الەۋمەتمادەنيەت

قايىرى كەمنىڭ قارياسى قامكوڭىل

ERA_0615+

بۇرناعى كۇنى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ۇلىتاۋ تورىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنە بەرگەن سۇحباتى ايا­سىندا جانە حالىقارالىق قارتتار كۇنىنە وراي «ەلدىك پاراسات پەن ۇرپاقتار ساباقتاستىعى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. باسقوسۋعا قاتىسقان ەلوردالىق زيالى قاۋىم قازىنالى قاريالاردى قۇرمەتتەۋ, ولاردى ۇرپاق تاربيەسىنە تارتۋ, تاعىلىمدى ەڭبەگىن جاستارعا ۇلگى ەتۋ, سونىمەن قاتار پاراسات, ەڭبەك, ەل بىرلىگى توڭىرەگىندە كەلەلى اڭگىمە قوزعادى.

جيىندى اشىپ ءسوز سويلەگەن وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى ەرلان سىدىقوۆ قاريالارىمىزدىڭ قادىرىنە جەتپەۋ, ولاردى قارتايعاندا قارتتار ۇيىنە وتكىزىپ جىبەرۋ ءبىزدىڭ قوعام­عا جات ەكەنىن العا تارتىپ, وركە­نيەت كوشىمەن ىلەسىپ كەلگەن وسى كەلەڭ­سىزدىككە ۇلت ازاماتتارىنىڭ ءۇن قاتۋىن كوزدەگەندەرىن جەتكىزدى. «پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاستار الدىندا سويلەگەن ءسوزىن­دە: «قازاقستان – كۇردەلى الەم­نىڭ ءبىر بولشەگى. سول سەبەپتى, كوپ نارسە جاس قازاقستاندىقتاردىڭ ەڭبەك­سۇيگىشتىگىنە, توزىمدىلىگىنە, بەل­سەندىلىگىنە, تاباندىلىعىنا جانە جاۋاپكەرشىلىگىنە تاۋەلدى بولادى. بۇلار جاستارىمىزدىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتىنە اينالادى دەپ سەنەمىن» دەگەن ەدى.

«ءداستۇر – ەلدىكتىڭ التىن ارقاۋى. بۇل – ءبىلىم جۇيەسى ءۇشىن اسا قاجەت. بيىل رامازان ايىنداعى اۋىزاشاردا ەلباسىمىز اتا-انانى, قارتتاردى قادىرلەۋ ماسەلەسىن ەرەكشە ايتتى. ومىردەن الىنعان مىسال دا كەلتىردى. شىنىندا, ءبىز ۇلكەندەرىمىزدى سىيلاۋ ارقىلى ءوزىمىزدى, قوعامىمىزدى ۇلىقتايمىز. ءداستۇر – سول قادىرگە جەتۋدىڭ قۇرالى, جولى سەكىلدى قۇندىلىق. ءبىلىم سالاسىن وسى ءداستۇردى جۇيەلى ورنىقتىرۋدىڭ كۇرەتامىرى دەپ بىلەمىز. جاستارىمىز ءۇشىن ءبىلىم مەن ەلدىك ءداستۇر – قۇستىڭ قوس قاناتىنداي كەرەك نارسە.

قوعامداعى بەزبۇيرەكتىك, يمان­سىزدىق, قايىرىمسىزدىق – وتە قاۋىپتى قۇبىلىس. اتا-اناسىن تاستاپ كەتۋ, «قارتتار ءۇيى» پروبلەماسى – ءبىر كۇندە عانا بولا سالعان ماسەلە ەمەس. ونىڭ الەۋمەتتىك استارى تەرەڭ. دەگەنمەن, وعان كوندىگە سالۋعا دا بولمايدى» دەدى ەرلان ءباتتاشۇلى.

مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ: «اتا-اناسىنا جاقسىلىق جاساي الماعان ادام وتانىنا دا, ەشكىمگە دە جاقسىلىق جاساي المايدى. وندايلاردان قورقىپ, ولاردى اشكەرەلەۋىمىز كەرەك. ال جان-جۇرەگىنە جىلىلىق پەن مەيىرىم قون­دىرعان ادامداردى قۇرمەتتەي ءبىل­گەنىمىز ءجون. مەنىڭ ويىمشا, قازاقتىڭ كە­لەشەگى كەلىندەردىڭ قولىندا. ءىڭ­كاشاي جەڭگەم كەلىن بولىپ, بوساعا اتتاعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە اعامىز رىسبەك سوعىسقا كەتتى. الدىمەن قارا قاعاز, ارتىنان ءىز-ءتۇزسىز جوعالدى دەگەن حابار كەلدى. بىراق جەڭگەمىز تۇسكەن بوساعاسىن كىرلەتكەن جوق. پالەن جىل وتكەندە اعايىن-تۋىس جينالىپ: «قاراعىم, باسىڭ جاس, ازاتسىڭ, جولىڭدى تاپ» دەگەندە: «قايناعالار-اۋ, ەرتەڭ رىسبەك كەلسە نە دەيمىن؟» دەپ جىلاعان قايران جەڭەشەم. سول ىڭكاشاي ەكى ەنەسىن قولىنان اتتاندىرىپ, رىسبەگىن كۇتىپ, باۋىرىنا سالعان قىزىنىڭ الاقانىندا جۇزدەن اسىپ كوز جۇمدى. قازاق ايەلىنىڭ ەرىنىڭ شاڭىراعىن قۇلاتپاعان وسىنداي بەينەسىن ناسيحاتتاۋعا ءتيىسپىز» دەدى.

