ءسوزدى وقيعادان وربىتەيىك. تاياۋدا باس قالانىڭ قوعامدىق كولىكتەردى كۇتەتىن ايالداماسىندا تۇرعان ەگدە تارتقان ەر ادامدى ەكى-ءۇش بوزبالا تاپا تال تۇستە ساباپ, دەنە جاراقاتىن سالىپ كەتەدى. جارايدى, ءبىر بۇيىعى اۋىل نەمەسە شەتكەرى جاتقان شاعىن قالا ەمەس, ءبىر ەلدىڭ باس ورداسىنىڭ ءدال ورتاسىندا بولعان وسىنداي سوراقى وقيعا كىم-كىمنىڭ بولسا دا جاعاسىن ۇستاتىپ, جانىن تۇرشىكتىرىپ جىبەردى. بۇل قىلمىستى ىسپەن قازىر ءتيىستى ورىندار اينالىسىپ جاتقانى بەلگىلى. ارينە, ءبىز ونى بايانداۋدى مۇرات ەتپەيمىز, تەك نىساناعا الىپ وتىرعان ەلوردا مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋ ءۇردىسى وتە باياۋ ءجۇرىپ جاتقاندىعى, ءالى دە بولسا تۇرعىنداردىڭ استانالىق بيىك مادەنيەتكە ءتان دارالىقتاردى يگەرە الماي, وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ ءجيى ورىن الۋى كوڭىل قوبالجىتادى.
ءبىر جاعىنان, «بايتەرەگى» زەڭگىر كوكپەن تىرەسكەن ارۋ قالامىزدىڭ باس قالا مارتەبەسىنە يە بولعانى سونشالىقتى ۇزاق مەرزىم ەمەس. بار بولعانى – ون جەتى جىل. ەرتەرەكتە, تىڭ ولكەسىنىڭ ورتالىعى اتانسا دا سىرىڭكەنىڭ قورابىنداي قوراش كورىنەتىن ەسكى ۇيلەرى مەن ميداي باتپاعى يلەنىپ جاتاتىن شاھاردىڭ بۇگىنگى كەلبەتى ادام تانىماستاي وزگەردى. قۇددى ءبىر تەلەديداردان كورەتىن مۇنتازداي تازا, ەۋروپانىڭ قالالارى سەكىلدى ادەمى اسەر قالدىرادى. ارينە, «ماسكەۋ ءبىر كۇندە ورناي سالماعان» دەگەندەي, ءالى دە بولسا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىس پەن بولاشاقتا ىسكە اسىرار مىندەت قىرۋار ەكەنى ايان. ال بىراق, قالا دامۋىنا ساي, ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ جەكە مادەنيەتى دە جوعارى بولۋى قاجەت ەمەس پە؟ وسى جاعىنان كەلگەندە ەپتەپ كۇمىلجىپ قالامىز. سوندىقتان, وسى جولى ءوزىمىز كورگەن, سەزىنگەن دۇنيەنى عانا ءسوز ەتكىمىز كەلدى. ايتپەسە, قالا مادەنيەتىنىڭ اۋقىمى كەڭ ەكەنى, ونى شاعىن ماقالاعا سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەستىگى تاعى بار.
سوڭعى جىلدارى ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى تاڭقالارلىق قارقىنمەن وسۋدە. ارينە, بۇعان قۋانىپ تا, ءتۇسىنىپ تە قاراۋعا بولادى. العاشقى الماعايىپ كەزەڭدە بۇرىنعىداي داۋلەتى شالقىپ-تاسىپ جاتقان اۋىلدار مەن شاعىن قالالاردىڭ باسىنان باعى تايعاننان كەيىن قاراشا جۇرتتىڭ دەنى كوشتىڭ باسىن باس قالاعا بۇردى. بۇل وزگە ۇلت وكىلدەرى باسىمداۋ قالانى قازاقى شاھارعا اينالدىرىپ, ۇلتىمىزدىڭ داۋىسى ايقىن شىعاتىن دارەجەگە جەتكىزدى. بۇعان وتە قۋانىشتىمىز.
