جاراتۋشى اللا تاعالا قۇران كارىمدە: «ءاي, مۇميندەر! ء…وز-وزدەرىڭدى ء(بىر-ءبىرىڭدى) ولتىرمەڭدەر. راسىندا اللا سەندەرگە ەرەكشە مەيىرىمدى. ال كىم وسى ايتىلعاندى دۇشپاندىق, زۇلىمدىقپەن ىستەسە, ونى جاقىندا وتقا سالامىز…» دەيدى («نيسا» سۇرەسى, 29,30-شى اياتتار).
دەسە دە, قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا ومىرلەرى ءبىر ساتتە سۋيتسيدپەن اياقتالىپ جاتقاندار سانى كوبەيمەسە, ازايار ەمەس. ءوز ومىرىمەن قوش ايتىساتىنداردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرى تۇرلىشە. ولاردىڭ ىشىندە جاستار سانى باسىم. ەڭ وكىنىشتىسى سول, بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ء(بادسۇ) سوڭعى مالىمەتتەرى بويىنشا 15-24 جاس ارالىعىندا ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ ەكى ەسەگە ارتىپ كەتكەن.
سۋيتسيد زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى جاستاردىڭ وزىنە قول جۇمساۋى ءومىر تاجىريبەلەرىنىڭ بولماۋى, الدارىنا قويعان ماقساتتارىنا جەتە الماۋى سىندى سەبەپتەرگە بايلانىستى تۋىنداپ جاتادى.
«وزدەرىڭدى ءوز قولدارىڭمەن قاۋىپ-قاتەرگە سالماڭدار…» («باقارا» سۇرەسى, 195-ءشى ايات). بۇل اياتتان اللا تاعالانىڭ بىزگە ءوز قولىمىزبەن ومىرىمىزگە قاۋىپ توندىرۋگە تىيىم سالعانىن بىلەمىز. ياعني, سۋيتسيد تۇگىلى وزىمىزگە ءبىر زياندىق جاساۋدان دا اللا ءبىزدى تىيادى.
ءبادسۇ-نىڭ تاعى ءبىر مالىمەتىنە سۇيەنسەك, 2000 جىلى جۇرگىزگەن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە, ءبىر جىلدىڭ ىشىندە الەم بويىنشا ءبىر ميلليون ادام وزدەرىنە قول جۇمساپ, ومىرلەرىن قيعان ەكەن. ورتا ەسەپپەن العاندا, جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءاربىر قىرىق سەكۋند سايىن سۋيتسيد ورىن الادى.
ءسۋيتسيدالدى مىنەز-قۇلىقتىڭ 5 ءتۇرى بار: قارسىلىق ءبىلدىرۋ, جاناشىرلىققا شاقىرۋ, قايعىدان قاشۋ, ءوزىن-ءوزى جازالاۋ, ومىردەن باس تارتۋ. ءسۋيتسيدالدى مىنەز-قۇلىق كوبىنەسە دەپرەسسيا كەزىندە, الكاگولدىك تاكسيكومانيا, پسيحوپاتيا جانە اففەكت كەزىندە ويانادى. بۇنداي جامان قادامعا بارۋعا كوبىنەسە جەكە باستىڭ پروبلەمالارى يتەرمەلەيدى.
ءسۋيتسيدالدى مىنەز-قۇلىقتىڭ ءوزىن-ءوزى جازالاۋ, ومىردەن باس تارتۋ تۇرىنە قارىزعا باتقان, بىرەۋمەن ۇرىسىپ, ارازداسقان, ۇبت-دان ءتيىستى بالدى جيناي الماعان, سۇيگەنىنەن ايىرىلعان, ومىردەن ءۇمىت ۇزگەن, ءتۇرلى قيىنشىلىقتارعا تاپ بولعان جانداردىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋىن جاتقىزۋعا بولادى.
