كۇندىزدىڭ جۇگىن تۇنگە ارتىپ, جۇيكەگە كۇش ءتۇسىرۋ ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بىراق بۇل ورتالىق جۇمىسىن ءبىر تاۋلىككە توقتاتار بولسا, قالامىزداعى جۇزدەگەن ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونەدى. كۇنى-ءتۇنى تىنىم تاپپاي, جۇرت قامىمەن جۇمىلا قىزمەت جاسايتىن ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىنىڭ ءبىر كۇندىك جۇمىسىمەن تانىسىپ قايتتىق.
ەسىكتەن كىرگەننەن-اق جىلىلىق ەسەدى
جاڭا عيماراتتىڭ ءىشى سىرتىنا ساي اسەر قالدىردى. ەسىكتەن كىرىسىمەن-اق ءبىر جىلۋلىق سەزىلىپ تۇردى. دەنساۋلىقتىڭ الىپپەسى تازالىقتان باستاۋ الاتىنىن وسى ورتالىق ۇلگى ەتىپ تۇرعانداي. قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيلەرى دە جوعارى. كاسىبيلىكتەرىن قوسپاعاندا, اداممەن سىپايى قارىم-قاتىناس جاسايتىن مۇنداي ورتادان كەرەگىڭدى لەزدە تاباتىنىڭ بەلگىلى عوي. قان تاپسىرماقشى بوپ مەديتسينالىق تەكسەرىستەن وتۋگە نيەتتەنگەن ادامدار كەزەگىن كورىپ, كوڭىلىمىز ءبىر جايلانىپ قالدى. ورتالىق ىشىندە سالقىن قاباق تانىتىپ, قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساعان ءبىر ادام بولسا, باحيلدى كيمەي عيماراتقا ەنتەلىپ كىرىپ بارعان مەنىڭ قىلىعىمدى قۇپتاماعان كۇزەتشى عانا شىعار.
ءسىز ومىرىڭىزدە ءبىر رەت بولسا دا قان تاپسىرىپ كوردىڭىز بە؟ ەگەر مۇنداي يگى ءىستى جاساعان بولساڭىز, كەمىندە ءۇش ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقاردىم دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز. ءبىر قىزىعى, قان تاپسىرۋ ادام دەنساۋلىعىنا فيزيولوگيالىق ءھام پسيحولوگيالىق تۇرعىدان پايدالى ەكەن. تۇراقتى تۇردە قان تاپسىراتىن ادامنىڭ ءومىرى ۇزارىپ, جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋىنىڭ قاۋپى بىرنەشە ەسە تومەندەيدى. دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنەر بولساق, الەمنىڭ 62 ەلىندە دونور بولۋ مادەني ۇردىسكە اينالعان. سول ارقىلى ادامدار كوپتەگەن ناۋقاستىڭ دەرتىنە داۋا بولىپ, ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىن دا تۇزەپ الادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, ءبىزدىڭ ەلدە دونور بولۋعا دەگەن تۇسىنىك ۇستىرتتەۋ قالىپتاسقان. «قان مولشەرى ازايسا, دەنساۋلىعىما كەرى اسەرىن تيگىزەدى» دەپ ويلايتىندار كوپ ەكەن. ال, بۇل ورتالىققا كەلىپ قان تاپسىراتىن دونورلار الگىندەي كۇماندى ويدان ادا-كۇدە. سەبەبى, مەكەمە قىزمەتكەرلەرى الدىن الا قان تاپسىرۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى كەڭىنەن اقپارات بەرىپ, ادام دەنساۋلىعىنىڭ اتالمىش پروتسەسكە دايىندىعىن تەكسەرەدى. ترانسفۋزيولوگيا قالامىزداعى 21 مەديتسينا مەكەمەسىن قان جانە ونىڭ قۇرامىنداعى كومپونەنتتەرىمەن (پلازما, ترومبوتسيت جانە ەروتروتسيت كونتسەنتراتى) قامتاماسىز ەتىپ وتىرادى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا شۇعىل تاپسىرىس ءتۇسۋى مۇمكىن. سونداي وقىس وقيعالاردىڭ الدىن الىپ, ناۋقاسقا كەرەك قاندى دايىنداۋدىڭ ءتۇرلى ساتىسى بار. ول ساتىدان مەن دە وتپەكشى بولدىم. بىراق, بويىمدى العاشىندا ءبىر قورقىنىش بيلەگەنىن نەسىنە جاسىرايىن. دەنەمىزدەگى تىرشىلىك قۋاتىن باسقاعا بەرۋ ءۇشىن دە باتىلدىق كەرەكتىگىن سەزىندىم. وسى ۇرەيدىڭ اسەرى مە, ونىڭ ۇستىنە ازداپ تۇماۋراتىپ جۇرگەننەن كەيىن بە, دونور بولۋعا دەگەن نيەتىم جۇزەگە اسپاي قالدى. «ادامنىڭ ادامشىلىعى ءىستى قالاي باستاعانىنان كورىنەدى…» دەيدى عوي حاكىم اباي. دەنساۋلىعىم جاقسارعاننان كەيىن, ەركىمنەن تىس ورىن العان قورقىنىشتى جەڭىپ, ءىستى اياقسىز قالدىرمايتىنىما سەندىرىپ باقتىم مەكەمە قىزمەتكەرلەرىن. جىميىپ باس يزەستى. قان ورتالىعى قىزمەتكەرلەرىنەن پاتسيەنتتەرگە ەرەكشە ىقىلاسپەن قارايتىن قاراپايىم فاكتورلاردىڭ بىرنەشەۋىن بايقادىم. سونىڭ ءبىر مىسالىن ايتا كەتەيىن. مەكەمە باسشىلىعىمەن سويلەسىپ وتىرعان كەزدە, ماعان كەرەكتى اقپاراتتى بەرۋ ءۇشىن كابينەتكە قاتارداعى ماماندى شاقىردى. دارىگەردىڭ اسىعىس ەكەنى كوزىندە تۇردى. ارتىنشا سوزىنەن ءبىلىندى. «مەنى وسى جەردە جارتى ساعات كۇتە تۇرىڭىز. جۇمىسىمدى ءبىتىرىپ كەلەيىن, ايتپەسە, قان تاپسىرۋشىلار رەنجىپ قالادى» دەيدى ول. جايشىلىقتا سارىلا كۇتۋدى سۋقانىم سۇيمەيتىن مىنەزىم وزگەرىپ سالا بەردى. جۇمىسقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك وسى شىعار. استىڭعى قاباتتا قان تاپسىرۋعا كەلىپ, انكەتا تولتىرىپ جاتقانداردىڭ قاسىنا بارىپ جايعاستىم. قوعامدىق پىكىر قىزىقتىرعاننان كەيىن قۇلاق ءتۇردىم. «ستۋدەنت كەزىمىزدە ساباقتان قالۋ ءۇشىن سان مارتە قان تاپسىرىپ كورگەنبىز. تۇك قيىندىعى جوق» دەيدى ءبىرى. ەكىنشىسى «باۋىرىم اۋرۋىنان قۇلان-تازا ايىعىپ كەتسە بولدى, قاسىق قانىم قالعانشا بەرۋگە دايىنمىن» دەدى. «بۇل جەرگە جۇمىستان قان تاپسىرۋ ءۇشىن ارنايى جىبەردى. ايتپەسە, ۇيدە تىنىش قانا جاتاتىن ەدىم» دەپ ويىنداعىسىن جاسىرماعاندار دا بولدى. وسىلايشا, اڭگىمەگە قۇلاق كوتەرىپ وتىرعاندا مەن كۇتكەن قىرىق بەس مينۋتتىڭ قاس-قاعىم ساتتە ءوتىپ كەتكەنىن بايقاماي قالىپپىن. دارىگەر كەلگەننەن كەيىن مەكەمەنىڭ باسقا دا قىزمەتتەرىمەن تانىستىردى.
