بەيرەسمي دەرەكتەرگە سەنسەك, جىل سايىن ەلىمىزدە 100 مىڭعا جۋىق بالا اتا-اناسى بولا تۇرا كوشە كەزىپ, قاڭعىباستىققا سالىنادى. اسىرەسە, دالابەزەر جەتكىنشەكتەردىڭ كوبى استانا مەن الماتى سەكىلدى مەگاپوليستەردى توڭىرەكتەيدى ەكەن. كەلىم-كەتىم كىسى ۇزىلمەيتىن مۇنداي قالالاردا جان باعۋ دا وڭايىراق. پىسىقايلارى كىشىگىرىم كافەلەردە ىدىس جۋشى, اۋلا سىپىرۋشى بولىپ ناپاقاسىن تابادى. تۇندە تەمىرجول بەكەتى, بازار ماڭى, جەرتولەلەردە قونادى. ءبىرازىنىڭ وزىمەن بىرگە ەش قۇجاتى جوق. ءجون سۇراعان پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە شىن اتى-ءجونىن ايتۋدان باس تارتاتىندار دا جەتەرلىك. ونداي ۇل-قىزدار دەرەۋ ارنايى مەكەمەگە جىبەرىلەدى.
جاۋاپسىز اتا-انانى كوميسسيا تەرگەيدى
سولاردىڭ ءبىرى ەلورداداعى ءاليا مولداعۇلوۆا كوشەسىندە ورنالاسقان. كامەلەتكە تولماعانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعى دەپ اتالاتىن بۇل ۇيىم 2011 جىلدىڭ 9 ناۋرىزىندا قۇرىلعان. «ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – قاراۋسىز قالىپ, قاڭعىباستىققا سالىنعان بالالاردى قايتا تاربيەلەۋ, ولاردىڭ قىلمىسقا ۇرىنباۋىنىڭ الدىن الۋ. قالىپتى ومىرگە بەيىمدەۋ ءۇشىن مۇنداعى جەتكىنشەكتەرمەن پسيحولوگ, پەداگوگ جانە دارىگەر جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەيدى» دەيدى ورتالىق ديرەكتورى امانجول بەلگىباەۆ.
– مەكەمەگە اكەلىنگەن بالانى قالاي تەكسەرەسىزدەر؟
– اۋەلى ونىڭ الەۋمەتتىك ءمارتەبەسى انىقتالادى. كەيبىرەۋىنىڭ قۇجاتى تۋعالى مۇلدەم بولمايدى. ونداي بۇلدىرشىندەردىڭ قول سۇيەگىن تەكسەرۋ ارقىلى سوت-مەديتسينالىق ساراپتاما قاي كۇنى دۇنيەگە كەلگەنىن بولجايدى. سونىڭ كومەگىمەن پەرزەنتحاناعا سۇرانىس جىبەرىلىپ, ناقتى ۋاقىتى بەلگىلەنەدى. سولايشا تۋ تۋرالى كۋالىك بەرىلەدى. كەيبىرەۋىنىڭ قۇجاتى بار, بىراق جوعالىپ كەتكەن. ەندى بىرەۋلەرىنىكىن اكە-شەشەسى كەپىلگە وتكىزىپ تاستاعان. اتا-اناسى قايتىس بولىپ, بىراق بالاعا قامقورشىلىق ءراسىمدەلمەگەن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. ءوز پەرزەنتىنىڭ ومىرىنە سەلقوس قارايتىن اكە-شەشەلەردى دە كوردىك.