راسىندا دا, بۇل ءفاني دۇنيەدە قانداي قيىنشىلىقتارعا تاپ بولساق تا, قارسىلىق جاساپ, باسقانىڭ جاناشىرلىعىن وياتۋ ءۇشىن وزىڭە-ءوزىڭ قول سالۋ – قۇپتارلىق ءىس ەمەس. ويتكەنى, «ەگەر ءمۇمين بولساڭدار, اللاعا تاۋەكەل ەتىڭدەر» دەگەن «ءمايدا» سۇرەسىندەگى ايات مۇسىلمان ءۇمىتىنىڭ وشپەس شىراعى ەمەس پە؟!
قايعىدان قاشۋ ءۇشىن سۋيتسيد جاساۋ قاتە, كۇنا ءىس ەكەنىنە دالەل كوپ. ادام قانشا قايعىرسا دا, جانىن كۇيزەلتۋمەن وتكەن ءىسىن تۇزەتە المايدى. اللا بەرگەن عۇمىردا ۋاقىتتى دۇرىس پايدالانا بىلگەن ءجون. ەگەر جۇرەگىڭدى قايعى-مۇڭ مەڭدەسە, سابىر ەتپەستەن اللا بەرگەن ۇلى نىعمەتتىڭ ءبىرى – ءومىرىڭدى قيۋعا ەشقانداي قۇقىڭ جوق. وسى تۇستا «راعد» سۇرەسىنىڭ 28-ءشى اياتىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك: «سونداي يمان كەلتىرگەندەر, اللانى ەسكە الۋ ارقىلى كوڭىلدەرى جاي تاپقاندار. ەستەرىڭدە بولسىن, اللانى ەسكە الۋمەن جۇرەكتەر تىنىشتىق تابادى».
10 قىركۇيەك – بۇكىلالەمدىك سۋيتسيدپەن كۇرەس كۇنى. ءبادسۇ-نىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى زەرتتەۋلەرى بويىنشا, ءبىزدىڭ ەل الەم ەلدەرىنىڭ قاتارىندا سۋيتسيدتىڭ ورىن الۋى جاعىنان 3-ءشى ورىندا ەكەن. ولاردىڭ باسىم بولىگى – جاس جەتكىنشەكتەر مەن ايەلدەر. ماسەلەن, 2005 جىلى 3919 قازاقستان ازاماتى ءوز-وزىنە قول جۇمساعان.
ءابۋ حۋرايرادان (ر.ا) جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (س.ا.س) بىلاي دەيدى: «كىم ءوز-ءوزىن تەمىرمەن ولتىرسە, ول توزاق وتىندا ماڭگى ىشىنە پىشاق تىعۋمەن بولادى. كىم ۋ ءىشىپ ولسە, توزاق وتىندا ماڭگى ۋ ىشۋمەن بولادى. كىم جاراقاتىنا (قيىنشىلىقتارعا) شىداماستان وزىنە قول جۇمساسا, ول توزاق يەلەرىنەن» (بۇحاري, ءمۇسلىم).
ءسابيت يبن داححاك (ر.ا.) پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.س.) بىلاي دەگەنىن جەتكىزەدى: «ءمۇميندى لاعنەتتەۋ ونى ولتىرگەنمەن تەڭ, كىم ءمۇميندى كاپىر دەپ ايىپتاسا, ونى ولتىرگەندەي بولادى. كىم وزىنە قانداي ءبىر جولمەن (تاسىلمەن) قول جۇمساسا, قيامەتتە اللا ونى ءدال سولاي (ماڭگى) ازاپتايدى» (بۇحاري, ءمۇسلىم).
جوعارىدا كەلتىرىلگەن دەرەكتەرگە قاراپ, بۇل ىندەتتىڭ الدىن الۋ شارالارىن پىسىقتاي ءتۇسۋ قاجەت ەكەنىن تۇسىنەمىز. سەبەبى, بۇل مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى بايلىعى – ادامعا تونگەن پسيحولوگيالىق قاتەر.
بەرىكبول جاناق
