سوڭعى جيىرما جىلدا ەلوردا حالقىنىڭ سانى ءتورت ەسە ءوسىپ, ءبىر ميلليون ادامنان استى. كوشى-قون ۇدەرىسى مۇنشالىقتى قارقىن الماعان جاعدايدا 2050 جىلعا قاراي باس قالا تۇرعىندارى ميلليونعا جەتەر-جەتپەس ەدى. ەندى وتىز جىلدان كەيىن ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنان كوبىن وزگە وڭىرلەردەن جانە باسقا ەلدەردەن كوشىپ كەلگەن ادامدار قۇرايدى. سول كەزدە ءارتۇرلى بولجامدار بويىنشا قالاداعى حالىق سانى 1,9-2,5 ملن ادام ارالىعىندا بولادى, ال قازاقستان تۇرعىندارى 25,4 ملن ادامعا جەتەدى.
جاھاندىق قالاعا اينالۋدىڭ جوسپارى
بۇل تسيفرلاردى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىن ازىرلەۋگە قاتىسىپ جاتقان زەرتتەۋ جانە كونسالتينگ ورتالىعى ۇسىنىپ وتىر.
«قالانىڭ دامۋىندا دەموگرافيا باستى ورىنداردىڭ ءبىرىن الادى. سەبەبى كەز كەلگەن شاھار سول قالادا تۇراتىن ادامداردىڭ سانىنا قاراي داميدى. قالانى جوسپارلاۋ دا تۇرعىنداردىڭ كوبەيۋىنە سايكەس جاسالادى» دەيدى زەرتتەۋ جانە كونسالتينگ ورتالىعىنىڭ ارىپتەسى ءانۋار بورانباەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا, ءتيىستى ەسەپتەۋلەر نۇر-سۇلتانمەن كليمات جانە گەوگرافيالىق ورنالاسۋى, حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى, ءوسۋ قارقىنى, جاھاندىق كورسەتكىشتەر جاعىنان ۇقساس مونرەال, كالگاري, ميننەاپوليس, بەرلين, ۆەنا, ستوكگولم, حەلسينكي, بۋداپەشت, ۆارشاۆا سىندى الەم قالالارىنداعى جاعدايمەن سالىستىرا وتىرىپ جاسالدى.
جالپى 2050 جىلعا قاراي ەلوردانى جاھاندىق قالاعا اينالدىرۋ ماقساتى تۇر. سول ءۇشىن قالانى دامىتۋدىڭ نەگىزگى 10 باعىتى انىقتالدى. ونىڭ ءبىرىنشىسى جانە ەڭ باستىسى دا – ادامي كاپيتالدى دامىتۋ. ءتيىستى مەجەگە جەتۋ ءۇشىن الدىمەن تۇرعىندارعا بارىنشا قولايلى قالالىق ورتانى قالىپتاستىرۋ كەرەك. حالىقتى قولجەتىمدى, ساپالى باسپانامەن قامتىپ, دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم سالالارىنىڭ دەڭگەيىن جوعارى ساپاعا جەتكىزىپ, قوعامدىق قاۋىپسىزدىك پەن قوعامدىق كولىك قاتىناسىنداعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ەلورداعا تالانتتاردى تارتىپ, ولارعا ءتيىستى جاعدايلاردى تۋدىرۋ دا ماڭىزدى بولىپ وتىر.
ءبىلىم ينۆەستيتسيانى قاجەت ەتەدى
ەلوردادا جاقىن جىلدارى ءبىلىم نىساندارىنىڭ سانى ارتاتىنى بەلگىلى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە دە, الداعى 5-15 جىلدا ءبىلىم سالاسى كوپ ينۆەستيتسيانى قاجەت ەتەدى.
