XXI عاسىردا يننوۆاتسيا پروگرەستىڭ شىن مانىندەگى بالاماسىنا اينالعانى راس. كۇن سايىن وزگەرەدى دەسە دە كۇپىرلىك بولمايتىن تەحنولوگيالىق ۇدەرىس كوشىنە ىلەسىپ وتىرعاندار عانا جەڭىمپاز ەكەنىن «سوڭعى جىلدارى الەمدىك قارجى بيرجالارىندا قانداي كومپانيالاردىڭ اكتسياسى ءوسىپ جاتىر؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ-اق بىلۋگە بولادى.
حوش. ارىگە كەتىپ قالدىق پا؟ ءوزىمىزدى مەگزەسەك, عىلىمي قامتىمدى يننوۆاتسياعا سۇيەنگەن وندىرىستەردى كوبەيتپەي, ىرگەلى, قولدانبالى عىلىمي ىزدەنىسكە جاعداي تۋدىرماي ايتىپ تاۋىسا المايتىن شيكىزاتتىق ەكونوميكانىڭ شەكپەنىنەن شىعا المايتىنىمىز انىق.
سوندىقتان ەمەس پە, 2012 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەلباسى ۇلكەن ءۇمىت, جارقىن مۇراتتارعا جەتۋ ۇدەسىمەن اشىلعان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان دارىسىندە: «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى – ينتەللەكتۋالدى-يننوۆاتسيالىق كلاستەر بوپ قالىپتاسۋى ءتيىس. ۇكىمەتكە حالىقارالىق تاجىريبەنى زەرتتەي وتىرىپ, وقۋ ورنى بازاسىندا ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قۇرۋدى تاپسىرامىن» دەگەن بولاتىن.
عىلىمي ىزدەنىستەردى وندىرىسكە ۇلاستىرىپ, ودان شىققان ناتيجەلى ءونىمدى نارىققا شىعارۋدى كوزدەگەن الگىندەي كلاستەردىڭ بۇگىندە نۇسقاسى ايقىندالىپ قالدى. ول «NURIS» دەپ اتالادى (Nazarbayev University Reasearch and Innovation System). قۇرامىنا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي ورتالىقتارى مەن مەكتەپتەرى, ۇلتتىق مەديتسينالىق حولدينگ, بيزنەس-ينكۋباتور, كوممەرتسياليزاتسيا كەڭسەسى, تەحنوپارك جانە تاجىريبەلىك-ونەركاسىپتىك تسەحتار كىرەدى. ال, كەلەسى جىلى ۋنيۆەرسيتەت اۋماعىندا الەمدىك ۇلگىدەگى «Astana Business Campus» سالىنادى.
ۇزدىكسىز قۋات بەرۋ مەن قاۋىپسىز باتارەيانىڭ نۇسقاسى بار
و باستان ءوز كەلەشەگىن عىلىمي-زەرتتەۋمەن اينالىساتىن اۆتونوميالىق وقۋ ورنى رەتىندە كورىپ, اكادەميالىق ەركىندىك العان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە قىزىقتى جوبالار قولعا الىنۋدا.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەنەرگەتيكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى قۋات ۇنەمدەۋ, ەنەرگيا تيىمدىلىگىنە قاتىستى بىرنەشە جوبا ۇسىنادى.
ماسەلەن, اسان دوساەۆ اتتى جاس عالىم جەتەكشىلىك ەتەتىن جوبا جوعارى ۆولتتى يمپۋلستەردى باسەڭدەتۋ ارقىلى ەلەكتر جەلىسى ۇزىلگەن كەزدە دە قۋات بەرۋىن توقتاتپايتىن اپپاراتتىق-باعدارلامالىق كەشەندى جەتىلدىرۋدە. اساننىڭ ايتۋىنشا, تەك بۇل عانا ەمەس, 10-1150 كۆ ەلەكتر جەلىلەرىن مۇزداقتان قورعاۋدىڭ امالدارى تابىلدى. قىسى قاتال, قۇرعاق كونتينەنتالدى بەلدەۋدە ورنالاسقان ەلىمىزدە مۇنداي ونەرتابىس توتەنشە سۇرانىسقا يە بولۋعا ءتيىس.
سول سەكىلدى جاڭعىرتپالى قۋات كوزدەرىن كادىمگى ەلەكتر جۇيەسىمەن جالعايتىن جانە ەلەكترموبيلدەردە قولدانۋعا بولاتىن سىيىمدىلىعى جوعارى ەكولوگيالىق باتارەيالار ويلاپ تابىلدى. سۋلى ەلەكتروليتتى, قۇيمالى-يوندى اككۋمۋلياتوردىڭ قازىرگى ءبىز كورىپ جۇرگەن وتە ۋلى, جارىلۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى ورگانيكالىق ەلەكتروليتتى باتارەيالارعا قاراعاندا قولدانۋ مەن ۋتيليزاتسيا كەزىندە قاۋپى ازداۋ. «ەكسپو-2017» قارساڭىندا كەلەسى جىلى استانادا ەلەكترموبيلدەردى قۋاتتاۋ ستانسالارى سالىناتىنىن ەسكەرسەك, ولاردى وتاندىق ونىممەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ مۇمكىندىگى اشىلعان سياقتى.
روبوتتى تەحنيكا ءوندىرىستى اۆتوماتتاندىرۋعا اتسالىسادى
نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ماڭىزدى زەرتتەۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى – روبوتتى تەحنيكا. ونەركاسىپتى اۆتوماتتاندىرۋ, مەديتسينا سالاسىنداعى تەلە-وپەراتسيا جانە قولايسىز قورشاعان ورتادا قولدانىلاتىن روبوتتاردى ويلاپ تابۋ بويىنشا بىرنەشە زەرتتەۋ جۇمىستارى قاتار جۇرگىزىلىپ جاتىر.
