باستى اقپاراترۋحانيات

ولكەمىزدى تانىپ بولدىق پا؟

نەمەسە اقمولانىڭ جادىگەرلەرىن قايدان ىزدەيمىز؟

باسقاسى باسقا, باس قالامىزدا مۋزەيدىڭ كەمدىگى جوق. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى نىسانداردى ايتپاعاننىڭ وزىندە, «استانا قالاسىنىڭ بىرىككەن مۋزەيلەر ديرەكتسياسى» ۇيىمىنا 1,7 گەكتار جەر اۋماعىنا كەڭ بايتاق ەلىمىزدەگى قالالاردىڭ ساۋلەتتىك جانە تابيعي كورىكتى ولكەلەرىنىڭ شاعىن عانا كوشىرمەلەرىن ماكەت تۇرىندە ورنالاستىرعان «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى» ەتنو-مەموريالدىق كەشەنى, 1988 جىلى اشىلعان ساكەن سەيفۋللين مۋزەيى, حح عاسىردىڭ 30-50-جىلدارداعى جاپپاي تەررور قۇرباندارىنا ارنالعان بىرەگەي ەسكەرتكىش – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە توتاليتاريزم قۇرباندارىنىڭ «الجير» مەموريالدى-مۇراجاي كەشەنى جانە «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى بىرىكتىرىلىپ, ءبىر جەردەن باسقارىلادى ەكەن.

سونىمەن قاتار, استانا قالاسى بويىنشا 46 تاريح جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشى, 39 مونۋمەنتالدى ونەر ەسكەرتكىشى جانە 13 ارحەولوگيا ەسكەرتكىشى بار. بۇلاردىڭ بارلىعى «تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىلەرىن جانە ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ورتالىعى» ارقىلى استانا قالاسىنىڭ تاريحي-مادەني مۇراسىن ساقتاۋ, قالپىنا كەلتىرۋ جانە ناسيحاتتاۋ جۇمىسىن جۇرگىزەدى. ەسكەرتكىشتەرمەن, مادەني ماڭىزى بار نىساندارمەن جۇمىس ىستەۋ جانە ولاردىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋ جۇرگىزىپ, تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تەحنيكالىق جاي-كۇيىن زەردەلەۋدى, اعىمداعى جوندەۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسادى. جىل سايىن ەسكەرتكىشتەر ءتىزىمى جاڭارتىلىپ, استانا قالاسىنىڭ جاڭادان انىقتالعان تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن قامتيدى.

وسى نىسانداردىڭ اراسىندا ىزدەگەنىمىز جوق. ەلوردا قۇتتى مەكەنىنە كەلىپ قونعانعا دەيىنگى قاراوتكەلدىڭ, اقمولا مەن تسەلينوگرادتىڭ, وسى ارقانىڭ ءبىر شەتىن جايلاپ جاتقان ايماقتىڭ جەر-سۋىنىڭ تاريحى مەن قاسيەتتى جەردە جاساعان جاقسىلاردىڭ ءىزىن قايدان بىلەمىز؟ وتكەن عاسىردىڭ باسىندا قاتارىنان قوسارلانىپ كەلىپ قىسپاققا العان اشارشىلىقتىڭ دەرەگى قايدا جاتىر؟ باسقا دا ەل باسىنا كەلگەن ناۋبەت پەن تاريحي وقيعالار قالاي ءوربىدى؟ ونىڭ دەرەگى قاراپايىم ادامعا بارىپ-كورۋى نەگە جەڭىل, ءبىر جەردە جيناقتالىپ, ورتالىققا جينالمايدى؟ ياعني بۇل جەردىڭ تاريحى 30 جىلمەن عانا شەكتەلمەيدى عوي دەگەن سۇراق ماڭىزدى ماسەلەنىڭ شەتىن شىعارىپ وتىر.

استاناعا كەلگەندە ­اڭتارىلىپ قالامىز. بەينەبىر تاقىر جەرگە ەل قونىپ, سوڭعى 30 جىلدا ءومىرى ءورىلىپ, ءدۇر سىلكىنگەن سياقتى

ادەتتە, قاي وڭىرگە بارساڭىز دا, قاي قالا, قاي اۋدانعا جول تۇسسە دە, ولكەتانۋ مۋزەيىنە سوعۋ – پارىز. سول ارقىلى ەلدى مەكەننىڭ وتكەنىمەن تانىسامىز, سول جەردىڭ حالقىن تانىپ, جاقىنداي تۇسەمىز. ال استاناعا كەلگەندە اڭتارىلىپ قالامىز. بەينەبىر تاقىر جەرگە ەل قونىپ, سوڭعى 30 جىلدا ءومىرى ءورىلىپ, ءدۇر سىلكىنگەن سياقتى.

بۇرىندارى ءبىز وسكەن جەرلەردە ولكەتانۋ جۇمىسىنا كوپ ءمان بەرەتىن. مەكتەپتە جۇرگەننەن ءتۇرلى ۇيىرمەگە قاتىسىپ, اۋىلدىڭ اينالاسىنا ەكسكۋرسيا, جاياۋ ساياحات جاساپ, تاريحي ورىندارعا, ورمان-توعايعا توپتالىپ بارۋشى ەدىك. مىندەتتى تۇردە, مۋزەيدەن بولەك, مەكتەپتە دە ءمۇيىس اشىلىپ, ەلدىڭ ءبىرشاما تاريحى كوز الدىمىزدا تۇراتىن.

مەكتەپتەگى مۋزەي الدىمەن پاتريوتتىق تاربيە بەرۋگە ىقپال ەتەدى. وسى ءبىر ءۇردىس ەل­وردا مەكتەپتەرىندە بار, الايدا ەسىمى بەرىلگەن تۇلعالاردىڭ ومىرىنەن اسىپ كەتپەگەن.

ەسىلدىڭ ەكى جاعىنا ەل قونىپ, باس قالا اتانعانعا دەيىن ولكەنىڭ ءوز جادىگەرلەرى بولدى. وبلىس ­ورتالىعى اۋىسقاندا, بۇل دۇنيەلەر تۇگەلىمەن كوكشەتاۋ اسىپ ­كەتتى. سوندا قالاي, اقمولا تاريحىن ءبىلۋ ءۇشىن ­كوكشەتاۋعا بارۋ كەرەك پە؟

جاستايىمىزدان ولكەتانۋدىڭ ءىز-جولىن كورىپ-ءبىلىپ وسكەندىكتەن بولار, ەلوردالىق اتانعالى كەلگەن جەرىمىزدىڭ وتكەنىنە ۇڭىلگەن جايىمىز بار. الدىمەن جوعارىدا اتالعان مادەنيەت وشاقتارىن ارالاپ شىقتىق. ودان تۇيگەنىمىز از بولعان جوق. بەلگىلى ءبىر كەزەڭنىڭ تولىق تاريحى اسىرەسە الجير-دە جاقسى كورسەتىلگەن. ىزدەنگەن جانعا قالالىق باسىلىمنىڭ بەرەرى مول. بۇل ولكەگە قاتىستى دەرەكتەر ءبىزدىڭ گازەتتە كوپتەپ جاريالاندى. مۇراعات قۇجاتتارىنا سۇيەن­گەن مالىمەتتەر قانشاما. ەرەكشە ىقىلاسىمىز بولعان سوڭ, قالانىڭ بۇرىنعى قالپىنان دا بىلەتىنىمىزدى تۇيىندەدىك. سونىڭ ءبىرى – ولكەتانۋ مۋزەيى­نىڭ ءتورىن تولتىراتىن كورىنىس – كەنەسارىنىڭ قاراوتكەلگە شابۋىلى. ونىڭ وتكەن جەرى, پاتشا قامالى دا بۇگىنگى قالانىڭ قاق ورتاسىندا. كەز كەلگەن ۇرىس دالاسىن قالپىنا كەلتىرىپ, بەينەسىن جاساۋ مۋزەي تەحنولوگياسى ەشكىمگە تاڭسىق ەمەس. تەك نيەت بولسىن. مۇنى ءبىر دەڭىز. ەكىنشى, ارعى تاريح قاراوتكەل بازارىنا قاتىستى. مۇندا بالۋان شولاق پەن عاليا­نىڭ سىيلاستىعى كىم-كىمدى دە قىزىقتىرارى انىق. قىمىزشى عاليانىڭ زيراتى دا وسى وڭىردە. ولكەنىڭ تاعى ءبىر تاريحي پاراعى قوسشىعۇلوۆتارعا قاتىستى. ونىڭ اينالاسىنداعى قازاقتىڭ جىلقىلى بايلارى, ساۋداگەر تاتارلار مەن كوپەس­تەرى ءبىر توبە بولىپ, ەلدىڭ وتكەنىن تولتىرادى. العاشقى اۆتوكولىكتىڭ كەلۋى دە قىزىق. ودان باسقا, تابيعاتى وتە سۋىق ءوڭىردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى قالاي بولدى, بۇل دا ءبىر مۋزەيدىڭ دالەلى بولسا نانىمدى بولار ەدى.

