ءاربiرiمiزدiڭ وي-سانامىزدا وسى ومiردە بiر ادامدى iشتەي قۇرمەت تۇتۋ سەزiمi بولادى. ونى سول ادامىڭا ايتۋدىڭ قاجەتi دە جوق. جۇرەك تۇكپiرiندەگi سول بiر ريزاشىلىق سەزiمi سەنiڭ بويىڭدا ءومiر باقي تازا كۇيدە قالعانىن قالايسىڭ. تۋرا بiر پەندەشiلiك دەگەن ۇعىمنىڭ وعان قاتىسى جوقتاي بولىپ كورiنەدi. سىرتتاي ونىڭ اماندىعىن, باقىتىن تiلەپ وتىراسىڭ. تەگiندە, ادام بالاسى ءوزiنiڭ ەڭبەگi ارقىلى تانىلادى. مەنiڭ پايىمداۋىمشا, ەڭبەك جۇرەكپەن iستەلسە, ناتيجەسi تاڭقالارلىق بولماق.
اڭگiمەنi ارiدەن باستايىن. مەنiڭ تۋعان جەرiم – قاراقالپاقستاننىڭ ءامۋداريا اۋدانى. سول اۋداننىڭ وزبەكستاننىڭ حورەزم وبلىسىمەن شەكتەسەتiن وزبەگi مول ايماعى. بiزدiڭ تاريحىمىز تۋرالى بiلگiسi كەلگەندەر بولسا, جازۋشى س.ەلۋباەۆتىڭ «اقبوز ءۇيiن» وقىسا جەتiپ جاتىر.
بiر عاسىرعا جۋىق سول جەردi مەكەن ەتكەن از عانا قازاق قالىڭ وزبەك اعايىندار اراسىندا ءومiر ءسۇرiپ, بولمىس بiتiمi كiشكەنە وزگەرگەنiن جاسىرعىم كەلمەيدi. سەكسەنiنشi جىلدارى, تiپتi, كەيبiر باۋىرلارىمىزدىڭ تiلi دە شۇبارلانىپ, ويلاۋ شەڭبەرi وزبەكتەنە باستاعان قيىن كەز بولاتىن. ورتانىڭ اسەرi مە ەكەن, جوق الدە سول جىل-داردىڭ وزiندە-اق «وزبەكتەنۋ» ساياساتى ءجۇردi مە, ول جاعىنا تالداۋ جاساي المايمىن. بiلەتiنiم, ءامۋداريا اۋدانى بويىنشا قازاقتىڭ سول كەزدەگi ۇلەس سالماعى نەبارi 4-5%-عا ازەر جەتەتiن.
اۋىلداعى جالعىز ورتا مەكتەپتە قازاق بالالارىنا ارنالعان 4-5 شاقتى قازاق سىنىپتارى بولدى. تiپتi, ارالاس دەپ ايتۋعا اۋزىڭ بارمايدى, سەبەبi, وزبەك سىنىپتارى بiز قازاق بالالارى وقيتىن سىنىپتاردان 4-5 ەسەدەي كوپ بولاتىن. تازا قازاق تiلiندە ساباق جۇرگiزەتiن مۇعالiم جوققا ءتان ەدi, سول سەبەپتەن قازاق سىنىپتارىندا بالالار از وقىدى. ونىڭ وزiندە ساباق جارتىلاي وزبەك تiلiندە جۇرەتiن. سول جىلدارى كەيبiر قانداستارىمىز قازاقشا تولىققاندى بiلiم الا المايتىن بولعان سوڭ امالسىز بالالارىن وزبەك سىنىپتارىنا بەرە باستادى. بۇل, ارينە, اسسيميلياتسياعا اپاراتىن جول ەكەنiن بiلسە دە, كوپشiلiك سولاي ەتۋگە ءماجبۇر بولدى.
