وسى جىلدىڭ باسىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا ماتەريالدارىنىڭ نەگىزىندە جوبالىق كەڭسەنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن دايىندالعان كوپتومدىق (31 توم) جارىققا شىقتى. كوپتومدىقتىڭ 23 تومى استانا قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوميسسيا مۇشەلەرى ازىرلەگەن «اقمولا ءوڭىرى – ارحيۆ قۇجاتتارىندا (حح ع. 20-40 جج.)» قۇجاتتار مەن ماتەريالدار جيناعى شىعىپ, ارحيۆتىك قۇجاتتارعا تاريحشى عالىمدار مەن قالىڭ كوپشىلىكتىڭ قولى جەتتى. بۇل جيناققا اقمولا وڭىرىندە سول كەزەڭدەگى قوعامنىڭ شىنايى كەلبەتىن اشاتىن 222 قۇجات توپتاستىرىلدى.
وسى زاماننىڭ تاريح دەرەگىنىڭ باسى قۇرالعان جيناقتىڭ ىشىندەگى مىنا ءبىر ماقالا وقىرماندار نازارىنا ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل – №21 «جاس ازامات» گازەتىندە جاريالانعان تولەباي ءنۇراليننىڭ «قازاقتىڭ وتىرىك ارىزقۇمارلارى» جازباسى. ماقالا اقمولادا 1919 جىلى اقپاننىڭ ءبىرىنشى جۇلدىزىندا جارىق كورگەن ەكەن.
«بۇرىنعى نيكولاي تۇسىندا ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ءبىر ادەتى, وزىنە قارسى پارتيادا بولعانداردى «تۇرىككە اقشا جيناپ بەردى, پاتشاعا ءتىل تيگىزدى ءھام سوكتى» دەپ جامانداۋشى ەدى. نيكولاي ءتۇسىپ, حالىق تەڭدىك-بوستاندىق الىپ, ۋاقىتشا ۇكىمەت تۇسىندا: «پارتيا دۇشماندارىن» مۇقاتۋعا, نيكولايشىل, تەڭدىككە, بوستاندىققا قارسى» دەپ اراز ادامدارىن كورسەتە باستادى. ۋاقىتشا ۇكىمەتتى بولشەۆيكتەر قۋىپ, بيلىكتى قولدارىنا الىپ, داۋىرلەرىن جۇرگىزە باستاعاندا, قازەكەڭ بىرەۋىنەن-بىرەۋى كەك الۋ ءۇشىن: «سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى «بۋرجاي» (باي) «كونتررەۆوليۋتسيونەر», حالىقتى بولشەكتەۋگە قارسى وياتىپ ءجۇر» دەپ ءىس قىلا باستادى.
بولشەۆيكتەر قۋىلىپ, ايىرىلىپ قالعان جاۋدىڭ قولىندا, ماتالىپ قالعان بوستاندىق, تەڭدىك قايتىپ كەلگەندەي بولىپ, كوزگە ەلەستەگەن زاماندا: «ءبىرىن-ءبىرى بولشەۆيك, بولشەۆيكتىڭ پارتياسىنا جازىلعان, سوۆەت ۇكىمەتى قايتا ورنايدى دەپ ايتادى» دەپ جامانداي باستادى. وسى ۋاقىتتا قايسىبىر ارىزقۇمارلاردىڭ قولجاۋلىعى «الاشوردا» بولدى. ارازداسقان ادامىم «الاشوردانىڭ» كومەكشىسى, «الاش پارتياسىنىڭ مۇشەسى» دەپ كورسەتكەن ارىزدار كوبەيە باستادى. قانداسىم, قازاعىم-اۋ, ۇيات ارعا!
…تاسپەن جاپالاقتى ۇرسا دا, جاپالاقپەن تاستى ۇرسا دا جاپالاق ولمەي مە؟ وسىنداي ارىزدارىڭنىڭ راس-وتىرىكتىگىن بىلاي قويا تۇرىپ, «نيكولاي ءھام بولشەۆيك» دەپ جامانداعانىڭ ءبىرسارى, […] نە؟
بيتكە وكپەلەپ, تونىن وتقا سالۋ, كەك الامىن دەپ اردان, نامىستان ءھام قاننان بەزۋ, جاقىنىن جاتقا جامانداۋ قورلىق ەمەس پە؟ قۇداي-اۋ, قاشان تۇزەلەمىز, كەلەمەجدەن قاشان قۇتىلامىز؟!.
عازيزا يساحان,
استانا قالاسىنىڭ
مەملەكەتتىك ءارحيۆى مەكەمەسى عىلىمي-زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى
