بيىلعى كوكتەم ەرەكشە. ولاي بولاتىن سەبەبى, كۇنى كەشە – كوكتەمنىڭ العاشقى كۇنىندە مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندا جاڭا مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ جونىندەگى جارلىققا قول قويدى. وسىلايشا, قىركۇيەكتىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسى – وتباسى كۇنى بولىپ بەلگىلەندى.
بۇل – ارينە, قۋانارلىق جايت. ويتكەنى, قازىرگى كەزدە وتباسىن قۇرا الماي جۇرگەن جاستار كوپ. جاڭا مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ ارقىلى اجارىنا اقىلى ساي, كورىكتى تە كوركەم بويجەتكەندەردىڭ كارەرا جاساۋدى عانا ويلاماي, الدىمەن تۇرمىس قۇرىپ, ءتۇتىن تۇتەتۋگە اسىعۋى كەرەكتىگىنە كوز جەتكىزە الساق, قانداي جاقسى!
جالپى, ورىستاردا وسىعان ۇقساس «روديتەلسكي دەن» دەگەن مەرەكەنىڭ بارىن ءبارىمىز بىلەمىز. ولار بۇل كۇنى اتا-بابا, تۋعان-تۋىستارىن ەسكە الىپ, قابىرلەرىنە بارىپ گۇل قويىپ, قۇرمەت كورسەتسە, وزبەكتەر دە ءدال سولاي: جىل سايىن «حاتيرا كۇنى» جاقىندارىنا اس بەرىپ, قۇران باعىشتاپ بەيىت باسىنا بارادى.
اكەلەر اسپەتتەلسە
وتباسى – ادام بالاسىنىڭ ءوسىپ-ونەر, قاز تۇرىپ, قانات قاعار وشاق قاسى, التىن بەسىگى عانا ەمەس, ول – شاعىن مەملەكەت. ونىڭ ءوز زاڭى, ءوز قاعيدالارى بولادى. وكىنىشكە قاراي, سوڭعى كەزدەرى كەيبىر وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولى تومەندەپ بارادى. انا ۇيدە وتىرىپ بالا باعىپ, اكە سىرتتا نان تابۋدىڭ ورنىنا, كەرىسىنشە, تىرلىك كەشىپ جۇرگەندەر جەتەرلىك. ەندەشە, وتباسى مەرەكەسىندە بالا تاربيەسىندەگى وتباسىنىڭ ىقپالى جايىندا ۇزاق-سونار انگىمەلەر ءوربىتىپ قانا قويماي, ۇلىن-ۇياعا, قىزىن قياعا قوندىرىپ, ءومىردىڭ تالاي اششىسى مەن تۇششىسىن كورگەن ونەگەلى وتباسىلاردى جاستارعا ۇلگى ەتىپ, ماراپاتتاساق, قانداي عانيبەت بولار ەدى.
جەتىمىن جىلاتپاعان ەلمىز
قازاق – قاشان دا جەسىرىن جاۋعا بەرمەگەن, جەتىمىن جىلاتپاعان ەل. ەلباسىنىڭ جىل سايىنعى حالىققا جولداۋىندا ءار قازاقستاندىق وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا, قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار مىندەتتەلەدى. بيىل دا «ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تولىق ەمەس وتباسىلار كوپ. مەملەكەت بالانى جالعىز تاربيەلەپ جاتقان انالارعا كومەكتەسۋى كەرەك» دەدى مەملەكەت باسشىسى. ويتكەنى, بۇگىنگى بەيبىت ءومىردىڭ وزىندە بىزدە مىڭداعان جەتىمدەر بار. بالالار ۇيلەرى تولى. «بۇل, وكىنىشكە قاراي, جالپىالەمدىك ءۇردىس جانە جاھاندانۋدىڭ سىناعى. بىراق ءبىز بۇل ۇردىسپەن كۇرەسۋىمىز كەرەك. مەملەكەتىمىز بەن قوعامىمىز جەتىمدەردى اسىراپ الۋدى جانە وتباسى تيپىندەگى بالالار ۇيلەرى سالىنۋىن كوتەرمەلەۋى قاجەت». بۇل رەتتە «ارۋجان جانە كو» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ارۋجان ساين قازاقستاندىقتاردىڭ جەتىم بالالاردى اسىراپ الۋىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن زاڭنامالىق تۇرعىدان جاعداي جاساۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ بالا اسىراپ الۋ ءۇشىن نەگە قازاقستانعا كەلەتىنى جايلى ويلانعان ول شىن مانىندە وسىدان 100 جىل بۇرىن شەتەلدەردە جەتىم بالالار ءۇيى قالىپتى قۇبىلىس بولعانىن, ولاردىڭ جەتىم بالالاردى اسىراپ الۋ جونىندەگى جۇمىستى جۇيەلى جۇرگىزىپ, جاعداي جاساۋىنىڭ ناتيجەسىندە ولاردا قازىر بالالار ءۇيىنىڭ جوق ەكەنىن تىلگە تيەك ەتكەنى دە ەسىمىزدە. ال, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا قازاقى وتباسى قۇندىلىعى ءالى دە بولسىن ساقتالعانىن, تەك ونى ءارى قاراي دامىتىپ, وتباسى قۇندىلىعىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋىمىز كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. سوندىقتان دا, وتباسى قۇندىلىعى كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ۇستانىپ وتىرعان باستى ساياساتى ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق.
قايتا قوسىلۋشىلاردىڭ قاتارى كوبەيسە
سوڭعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدەگى وتباسىلاردىڭ سانى 4 ميلليوننان اسىپ وتىر. ولاردىڭ 70 پايىزعا جۋىعىنىڭ قۇرامىندا 3-تەن 5-كە دەيىن ادام بار. ەلورداداعى الماتى, ەسىل جانە سارىارقا اۋداندارى احات بولىمدەرى ءباسپاسوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى استانا قالاسى بويىنشا 1200-دەن استام ازاماتتىڭ نەكەسى تىركەلگەن. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ولاردىڭ 460-سى اجىراسىپ ۇلگەرگەن. قايتا تابىسقانداردىڭ سانى ونعا دا جەتپەيدى. دەمەك, وتباسى كۇنى وتباسىلىق جارىستار عانا ەمەس, وسىنداي جاستاردىڭ جاراسىم تاۋىپ كەتۋىنە ارنالعان كەشتەر دە ۇيىمداستىرىلسا. قىسقاسى, بۇل قازاقستاندىق وتباسىلاردىڭ بەرەكەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قازاقتىڭ وتباسىلىق داستۇرلەرىن جاڭعىرتۋ كۇنى عانا ەمەس, اجىراسقانداردى قايتا تابىستىرار جاراسىم مەرەكەسى بولسا دەيمىز.
گۇلبارشىن وكەشقىزى,
g.mamyraimova@astana-akshamy.kz