بۇل ءوڭىردىڭ ۇلكەن ءبىر بەلەسى تىڭ يگەرۋ كەزەڭىمەن بايلا­نىستى. ونىڭ كۇنگەيى دە, جەرگىلىكتى حالىقتىڭ رۋحانياتىنا تۇسىرگەن كولەڭكەسى دە بولدى. ونىڭ ەكى جاعى دا مۋزەيدەن كورىنىس تابۋى ءتيىس.

تىڭ تەك اقمولا ءۇشىن عانا ەمەس, ەلىمىز ءۇشىن دە ماڭىزدى. ءتىپتى بۇل قالا كەزىندە تسەلينوگراد اتانىپ, تىڭ ولكەسىنىڭ ورتالىعى بولدى.

بىلگەنگە مارجان, قاراوتكەل – مازاراتى ناعىز تاريحي ورىن. ونداعى كوكتاستار وقىلىپ, تۇگەل زەرتتەلىپ بولعان جوق. وسىنىڭ الدىندا ءبىرشاما جۇمىس جۇرگىزىلسە, ول ماتەريالدار ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ كەرەمەت جادىگەرىنە اينالار ەدى. كەرەك دەسەڭىز, اسپان استى مۋزەي رەتىندە دە سۇرانىپ تۇر. وندا جەرلەنگەن كەنەسارى اسكەرى ساربازدارىنىڭ بەلگىسى, اتاقتى ساۋداگەرلەر مەن وسى ەلدىڭ اعارتۋشىلارىنىڭ بەيىت­تەرى قاراوتكەل تاريحىمەن بايلانىسىپ, تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. جامبىل جاباەۆ اتىنداعى №4 مەكتەپتىڭ ءوڭىر تاريحىنداعى ورنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. ول دا ءبىر سەرپىلىستىڭ ناقتى كۋاگەرى. ول دا مۋزەيدەن ورىن الۋعا لايىق. ايتا بەرسە, ءوڭىردىڭ قىزىقتى تاريحى جەتكىلىكتى. ماسەلە وسىنىڭ ءبارىن حالىققا جەتكىزىپ, ناسيحاتتاۋدا. تەك ىزدەنگەن ادامنىڭ ولجاسى بولىپ قانا قويماي, وڭىرگە قاتىستى بارشا مالىمەت ءبىر جەردە ورتالىقتاندىرىلىپ, مۋزەيگە اينالىپ جاتسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

ەسىلدىڭ ەكى جاعىنا ەل قونىپ, باس قالا اتانعانعا دەيىن ولكەنىڭ ءوز جادىگەرلەرى بولدى. وبلىس ورتالىعى اۋىسقاندا, بۇل دۇنيەلەر تۇگەلىمەن كوكشەتاۋ اسىپ كەتتى. سوندا قالاي, اقمولا تاريحىن ءبىلۋ ءۇشىن كوكشەتاۋعا بارۋ كەرەك پە؟ قالاداعى شاشىراپ كەتكەن جادىگەرلەردى جيناقتاپ, وسى ءوڭىردىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپالى بولعان ازاماتتاردىڭ ءومىر دەرەگىن وسى مۋزەيدەن كورگىمىز كەلەدى. ارنايى ولكەتانۋ مۋزەيى بولماعان سوڭ, ولار دا كوزدەن ۇشىپ, كوڭىلدەن كەتە بەرەدى…

قورىتا ايتقاندا, ەل كەزىپ كەتكەن جادىگەرلەردى الدىرىپ, ارنايى جاي ءبولىپ, اقمولا ءوڭىرىنىڭ ءوز تاريحىن, جەر-سۋى مەن وسى توپىراقتا ءوسىپ-ءونىپ, ەلىنە قىزمەت ەتكەن جانداردىڭ, ولكەنىڭ تۇرمىس تىرلىگىنەن حاباردار ەتەتىن, وزىنە ءتان سالت-ءداستۇرىن باياندايتىن, التىن قولدى شەبەرلەرىنىڭ قولىنان شىققان ەسكىنىڭ كوزىن تاماشالايتىن تانىمدىق ورتالىق كەرەك-اق…

تاعىدا

ايگۇل ۋايسوۆا

اقپارات سالاسىنىڭ ۇزدىگى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button