جيىن بارىسىندا ءسوز العان اكادەميك عاريفوللا ەسىم: «ەلدىك پاراسات دەگەن ۇعىمنىڭ نەگىزىندە ۇرپاقتار ساباقتاستىعى جاتىر. ەلدىڭ بىرلىگى دەگەن ءسوزدى ەلباسى بىلاي تۇسىندىرەدى: ءۇش بۋىن وكىلدەرى اراسىندا ساباقتاستىق بولسا, ەلدىڭ بىرلىگى بولادى. اتا ۇرپاق, اكە ۇرپاق, نەمەرە ۇرپاق بىرگە, تۇسىنىكتە ءومىر سۇرسە, ەلدىك پاراسات شىعادى. ياعني, اتا بىلەتىن قۇندىلىقتار اكەگە وتسە, اكە قابىلداعان قۇندىلىقتار بالاعا وتسە, وسىلاي قۇندىلىقتار ترانسفورماتسياسى ءبىر وتباسىندا ۇيلەسىم تاپسا, ەلدىك پاراسات بولادى. بىزگە اتا مەن نەمەرەنىڭ اراسىنداعى 40-50 جىلدىق كەڭىستىكتى ءبىر-بىرىنە جاقىنداتۋ كەرەك. قۇندىلىقتاردىڭ كەڭىستىگى كەمىمەسە, قاريالاردى قارتتار ۇيىنە يتەرىپ اپارىپ تاستاۋ دەگەن بولمايدى» دەدى. ول اتا زاڭىمىزدىڭ 7-بابىنىڭ 3-تارماعىنداعى «كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابىلەتتى بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا-اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى» دەگەن جولداردىڭ كۇشىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن باسا ايتتى.

ال ابىز اقساقال, اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆ وتباسىنداعى سىيلاستىق, ناعاشى مەن جيەن, اكە مەن بالا, انا مەن قىز, كەلىن مەن ەنە اراقاتىناستارى ءبىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ بيىك دەڭگەيى ەكەنىن ايتتى. قازاق ديپ­لو­ماتياسىنىڭ ارداگەرى سايلاۋ باتىر­شاۇلى ءداستۇرىن ساقتاپ, مادە­نيەتىن ۇلىقتاپ, ءتىلىن قۇرمەتتەپ, دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن ۇلگى ەتىپ, جولىن ۇستانۋ قاجەتتىگىن جەتكىزسە, پرو­فەسسور بولات كومەكوۆ حالىق دانا­­لى­عىن قارتتاردىڭ بەينەسىنەن ابدەن تابۋعا بولاتىنىن ءسوز ەتتى. پرو­فەسسور كەنجەعالي مىرجىقباي ەۋ­رازيا ۇلت­تىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قۇ­رىل­عان «كاۋ­سار» مادەني-تانىمدىق ءبىر­لەس­تىگىندە قارتتار كۇنىنە وراي اردا­گەر­لەر­دى, اقىن-جازۋشىلاردى, تانى­مال ونەر شە­بەر­لەرىن شاقىرىپ, شىعار­­ما­شىلىق كەز­دەسۋ وتكىزگەندەرىن اڭگى­مە­لەدى. جا­زۋ­شى-عالىم قويشىعارا سال­عا­رين­نىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي پروبلەما بودان­دىقتىڭ سالدارىنان تۋدا. ال ءتۇ­زەۋ ءۇشىن الدىمەن ءوزىمىزدى تۇزەۋ كەرەك.

القالى جيىن وسى كۇنى ق.قۋانىش­باەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادە­ميالىق قازاق دراما تەاترىندا جال­عاستى. مۇندا وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتىك «شاڭىراق» تەاترى دراماتۋرگ جولتاي ءالماشۇلىنىڭ «مۇڭمەن الىسقان ادام» شىعارماسىن اعىلشىن تىلىندە ساحنالادى. سپەكتاكلدە كەشەگى رەپرەسسيا جىلدارىندا شەتەلگە كەتكەن وتباسىنىڭ وتانىنا دەگەن ساعى­نى­شىنان بولەك, مۇڭمەن الىسقان تاع­دىرى باياندالادى.

اسحات رايقۇل

تاعىدا

admin

«استانا اقشامى» گازەتى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button