«قازىر نۇر-سۇلتاندا 0-5 جاس ارالىعىنداعى بالدىرعانداردىڭ سانى وتە كوپ. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ سانى دا از ەمەس. سوندىقتان الداعى 5 جىلدا بالاباقشالاردى كوپتەپ سالۋ كەرەك. مەكتەپتەر قۇرىلىسىن دا 15 جىلدىق كەزەڭگە جوسپارلاپ العان ءجون. تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم مەن جوعارى ءبىلىمدى دە ەستەن شىعارماۋ قاجەت» دەيدى زەرتتەۋ جانە كونسالتينگ ورتالىعىنىڭ كەڭەسشىسى الەكساندر گرۋزەنكين.
نۇر-سۇلتان قالاسى ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە, وسى جىلدىڭ 1 مامىرىنا تۇرعىندار سانى 1 094 396 ملن ادامدى قۇرادى. جىل باسىنان بەرى, ياعني 1 قاڭتار-1 مامىر ارالىعىندا ەلوردادا 9236 ءسابي (4719 ۇل, 4517 قىز) دۇنيەگە كەلدى. وسى ۋاقىت ىشىندە 3044 نەكە, 1375 اجىراسۋ تىركەلدى. 1447 ادام قايتىس بولدى. سونىڭ كوبىسى قان اينالىمى جۇيەسى اۋرۋلارىنان ومىرمەن قوش ايتىسقان.
ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى وسەدى
قازىر نۇر-سۇلتان قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ورتاشا جاسى – 30 جاس. الايدا تورتكۇل الەمدە ادامزاتتىڭ قارتايۋى بايقالۋدا. «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا دا ەكىنشى سىن-قاتەر رەتىندە جاھاندىق دەموگرافيالىق تەڭگەرىمسىزدىك اتاپ كورسەتىلگەن. سوندا ەندى قىرىق جىلدان كەيىن الپىس جاستان اسقان ادامداردىڭ سانى 15-كە تولماعانداردان اسىپ تۇسەتىندىگى ايتىلعان.
«وسى كۇندەرى نۇر-سۇلتاندا ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ەركەكتەردە 74 جاس, ايەلدەردە 80 جاس دەڭگەيىندە. 2050 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش ەركەكتەردە 80 جاسقا دەيىن, ايەلدەردە 84 جاسقا دەيىن وسەدى. تۇرعىنداردىڭ قارتايۋى سەبەبىنەن اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار قۇرىلىسىن قارقىنداتۋ كەرەك بولادى. الداعى 20 جىلدا دەموگرافيالىق ءدۇمپۋ بايقالمايدى. بالا تۋ كورسەتكىشى تومەندەيدى. سول سەبەپتەن پەريناتالدىق ورتالىقتارعا سالماق تۇسە قويمايدى» دەيدى ا. گرۋزەنكين.
بالا تۋ نەگە ازايادى؟
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا, دامىعان مەملەكەتتەردە تۋدىڭ تومەندەۋى – قالىپتى قۇبىلىس. «حالىقتىڭ تابىسى وسكەن سايىن ايەلدەر مانسابىنا كوڭىل بولە باستايدى. ارينە, بۇل جاعدايدا بالا تۋدى كەيىنگى ورىنعا ىسىرادى» دەيدى ول.
«قالا تۇرعىندارى سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى بالا تۋ كورسەتكىشى قازىردىڭ وزىندە تومەندەپ جاتىر. بولاشاقتا دا حالىق شاھارلارعا اعىلعان سايىن بۇدان قاشا المايمىز. ەۆروپا مەن مۇسىلمان مەملەكەتتەرىندە وسىنداي ءۇردىس بىردەي بايقالادى. ماسەلەن, تۇركيا مەن ساۋد ارابياسىندا تۋ تومەندەپ كەتتى» دەيدى ءا. بورانباەۆ.
ستاتيستيكالىق دەرەكتەر نۇر-سۇلتان قالاسىندا دا تۋ ازايعانىن كورسەتىپ وتىر. بيىلعى قاڭتار-ناۋرىز ايلارىندا شاھاردا 6696 ءسابي تۋدى. بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 2,9 %-عا كەم.