– ونداي اتا-انالارعا قانداي شارا قولدانىلادى؟
– اكىمدىك جانىنداعى كامەلەتكە تولماعاندار ءىسى جانە ولاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميسسياسىمەن تىعىز بايلانىستامىز. ولار ايىنا 2 رەت جينالىس ۇيىمداستىرادى. بىزدەگى بالالاردىڭ اتا-اناسىن سول وتىرىسقا شاقىرامىز. وندا اكە-شەشەلەرى تاربيەگە قاتىستى ماسەلەلەرىن باياندايدى. كوميسسيا قۇرامىندا ءبىلىم باسقارماسى, دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى, جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسى, جاستار ساياساتى باسقارماسى سەكىلدى الۋان سالانىڭ وكىلدەرى بار. سولار اتا-انانى مۇقيات تىڭداپ, ءوز كومەكتەرىن ۇسىنادى. الايدا, بالاعا مۇلدەم قاراعىلارى كەلمەي, تولىققاندى باس تارتقان, ىشكىلىككە سالىنعان اكە-شەشەلەردى دە كوردىك. مۇنداي جاعدايدا ءىس سوتقا جونەلتىلىپ, اتا-انا قۇقىنان ايىرۋ تۋرالى شەشىم شىعارىلادى.
بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى…
ورتالىققا 2011 جىلى 308 بالا, 2012 جىلى 1027 بالا, 2013 جىلى 716 بالا, 2014 جىلى 628 بالا, 2015 جىلى 997 بالا وسى مەكەمەنىڭ تۇرعىنى بولعان. بيىل جىل باسىنان بەرى 302 بالا قابىلدانعان. ونىڭ 276-سى اتا-اناسىنا, 15-ءى بالالار ۇيىنە, 3-ەۋى ارنايى ءبىلىم مەكەمەلەرىنە, 2-ەۋى وزگە قالالارداعى كامەلەتكە تولماعانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىنا, 1-ەۋى قامقورشىلىققا تاپسىرىلعان.
ايتپاقشى, مەكتەپ جاسىنداعى بالالار مۇندا تۇسكەندە دە وقۋدان قول ءۇزىپ قالمايدى. استاناداعى №14 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ ۇستازدارى وسىندا كەلىپ, ءاربىرىن ءتيىستى سىنىپ باعدارلاماسى بويىنشا وقىتادى.
ورتالىقتىڭ اعا تاربيەشىسى ايگۇل بولاتحانقىزىمەن سويلەسكەنىمىزدە, وسىعان دەيىن ءتۇرلى تاعدىردىڭ كۋاسى بولعاندىقتارىن جەتكىزدى.
– بۇرناعى جىلى 12-13 جاسار اعالى-قارىنداستى ۇل مەن قىز ءتۇستى. مىنەزدەرى ءاپ-ءايبات, وزدەرى ەلگەزەك. وتباسىندا اناسىمەن جانە وگەي اكەسىمەن ءومىر ءسۇرىپتى. وگەي اكەسى قايتىس بولعان سوڭ, اناسى ىشكىلىككە سالىنىپ كەتكەن. ونداي ۇيدەن بەرەكە كەتەتىنى بەلگىلى عوي. تاماق ۋاقىتىلى جاسالمايدى, بالالار قاداعالانبايدى, اقىرى ۋچاسكەلىك پوليتسەي سەرەجا مەن ماشانى وسىندا ورنالاستىردى. كەيىن كوميسسياعا اناسى جىلاپ-ەڭىرەپ كەلىپ, كەشىرىم سۇراعان. سوندا كىپ-كىشكەنتاي سەرەجانىڭ اناسىنا ايتقانىن ەستىپ, ءبارىمىزدىڭ كوڭىلىمىز بوساعان. «ماما, سەن ءبىزدى ستاقانعا ايىرباستاپ جىبەردىڭ بە؟! سەن اراققا سالىنباساڭ, بۇرىنعىداي ادەمى ءومىر سۇرە بەرۋشى ەدىك» دەپ ۇلى اناسىنا ۇرسادى. ايتەۋىر, الگى ايەل دەرەۋ ءوزىن قولعا الىپ, ەسىن جيدى. تاعى ءبىر ۋاقيعانى بىلەمىن. بىزگە كەلىپ تۇسكەن ءسابينا ەسىمدى قىز اكە-شەشەسى قايتىس بولعانىن, اجەسىنىڭ دە جاقىندا كوز جۇمعانىن, بارار جەرى مەن باسار تاۋى قالماعانىن ايتىپ, مۇڭىن شاققان. ونىڭ ايتۋىمەن ءتيىستى ورىندارعا حابار بەرىپ, قىز تۋرالى مالىمەتتەردى جيناۋعا تىرىسقانىمىزبەن, ەشقانداي سۇرانىسىمىز قاناعاتتاندىرىلمادى. سويتسەك, ول قىزدىڭ اكە-شەشەسى بار, ءوزى تۇرمىسى ءتاۋىر وتباسىدان شىققان ەكەن. ءىشى پىسىپ, جەكە ءومىر سۇرگىسى كەلىپ, ۇيىنەن كەتىپ قالعان, – دەيدى اعا تاربيەشى.