جاڭىلىسپاسام, 8-9 جاستاعى كەزiم, اۋىلعا سوناۋ قيىرداعى قوڭىرات اۋدانىنان كەلiن ءتۇستi. قوڭىرات اۋدانى ول كەزدە قازاعى مول, قازاقى سالت-داستۇرگە بەرiك, تالاي جىراۋلار, اقىندار تۋعان iرگەلi قازاقى اۋدان سانالاتىن. بالالىق اڭعالدىقتان بولار, مەن سول كەزدە ول اۋداندى قازاقستاننىڭ قۇرامىندا دەپ ويلايتىنمىن. سول قوڭىراتتان تۇسكەن كەلiننiڭ اتى – زاۋرەش ەكەن. نوكiس ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتiن ۇزدiك ءتامامداعان زاۋرەش شىن مانiندە بiزگە كەلگەن قۇت بولدى.
كiشكەنتاي عانا اۋىل مەكتەبi, ونىڭ iشiندەگi ەلەۋسiز قالعان قازاق سىنىپتارى زاۋرەشتiڭ مۇعالiمدiككە كەلۋiمەن تۇلەپ سالا بەردi. ول قازاق تiلi مەن ادەبيەتiنەن ساباق بەرگەن كۇننەن باستاپ وزگە ۇلتتان قۇرالعان مۇعالiمدەردiڭ بiزگە دەگەن كوزقاراسى كۇرت وزگەردi دەسەم, اسىرا ايتقانىم ەمەس. قازاق سىنىپتارىن, قازاق بالالارىن مەنسiنبەيتiن, نەگiزiنەن, وزبەك ۇلتىنان قۇرالعان ۇستازدار قۇرامى زاۋرەش كەلگەن از عانا جىلدىڭ iشiندە بiزگە باسقاشا كوزبەن قارايتىن دەڭگەيگە جەتتi. قازاق بالالارىنىڭ بەلسەندiلiگi ارتتى.
شىنىن ايتۋ كەرەك, سونداعى از عانا قازاق ءوزiنiڭ رۋحىنىڭ السiرەپ بارا جاتقانىن سەزەتiن. سوندىقتان دا قولدارىنان كەلسە بالالارىن قازاقستاندا وقىتقىلارى كەلiپ تۇراتىن. بiراق جارتىلاي وزبەكشە وقىعان بiزدiڭ اۋىلداعى اپكەلەرiمiز بەن اعالارىمىزدىڭ وسىندا كەلiپ تازا قازاقشا ەمتيحان تاپسىرىپ, وقۋعا ءتۇسۋi قيىن بولاتىن. سول جىلدارى ءزاۋرەش ابدۋللاقىزى بiزگە كەلمەسە, ونسىز دا قاپتاعان قالىڭ وزبەكتiڭ iشiندە قالعان مىنا بiزدەردiڭ بولاشاق تاعدىرىمىز قالاي ءوربiر ەدi, ول جاعىن ايتۋ قيىن. كەيدە ماعان جاراتۋشىنىڭ ءوزi زاۋرەش ابدۋللاقىزى ارقىلى اۋىلداعى از عانا الاش بالاسىنىڭ رۋحىن قايتا كوتەرگەندەي اسەر قالدىرادى. ويتكەنi, شىن مانiندە دە بولمىسى وزگەرiپ, وزبەكتەنە باستاعان شاعىن توپ وعان ءۇيiر بولا باس-تادىق. كۇندەلiكتi ساباقتان بولەك, ول جۇرگiزگەن قوسىمشا ساباقتاردان قالمايتىنبىز. ونىڭ ايتۋىمەن قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن iزدەپ ءجۇرiپ وقيتىن بولدىق. بۇرىن بالالارىن وزبەكشە وقىتقىسى كەلەتiن اتا-انا ەندi قازاق سىنىبىن توڭiرەكتەيتiن حالگە جەتتi. ويتكەنi ول كiسi تەك قانا ءوزi جۇرگiزەتiن قازاق تiلi مەن ادەبيەتiن عانا ەمەس, وزگە ءپاندەردiڭ دە قازاقشا جۇرگiزiلۋiن قاداعالايتىن.