ەكىنشىدەن, ەلوردادا تۇرعىسى, جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن قارا كوز قانداستارىمىزدىڭ كوبى اۋىلدان ارمان قۋىپ استاناعا كەلىپ, ءومىر جولىنداعى باقىتتارىن تابۋدا. ءوزىمىز دە سولاي كەلدىك.
الىمساقتان ءمالىم, ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋى – اۋىلدا تۋعاندىعىنا نەمەسە قالادا تۇراتىندىعىنا قارامايدى, اۋەلى ۋىز ەمگەن وتباسى مەن وسكەن ورتاسىنا بايلانىستى بولاتىنى حاق. سوندىقتان, ادامنىڭ ءبارى ءبىركەلكى ەمەستىگىن, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاربيە مەن مادەنيەتتى بويلارىنا ءسىڭىرگەندىگىن ۇعا بىلگەن ءجون. كەي تاراپتا, اۋىل ۇيدەگى قىلىقتارىمىزدى قالاعا كەلسەك تە قويا الماي, ەرسى ادەتىمىزدەن ارىلا الماي جۇرەمىز. اسىرەسە, مۇنداي جاعدايلار ادامدار كوپ شوعىرلانعان ورىندار مەن قوعامدىق كولىكتەردە ءجيى كەزدەسىپ جاتادى. وتكەن جولى وسىنداي جاعدايدىڭ كۋاسى بولدىق. اۆتوبۋسقا مىنگەن ءساتىمىز ەدى, ەپتەپ ماسايىپ العان ءبىر جاس جىگىت ۇيالى تەلەفونمەن بىلاپىت سوزدەردى قىمسىنباستان ايتىپ, قۇددى كولىكتە جالعىز وتىرعانداي سويلەسىپ وتىر. «اۋ, ىنىشەك, ءسال سابىر ساقتاپ سويلەسەڭشى, ءۇي سىرتىندا كىسى بار» دەسەك, «اعا, ول مەنىڭ ءوز شارۋام, اقىلىڭىزدى بالاڭىزعا ايتىڭىز» دەپ ەدىرەيىپ تۇر. وسى ءسوزدى ەستىگەن مەن دە, باسقالار دا ءتىلىمىزدى تىستەپ قالدىق. بۇل, ءبىر قاراعاندا, ەلەۋسىز بولسا دا, سول ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ تومەندىگىن كورسەتىپ تۇر. سونداي-اق, ۇلكەن كىسىلەردى سىيلاۋ, ولارعا سالەمدەسۋ, قوعامدىق كولىكتە ورىن بەرۋ سەكىلدى ۇلتىمىزدىڭ قانىنا سىڭگەن تاماشا قاسيەتتەر جاستاردىڭ بويىنان جوعالىپ بارا جاتقانى دا قىنجىلتادى. مۇنىڭ بارلىعى, ءار وتباسىنىڭ قازاقى تاربيەدەن الىستاپ, باتىستىق مادەنيەتتىڭ كەڭ ەتەك الۋى مەن قوعامنىڭ قاتىگەزدەنىپ بارا جاتقان كورىنىسى مە دەپ ويلايسىڭ. ايتەۋىر, ءدۇدامال وي كوپ…
جۋىردا ۇلىبريتانياعا بارىپ قايتقان تانىسىمىزدىڭ اڭگىمەسىن ەستىپ, اۋىزىمىزدىڭ سۋى قۇرىدى. قانشا دەگەنمەن اقسۇيەك ەل ەمەس پە, ونداعى ادامدار مادەنيەتىنىڭ وتە جوعارى ەكەندىگى, ءبىر نارسە سۇراي قالساڭىز, جانى قالماي ءتۇسىندىرىپ, ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەرەتىندىگى, قوعامدىق كولىكتەردەگى جولاۋشىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ءىلتيپاتى, شاھارداعى ءبىر تال ءشوپتىڭ كولدەنەڭ جاتپايتىندىعى, قىسقاسى, ايتا بەرسە, قالا مادەنيەتى مەن ادامنىڭ جەكە مادەنيەتىنىڭ ءبىر-بىرىمەن قابىسىپ كەتكەندىگىن ايتقاندا, «شىركىن-اي, ءبىز قاشان سونداي دارەجەگە جەتەمىز؟» دەگەن ىزگى تىلەك ويىمىزدا تۇردى.
باس قالا مادەنيەتى تۋرالى ايتقاندا, الدىمەن ويعا تازالىق ماسەلەسى تۇسەدى. بۇگىنگى تاڭدا ەلوردا كوشەلەرىمەن جۇرگەندە جول جيەگىندە شاشىلىپ جاتقان قوقىستاردى جيىرەك بايقاپ قالامىز. اسىرەسە, قالانىڭ شەتكەرى اۋماعىندا ورىن تەپكەن جەر ءۇيلەردىڭ اۋماعىن ايتپاعاندا, ۇلكەن كوشەلەر مەن داڭعىلدار بويىندا دا وسى كورىنىس ءجيى ۇشىراسادى. ءتىپتى, ماشينامەن جۇيتكىپ بارا جاتىپ, تەرەزەدەن تەمەكىسىنىڭ تۇقىلى مەن قاعاز قيىندىلارىن لاقتىرىپ جىبەرەتىن جۇرگىزۋشىلەر دە بار. وسىدان ەكى جىل بۇرىن ەلباسىنىڭ ءوزى ەلوردا مادەنيەتى مەن ءتارتىبىن نىعايتۋ تۋرالى كەڭ كولەمدە جيىن وتكىزگەنى بار. سوندا, تازالىق ماسەلەسى قاتاڭ قارالىپ, ءتارتىپ بۇزعاندارعا ارنايى شارا قولدانۋ جايى دا ءسوز بولعان. وسىدان كەيىن اجەپتاۋىر تازالىق پەن ءتارتىپ ماسەلەسى ءبىر جولعا قويىلدى. الايدا, باس قالا تازالىعىنا بiردەن-بiر جاۋاپتى – تۇرعىنداردىڭ ءوزi. كوپتەگەن ادامدار قوقىستى تيiستi جاشiك پەن ورىندارعا تاستاۋعا ءالi كۇنگە قالىپتاسپاعان. تازالىق ساقتاۋ جاعىندا جۇمىس ىستەيتىن مامانداردىڭ ايتۋىنشا, كوشە بويىنا قوقىس تاستايتىنداردىڭ باسىم كوپشiلiگi جاستار ەكەن. ەرەسەك ادامدار قوقىستى ارنايى ورىنعا تاستاۋعا قالىپتاسقان. مۇمكىن, ەلورداداعى بارلىق ءبىلىم بەرەتىن ورىنداردا تازالىق تاقىرىبىندا ارنايى دارىستەر وتكىزگەن ءجون بە؟! ويتكەنى, «ۇيادا نە كورسەڭ, ۇشقاندا سونى الارسىڭ» دەمەكشى, استانالىق مادەنيەتتى بالداي ءتاتتى بۇلدىرشىندەر مەن جاس جەتكىنشەكتەردەن باستاپ قالىپتاستىرساق, ەرتەڭگى كۇنى ول ءوز جەمىسىن بەرەر ەدى دەپ ويلايمىن.
الدا ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن سىن تۇرعانى ءمالىم. 2017 جىلى باس قالادا «ەحرو-2017» حالىقارالىق كورمەسى وتپەك. وعان دايىندىق جۇمىستارى باستالىپ تا كەتتى. دۇنيەجۇزىلىك شارا بولعاننان كەيىن, استاناعا ات باسىن بۇراتىن قوناقتار سانى قوماقتى بولماق. سول كەزدە باس قالانىڭ ءار تۇرعىنىنا تۇسەتىن سالماق پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءباسى ارتادى. سوندىقتان, ەلوردا مارتەبەسىنە لايىق جوعارى مادەنيەتتى بۇگىننەن باستاپ قالانىڭ ءار ازاماتى شىنايى سەزىنىپ, ۇعىنا بىلگەن ءجون.
ازامات ەسەنجول
