەن سول ءدىنباسىلاردىڭ قولتاڭبالارى تاتۋلىقتىڭ ايعاعىنداي بولىپ «اق باتا» كومپوزيتسياسىندا ورنەكتەلگەن. نەگىزگى ءتورت ءدىن – يسلام, حريستيان, بۋدديزم, يۋدايزم وكىلدەرى «جەر بەتىندە بەيبىتشىلىك ماڭگى سالتانات قۇرسىن, تىنىشتىق بولسىن, دىندەردىڭ تاتۋلىعى ىدىراماسىن» دەگەن يگى نيەتپەن قىزىل اعاشقا مورلەرىن باسقان. ەكىنشىسى «ايالى الاقان» كومپوزيتسياسى. بۇل – ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا كوپتەگەن ۇلتتار مەن ۇلىستاردى جيناعان قازاقستاننىڭ بەيبىت تۇرمىسىنىڭ بەلگىسى. كومپوزيتسيادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وڭ الاقانىنىڭ تاڭباسى تۇسكەن كۇمىس قالىپ بار. وسىندا كەلگەن جۇرتشىلىق ەلباسىنىڭ قول تاڭباسىنا قولدارىن قويماي كەتكەن ەمەس. بۇگىندە ەلورداعا ات ارىتقان كەز كەلگەن قوناق «بايتەرەككە» سوعادى. «ءومىر اعاشى» بۇگىندە بەرىكتىك پەن بىرلىكتىڭ نىشانىنداي بولىپ اسقاقتاپ تۇر.
بىرلىك پەن بەيبىتشىلىك بەسىگىندەي
ەلباسىنىڭ ءوزى اشقان عيماراتتاردىڭ بىرەگەيى – بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى. جۇرتشىلىق اۋزىندا «پيراميدا» اتالىپ كەتكەن نىسان 2006 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە اشىلدى. ايگىلى اعىلشىن ارحيتەكتورى نورمان فوستەردىڭ بۇل جوباسى ەلباسىنىڭ يدەياسىمەن دۇنيەگە كەلگەن. جاقىنداعان سايىن بيىكتەي تۇسەتىن عيماراتتى سالۋ تۋرالى يدەيانى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2003 جىلى استانا قالاسىندا وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر باسشىلارىنىڭ ءى سەزىندە ۇسىنعان بولاتىن. استانا قالاسىندا 2006 جىلى قايتا قاۋىشقان سەزد دەلەگاتتارى ەكىنشى باسقوسۋىن بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتكىزدى.
پيراميدانىڭ قابىرعالارى بولات جانە تسەمەنتتەن قۇيىلعان. كوك كۇمبەزدى سارايدىڭ بيىكتىگى – 75 مەتر. جالپى اۋماعى – 25,5 مىڭ شارشى مەتردى الىپ جاتىر.
عيمارات قابىرعالارىنىڭ ءتۇسى ءارتۇرلى. سوعان قاراپ, ونى ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى. تومەنگى قاباتى – وتكەن شاقتى بىلدىرەدى. ول قارا تۇسكە بويالعان. جوبا اۆتورى الەمدەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ ءبارى جەر-انادان ءنار الادى, ادام ءبىر ۋىس توپىراققا اينالىپ, جەر قويناۋىنا كىرگەندە عانا ءفاني جالعاننىڭ قادىرىن تۇسىنەدى, سوندىقتان اركىمنىڭ بويىندا تاۋبەشىلدىك, قاناعاتشىلدىق بولسىن دەگەن نيەتپەن جەردى بەينەلەيتىن قارا ءتۇستى تاڭداپتى. 3-7 قابات وسى شاقتى, جوعارعى جاعى بولاشاقتى بەينەلەيدى.
پيراميدانىڭ توبەسى, ياعني, كۇمبەزىندە 130 اق كوگەرشىن ايشىقتالعان. بۇل ەلىمىزدى مەكەن ەتكەن ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ بىرلىگىن بىلدىرەدى.
ساراي ىشىندە 1302 ورىنعا ارنالعان وپەرا زالى, «اتريۋم» سالتانات زالى, «بەسىك» كونفەرەنتسيا زالى, كورمە الاڭدارى, «قۇلانشى» گالەرەياسى, ءباسپاسوز ورتالىعى, استانا قالاسىنىڭ ەتنيكالىق مادەني ورتالىقتارى, حالىقارالىق مادەنيەتتەر مەن دىندەر ورتالىعى, تۇركى اكادەمياسى ورنالاسقان.
ءيا, «عاسىر قۇرىلىسى» اتالىپ كەتكەن بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى عالامدىق ءپالساپانىڭ جەتىلگەن ۇلگىسى ىسپەتتى. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ءدىني قاقتىعىستارعا قاتىستى كەلەلى ماسەلەلەر وسى شاڭىراقتىڭ استىندا تالقىلانادى. ءوزارا قىرعي-قاباق بولعان ەلدەر وسى عيماراتتا تاتۋلاسادى. دەمەك, استاناداعى كوك كۇمبەز – الەم ەلدەرى دوستاستىعىنىڭ باستى كۋاسى.
ەكونوميكاعا سەرپىن بەرەتىن جوبالار
پرەزيدەنت تۇساۋىن كەسكەن عيماراتتاردىڭ اتقارار قىزمەتى سان سالالى. مىسالى, تاۋەلسىزدىك سارايى, «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى» ەتنومەموريالدىق كەشەنى, بيىل اشىلعان ۇلتتىق مۋزەي قازاق حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگى تاريحىنان سىر شەرتسە, «استانا» وپەرا جانە بالەت تەاترى سىندى مادەنيەت ورداسى ونەرىمىزدى ورىستەتۋگە كۇش سالۋدا. بۇدان وزگە, ەلباسى ەكونوميكامىزدىڭ دامۋىندا وزىندىك ورنى بار ءبىرتالاي زاۋىتتاردىڭ اشىلۋىنا دا قاتىسىپ, ءوندىرىستىڭ وركەندەۋىنە جاڭا سەرپىن بەردى.