«قازاقستاندا تەك جالعىز وسى وقۋ ورنىندا زەرتتەۋ بارىسىندا 3D-پرينتەر, روبوتتىق مانيپۋلياتورلار مەن قوزعالىستى قاداعالاۋ جۇيەسى قولدانىلادى. مۋلتيفۋنكتسيونالدى قۇرىلعى مالىمەتتى وڭدەپ, ءارتۇرلى فورماداعى نىسانداردى تانۋ مەن باسقارۋدا جاڭا الگوريتمدەردى پايدالانادى. وسى ارقىلى ءبىز ونەركاسىپتەردى اۆتوماتتاندىرۋعا ءوز سەپتىگىمىزدى تيگىزگىمىز كەلەدى» دەيدى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيا مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى اتاكان ۆارول.
ادامنىڭ تىكەلەي ارالاسۋىن ازايتۋدى ماقسات تۇتقان قازىرگى تەحنولوگيانىڭ بەتالىسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كومپيۋتەرلىك عىلىم زەرتحاناسىنا دا بوتەن ەمەس. عىلىمي قىزمەتكەر قايرات ايتباەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن بىلتىر ساۋىردەن باستالعان ينتەراكتيۆتى جارناما سورەسى قيمىل-قوزعالىستى, داۋىس پەن ىمدى سەزىنە الاتىن ەرەكشەلىگىمەن تارتىمدى. ايتالىق, اتالمىش مۋلتيمەديالىق سورە كورمەدە نەمەسە ساۋدا ورتالىقتارىندا گيد-ناۆيگاتور, ينتەراكتيۆتى كاتولوگ قىزمەتىن اتقارا الادى.
جۇقپالى دەرتكە دياگنوز قويۋ قۇرىلعىسى
ۇلتتىق مەديتسينالىق حولدينگ بازاسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ىزدەنىستەرگە ماتەريالدىق ءھام رەسۋرستىق تۇرعىدا كەڭ مۇمكىندىك العان NURIS جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن اۋرۋلارعا دياگنوز قويۋدىڭ ءتيىمدى جولىن ۇسىنۋعا بەل بايلاپ وتىر.
جاسۋشا تەحنولوگيالارى زەرتحاناسىنىڭ كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى دامەلى مەكتەپباەۆا: «كوپتەگەن ەلدەردە جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن اۋرۋلاردى حالىقتىڭ بارلىعىنىڭ بىردەي قولى جەتە بەرمەيتىن قىمبات ءارى اسا ءبىر جاعىمسىز شارا سانالادى. ءبىز مۇنى ادام ءتانىن ەش اۋىرتپايتىن جولمەن ءارى تەز دياگنوز قوياتىن ساقينا تۇرىندەگى شاعىن قۇرىلعىنى جاساپ جاتىرمىز. مەرەز, سوز, حلاميديوز سياقتى اۋرۋلاردى انىقتايتىن تەست قاعاز تۇرىندەگى ميكروفليۋيدتى چيپ نەگىزىندە جاسالادى. قازىر قۇرىلعىنىڭ ەلەكتروندى انەستەزيا, قان الۋ جۇيەسى, جاپپاي قولدانۋعا قاجەت كارتريدج سياقتى جابدىقتارى مەن ديزاينىن جەتىلدىرىپ جاتىرمىز» دەيدى.
ايتا كەتەرلىگى, اتالمىش قۇرىلعى تەك دياگنوز قويۋمەن شەكتەلمەيدى, جوبا اۆتورلارى ونى قولدانۋشىلار تەست ناتيجەسىن ءوز بەتىنشە بىلە الاتىن, سونداي-اق جىنىس اۋرۋلارى مەن ولاردى ەمدەيتىن كلينيكالار تۋرالى مول ماعلۇمات جيناقتالعان ءموبيلدى قوسىمشا جاساماق ويلارى بار.
P.S.
بىلتىر ەلىمىزدە عىلىمعا 56 ملرد تەڭگە قارجى ءبولىنىپتى. سالىستىرمالى تۇردە ازداۋ, بىراق سول بولماشىنىڭ ءوزىن توگىپ-شاشپاي توتە جەتكىزۋ – شەشىلمەي كەلە جاتقان ماسەلە ەدى. ول ەندى ءۇش جولمەن: بازالىق, باعدارلامالىق-ماقساتتى جانە گرانتتىق جولمەن بولىنەتىن بولدى. ودان بولەك سوڭعى بەس جىلدا ەل اۋماعىندا قۇرىلعان 8 تەحنوپارك, 4 كونسترۋكتورلىق بيۋرو مەن ءتۇرلى تەحنولوگيا ترانسفەرتتەۋ ورتالىقتارى بۇيىعى جاتقان سالانى بۇلقىنتقانى راس. ناقتى سانمەن ساباقتاساق, 2010-2014 جىلدارى يننوۆاتسيالىق گرانت بويىنشا 1400 ءوتىنىم قارالىپ, جالپى سوماسى 9,9 ملرد تەڭگەگە 227 جوبا ماقۇلدانىپتى. سوندىقتان يندۋستريالاندىرۋدىڭ كەلەسى بەسجىلدىعىندا ءوندىرىستىڭ يننوۆاتسيالىق سەكتورلارىن دامىتۋعا ايرىقشا ءمان بەرىلەدى. ال, جوعارىدا سيپاتتاعان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ونەرتابىستارى – سول تالپىنىستىڭ العاشقى ناتيجەلەرى بولسا يگى.
ادىلبەك جاپاق