ول دايارلاعان وقۋشىلار رەسپۋبليكالىق وليمپيادالاردا جۇلدەلi ورىندارعا يە بولا باستادى. ونىڭ باسشىلىعىمەن قازاقتىڭ بەلدi جازۋشىلارىنىڭ قانشاما شىعارمالارى اۋىل كلۋبىندا ساحنالاندى.
ءالi ەسiمدە – جازۋشى س.كوبەەۆتiڭ «قالىڭ مال» رومانىن, س.تورايعىروۆتىڭ «قامار سۇلۋىن» ساحناعا دايىنداۋ بارىسىندا ماعان باستى كەيiپكەرلەردi ويناۋىمدى وتiنگەنi. سول جولى وسى قويىلىمدارىمىزدى تاماشالاعان كوپشiلiك كوپكە دەيiن مەنi «عايشا», «قامار» دەپ اتاپ ءجۇردi. بۇدان بولەك, وقۋشىلارىنىڭ بويىنداعى قابiلەتتەرiن تەز اڭعارعىش ۇستاز ولاردى ولەڭ جازۋعا, دومبىرامەن كۇي تارتۋعا باۋلي باستادى. ولار جازعان تىرناقالدى دۇنيەلەردiڭ گازەت بەتتەرiندە جاريالانۋىن قالادى. ەگەر ونىڭ بiر وقۋشىسىنىڭ ولەڭi نە بولماسا كiشكەنتاي عانا بiر اڭگiمەسi گازەت-جۋرنال بەتiنە شىعا قالسا, بالاداي شىن قۋاناتىن. سونىمەن بiرگە زاۋرەشتiڭ ادامدى وزiنە تارتاتىن, وزiنە باعىندىرا الاتىن قاسيەتi بولدى بويىندا. اۋىلداعى قازاق قىزدارى ول كiسiگە قاراپ بوي تۇزەيتiن, تiپتi, ۇلتى بولەك وزگە ۇلت وكiلدەرiنiڭ وزدەرi ونى كورگەندە قازاقشا تiلدەسكiسi كەلiپ تۇراتىن.
زاۋرەش ابدۋللاقىزى اينالدىرعان 7-8 جىلدىڭ iشiندە اۋىلدا عانا ەمەس, اۋداندا بەدەلدi, ابىرويلى تۇلعاعا اينالىپ ۇلگەردi.
1991 جىلى 11-سىنىپتى اياقتاعان سوڭ مەن ارمان قۋىپ الماتىعا, ودان قاراعاندىعا كەتتiم. اپايىمنىڭ بەرگەن بiلiمi, اقىل-كەڭەسi مەنiڭ وسى جەرگە تەز سiڭۋiمە, وقۋىمدى ودان ءارi جالعاستىرۋىما, ءومiر جولىمدى قينالماي تابۋىما سەپتiگiن تيگiزدi. سول ويمەن بiراز جىلداردان كەيiن استانا قالاسىنداعى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتiنە وقۋعا ءتۇسiپ, ويداعىداي اياقتادىم. ءوزiمنiڭ اتامەكەنiمدە ماڭگiلiككە تۇراقتاپ قالدىم.
قۋاناتىنىم, مەنiڭ سۇيiكتi ۇستازىم دا ول جاقتان كوپ ۇزاماي اتا قونىسقا كوشiپ كەلiپتi. جامبىل وبلىسى مەركi اۋدانىنىڭ «وقۋشىلار سارايىندا» مۇعالiمدiك قىزمەتiن جالعاستىرىپ ءجۇر دەپ ەستيمiن. ەكi ۇل, ەكi قىز تاربيەلەپ, بۇگiنگi كۇنi نەمەرە ءسۇيiپ وتىرعان زاۋرەش اپايدىڭ اجارلى, ويلى كەلبەتiن ۋاقىت شiركiن بiراز ءاجiمدەگەن دە بولار. بiراق ول ءبارiبiر مەنiڭ سانامدا جالىنداعان ءور مiنەزiمەن, سۇلۋ دا اسقاق بەينەسiمەن قالعان. وزگەشە ەلەستەتكiم كەلمەيدi.
جۇلدىز نۇرمۇحانبەتقىزى, ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ وقىتۋشىسى