ترانسفۋزيولوگيالىق جاردەم قىسىل-تاياڭدا قولدانىلادى
قان تاپسىرۋدىڭ تاعى ءبىر تيىمدىلىگى دەنساۋلىققا تونگەن قاۋىپ-قاتەر دەر كەزىندە انىقتالىپ وتىرادى. بىراق, قان ورتالىعىنىڭ قىزمەتى ءبىز ويلاعانداي قاراپايىم ەمەس ەكەن. مەكەمە دارىگەرى زاۋرەش ەلىكبايقىزىنىڭ ايتۋىنشا, قان تاپسىرۋ ءۇشىن الدىمەن دونورلار تىركەۋدەن وتكىزىلەدى. تاپسىرىلاتىن قاننىڭ جارامدىلىعىن انىقتاۋ ماقساتىندا لابورانتتار اۋەلى ساۋساقتان قان الادى. زەرتتەۋدەن وتكەن قاننىڭ جارامدىلىعى مەن جارامسىزدىعىن ترانسفۋزيولوگ-دارىگەر شەشەدى. قارسى كورسەتىلىمدەر بولعان جاعدايدا دونورعا سەبەپ-سالدارى ءتۇسىندىرىلىپ, قاجەتتى باعىت-باعدار بەرىلەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىن 100 پايىز ساپالى قان ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەكى دەڭگەيدەگى ترانسفۋزيالىق تەستىلەۋدەن وتەدى. وسىلايشا قاربالاس جۇمىس اراسىنان ۋاقىت ءبولىپ, بىزبەن اڭگىمەلەسكەن مەكەمە دارىگەرى قان الۋدىڭ تومەنگى ساتىسىنان تۇتىنۋ, پايدالانۋ پروتسەسىنە دەيىنگى جولدار تۋرالى تولىعىمەن اقپارات بەردى. ال, دونوردى جيناقتاۋ ءبولىمىنىڭ دارىگەرى اسەل ساكەنوۆا: «قازىرگى تاڭدا ترانسفۋزيولوگيالىق ەم – دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ بىردەن-ءبىر ماڭىزدى جولى. قان قۇيۋ ارقىلى ەمدەۋ كەيىنگى كەزدە مەديتسينا سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى. اۋىر جاراقاتتار, قان كەتۋ, شوك, ۋلانۋ, ساۋلەلىك زاقىمدالۋ كەزىندە قان جانە ونىڭ كومپونەنتتەرىن پايدالانۋ وتە ءتيىمدى. ورتا سالماقتاعى (70 كگ) ادامنىڭ دەنەسىندە 5 ليتر مولشەرىندە قان اينالىمى جۇرەدى. بۇل دەگەنىمىز دەنەنىڭ ون ۇشتەن ءبىر بولىگىن قۇرايدى. تولقۇجاتى بار ءاربىر ازامات ءوز ەركى بويىنشا دونور بولا الادى. ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلەتىن ادامداردىڭ ەكى ءتۇرى بار: ءوز ەركىمەن جانە اقىلى تۇردە كەلىپ تاپسىراتىندار. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنەتىن بولساق, تۋىس-تۋعاندارىنا, تانىس-تامىرلارىنا جاردەمدەسىپ, قان بەرەتىن دونورلار سانى الدەقايدا كوپ. اقىلى قان تاپسىرۋشىلار دا از ەمەس. ءوز ەركىمەن دونور اتانۋشىلارعا 0,25 اەك, ال اقىلى دونورلارعا قاننىڭ كومپونەنتتەرىنە, مولشەرىنە بايلانىستى ءارتۇرلى كولەمدە ازىن-اۋلاق اقشا تولەنەدى» دەيدى اسەل.
ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەن ادامدار اراسىنان ءوز باستامالارىمەن دونور بولىپ جاتقان بەلسەندى ستۋدەنتتەردى كورىپ قاتتى قۋاندىم. «تانىسىمنىڭ جاقىنىنا قان كەرەك دەگەندى ەستىپ, جورا-جولداستارىمدى جيناپ الىپ كەلدىم. قازىر دەنساۋلىعىمدى تەكسەرۋ ۇستىندە. ەگەر ءبارى ويداعىداي بولسا, جاي جۇرگەنشە ءبىر ادامعا بولسا دا كومەگىمدى بەرۋگە دايىنمىن. نەگىزى, بولاشاقتا دەنساۋلىعىم جاقسى بولسا, تۇراقتى تۇردە قان تاپسىرىپ تۇرۋعا بولادى» دەيدى اراسىنداعى نۇريسلام دەگەن جىگىت. قان الىپ جاتقان بولمەگە دارىگەرلەر جىبەرمەدى. سەبەبى, ۆيرۋس قان بەرۋشىگە بىردەن جۇعۋى مۇمكىن. ال, الىنعان قاندى زارارلى ۆيرۋس-ينفەكتسيادان وقشاۋلاپ ساقتاۋ – ءوز الدىنا كۇردەلى پروتسەسس. اعزادان الىنعان قىزىل قويۋ سۇيىقتىقتى ەمدىك قاسيەتىن, جوعارى ساپاسىن جويماس ءۇشىن ارنايى پوليمەرلى ماتەريالدان جاسالعان ىدىس – گەماكوندا ساقتايدى ەكەن. «قان قويماسىن» كورمەككە عيماراتتىڭ استىڭعى قاباتىنا ءتۇسىپ, قاربالاس ومىرمەن دە تانىستىق. بۇل جەردە مەكەمە قىزمەتكەرلەرى دايىن ونىمدەردى ءتيىستى ورىندارىندا ساقتاپ, تاپسىرىس بەرگەن مەديتسينالىق ورتالىقتارعا جونەلتىپ وتىرادى. اتالمىش ءبولىمنىڭ قىزمەتكەرى التىنشاش قاپپاروۆا: «ەمحانالاردان كەلىپ تۇسكەن تاپسىرىستاردى قابىلداپ, دەر كەزىندە ونىمدەردى جىبەرۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. جوسپارلى تۇردە جانە كەزەكتەن تىس تاۋلىكتىڭ كەز كەلگەن مەرزىمىندە شۇعىل تاپسىرىستار بولادى. ءبىز 13 قالالىق, 6 رەسپۋبليكالىق, 2 ۆەدومستۆالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسىنە قىزمەت كورسەتەمىز. دونورلىق ماتەريالدى تاسىمالداۋعا بىرنەشە كولىك پايدالانىلادى» دەيدى.
ر.S. حوش. كۇن سايىن قانشاما قان الماسىپ, جارىق دۇنيەدەن قارا ءۇزىپ قالا جازداعان قانشاما جۇرەك اتقاقتاپ قايتا سوعادى. ءبىز ءتۇندى الاڭسىز ۇيقىمەن وتكىزىپ جۇرگەندە, بۇل مەكەمە قىزمەتكەرلەرى بىرەۋدىڭ ومىرىنە الاڭداۋلى. عيمارات شامى ءبىر ساتكە بولسا دا سونگەن ەمەس.
«جارىعىڭ سونبەسىن!» دەگەن جاقسى تىلەك قوي. جانى قىسىلعان بىرەۋگە جوپەلدەمەدە دەم بەرىپ, تىرشىلىگىن توقتاتپاۋ ءۇشىن قارەكەت قىپ جاتقان ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي–وندىرىستىك ورتالىعىنان شىعىپ بارا جاتىپ ءتىل ۇشىنا كەلگەن ءسوز ءلامى وسى بولدى.
باعلان ورازالى