كوشى-قوننىڭ قارقىنى
ەلوردا تۇرعىندارى قازىر قارقىندى ءجۇرىپ جاتقان كوشى-قون ەسەبىنەن كوبەيىپ جاتىر. وسى جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىندا باس قالاعا 33693 ادام كوشىپ كەلگەن. بىلتىرعى وسى ۋاقىت ارالىعىنداعى كورسەتكىشتەن بۇل 60,5%-عا كوپ. نۇر-سۇلتانعا جاقىن ورنالاسقان اقمولا (21,3 %) جانە قاراعاندى (9,5 %) وبلىستارى مەن شالعايداعى تۇركىستان (10,3 %) وبلىسىنان حالىق كوپ قونىس اۋدارادى. ودان كەيىنگى ورىنداردا شىعىس قازاقستان وبلىسى (7,8 %) مەن الماتى قالاسى (7,8%) ورنالاسقان. ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن كوشكەن حالىقتىڭ جيىنتىعى 43,3 %-دى قۇرايدى.
ۇلتتار بويىنشا كوشىپ-قونۋشىلار قۇرامىنداعى نەگىزگى ۇلەس قازاقتارعا تيەسىلى – 89,4%. ورىستار – 5,4%, وزبەكتەر – 0,8%, ۋكرايندار – 0,7%, تاتارلار – 0,7%, نەمىستەر – 0,5%, وزگە ۇلتتار – 2,5%.
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ تمد-نىڭ مىنا ەلدەرىمەن كوشى-قون ايىرىمى دا بار. وسى جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىندا وزبەكستاننان 15 ادام, تاجىكستاننان 2 ادام, قىرعىز رەسپۋبليكاسى, تۇركىمەنستان, ۋكراينا جانە ءازىربايجاننان ءبىر-ءبىر ادامنان ەلورداعا قونىس اۋدارعان.
وزگە ەلدەردى العاندا قىتايدان كەلگەندەر 27 ادامعا, موڭعوليادان 7 ادامعا تۇركيادان 6 ادامعا جانە گرۋزيادان 1 ادامعا كوبەيگەن.
«ءبىز دامۋ ۇلگىسىنە العان ەۋروپانىڭ جانە امەريكانىڭ توعىز قالاسى قازىرگى كەزدە ميگرانتتاردى تارتاتىن ماگنيتتەر ىسپەتتەس. بۇل قالالارعا جاعدايى تومەندەۋ مەملەكەتتەردەن حالىق كوپتەپ قونىس اۋدارۋدا. قازاقستان مەن ونىڭ استاناسى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى 2050 جىلعا قاراي ەلورداعا سىرت ەلدەردەن قونىس اۋداراتىندار ايتارلىقتاي كوبەيەتىنىن بولجاپ وتىرمىز» دەيدى زەرتتەۋ جانە كونسالتينگ ورتالىعىنىڭ كەڭەسشىسى الەكساندر گرۋزەنكين.
بولجامدار بويىنشا, نۇر-سۇلتاندا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جەدەل جۇرگىزىلىپ, باسپانا قولجەتىمدى بولا تۇسسە, قالا سىرتقى ميگرانتتارعا اشىق بولسا, 2050 جىلى ەلوردا تۇرعىندارى 2,5 ملن ادامعا جەتەدى. حالىققا تاعى دا وسىنداي قولايلى جاعدايلار جاسالىپ, بىراق شاھار سىرتقى ميگرانتتارعا جابىق بولسا, وندا تۇرعىندار سانى 2,2 ملن ادامنان اسپايدى.
ال قولجەتىمدى باسپانانى سالۋ جانە جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ قالىپتى جۇرگىزىلسە, سىرتقى ميگرانتتارعا قالا جابىق بولسا, قالا تۇرعىندارى 1,9-2,0 ملن ادام شەگىندە بولادى.