زاۋىتتار دەگەندە, ويعا ورالا كەتەتىنى – استانادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن 2012 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا اشىلعان «اstana Solar» فوتوەلەكترلى مودۋلدەر شىعاراتىن زاۋىت. بۇل كاسىپورىننىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ارنايى كەلگەن مەملەكەت باسشىسى زاۋىتقا «ەكولوگيالىق تازا ەنەرگياعا باعىتتالعان ەڭ وزىق كاسىپورىن» دەگەن باعا بەرىپ, ولار وندىرگەن ءبىرىنشى كۇن تاقتايشاسىنا: «العاشقى قازاقستاندىق مودۋل! قۇتتىقتايمىن! ن.نازارباەۆ» دەپ قول قويعان بولاتىن.
كۇن ەنەرگەتيكاسى – الەمدەگى ەڭ جىلدام دامىپ كەلە جاتقان سالا. بۇل جارىق كوزى ارزان ءارى قاۋىپسىزدىك جاعىنان دا تالاپقا ساي. ناعىز «جاسىل ەكونوميكاڭىز» وسى. ەلىمىزدىڭ قۋاتتى كۇن نۇرىنان الۋعا ۇمتىلىپ وتىرعانى دا سوندىقتان. قازاقستان مەن فرانتسيا اراسىنداعى جاسالعان كەلىسسوزدەر اياسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان وسى وندىرىستىك جەلى ەلباسى ايتقانداي, يننوۆاتسيالىق وركەندەۋ جولىنداعى ۇلى ءىس, جارقىن بولاشاققا ارنالعان يگىلىكتى قادام.
زاۋىت اۆتوماتتاندىرىلعان ەۋروپالىق زاماناۋي قۇرىلعىلارمەن جابدىقتالعان. جىلىنا جالپى قۋاتتىلىعى 50 مۆت بولاتىن دايىن فوتوەلەكترلى مودۋلدەر وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى, بولاشاقتا ءوندىرۋ كۇشىن جىلىنا 100 مۆت دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ىسكە قوسىلعانىنا از ۋاقىت وتسە دە, زاۋىت ونىمدەرىنە سۇرانىس ارتقان. اسىرەسە, ول ەلەكتر جەلىلەرىنەن شالعايدا جاتقان ايماقتار, جارىق ءجيى سونەتىن وندىرىستىك نىساندار مەن شارۋا قوجالىقتارى ءۇشىن تاپتىرماس دۇنيە. قازىر زاۋىتتىڭ ءتورت وندىرىستىك بريگاداسىندا 200-گە جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى.
ەل ەكونوميكاسىن العا سۇيرەيتىن ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى – 2010 جىلى ىسكە قوسىلعان لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى. جىلىنا 100 تەپلوۆوز شىعارۋدى مىندەتىنە العان زاۋىت بۇگىندە مەجەلى جوسپارىن ارتىعىمەن ورىنداۋدا. بۇرىنعىداي ەمەس, تەپلوۆوز بولشەكتەرى دە سىرتتان تاسىمالدانباي, وسى كاسىپورىنىڭ وزىندە ءوندىرىلىپ جاتىر.
بۇعان قوسا, 2011 جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن «تۇلپار-تالگو» ءوندىرىس ورنى بار. تيىمدىلىگى جاعىنان بۇل زاۋىتتىڭ تمد-دا بالاماسى جوق. ءوندىرىس ورنى ىسكە قوسىلعان 2011 جىلدان بەرى زاۋىت كونۆەيەرىنەن 212 ۆاگون شىعارىلسا, تەك 2013 جىلى عانا 160 جاڭا ۆاگون قۇراستىرىلدى.
ال پرەزيدەنتتىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە قوسىلعان ەلەكتروۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتىنىڭ جىلدىق قۋاتى 50 ەلەكتروۆوز شىعارۋعا جەتەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە زاۋىت كونۆەيەرىنەن 12 ەلەكتروۆوز قۇراستىرىلىپ شىعارىلدى.
P.S.
ءيا, استانادا نەبىر ايشىقتى عيماراتتار سالىندى. ولاردىڭ ارقايسىسىندا ەلباسىنىڭ قولتاڭباسى جاتىر. سان سالالى ساۋلەت جوبالارىن ءون-بويىنا توعىستىرعان استانا بۇگىندە كوركى كوز تارتار كوركەم شاھارعا اينالدى. بۇل, اسىرەسە, استانالىقتار ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش. ەندى ادامدار سونىڭ قادىرىن ءتۇسىنىپ, قاي جاعىنان دا ەلورداعا لايىق بولۋعا ۇمتىلۋى قاجەت. ەلباسى اتاپ وتكەندەي, «ەندى سىزدەر استاناعا لايىق ازاماتتار بولىڭىزدار. ەلوردانىڭ ءسان-سالتاناتى عانا ەمەس, ونىڭ ادامدارىنىڭ مادەنيەتى, ءبىلىمى, قارىم–قاتىناسى, ىشكى ءتارتىبى, قىزمەت كورسەتۋى استانالىق اتقا لايىق بولۋعا ءتيىس. سوعان قول جەتكىزۋگە ءاربىر قالا تۇرعىنى ۇمتىلۋى كەرەك».
قىمبات نۇرعالي