كوڭىل بولمەۋشىلىكتەن كەسىر كوپ
وسىدان سوڭ ورتالىقتاعى بالالاردىڭ ءبىردى-ەكەۋىن اڭگىمەگە تارتتىق. ءوزىن تيمۋر دەپ تانىستىرعان سارى بوزبالانىڭ مۇندا جاتقانىنا 1 ايدان اسىپتى.
– ۇيگە قايتقىڭ كەلمەي مە؟ – دەپ سۇرادىم.
ءۇنسىز باسىن شايقادى.
– نەگە؟
– اكە-شەشەم ىشەدى. ماعان كوڭىل بولمەيدى. وسىنداعى ءومىر جاقسى.
ىشكى قىجىلىن اقتارۋعا جۇرەكسىنىپ تۇرعانىن سەزىپ, بۇدان ءارى مازالامادىم. ال نۇراي مەن سالتاناتتىڭ جاعدايى تيمۋردىكىنە ۇقسامايدى. نۇرايدىڭ اكە-شەشەسى قايتىس بولىپ, تۋىس اپكەسىنىڭ قولىنا قامقورشىلىققا ءوتىپتى. بىراق ءجاسوسپىرىم قىز ءجيى-ءجيى جانجالداسا بەرگەن سوڭ, اپكەسى امالسىز وسىندا اكەلىپ تاستاعان.
– نۇراي, ەندى كىممەن تۇرعىڭ كەلەدى؟
ءتامپىش تاناۋ قىز يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى.
– ءۇيدى ساعىندىڭ با؟
– ءيا, ازداپ.
وسى كەزدە مانادان بەرى ءسوزىمىزدى باعىپ وتىرعان سالتانات اڭگىمەگە ارالاستى.
– مەن ءۇيىمدى ساعىندىم, – دەدى نازدى داۋىسپەن.
– نەگە كەتىپ قالدىڭ ۇيدەن؟
– ءبارى – مەنىڭ كىنام. شاتاق مىنەزىمدى كورسەتىپ, اكە-شەشەمە ابدەن ەركەلەدىم. ۇيگە بارعان سوڭ بۇرىنعى قاتەلىكتەرىمدى قايتالامايمىن.
بالامىسىڭ دەگەن! ايتكەنمەن, ولاردىڭ ۇيدەن قاشىپ, قاڭعىباستىققا سالىنۋىندا اتا-انانىڭ دا كىناسى بارشىلىق-اۋ. وتكەن جىلى «HeadHunter» الەۋمەتتiك زەرتتەۋ ۇيىمى ساۋالناما جۇرگiزiپ, مىناداي ماسەلەنiڭ بەتiن اشقان-دى. ساۋالناماعا قاتىسقان 3200 قازاقستاندىق اتا-انانىڭ تورتتەن بiرi «تابىسىم تاماق پەن كيiمگە, بالاما بiلiم بەرۋگە عانا جەتەدi. بالانىڭ بوس ۋاقىتىن تيiمدi ەتiپ ۇيىمداستىرۋعا اقشا قالمايدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن. ال 22 پايىزى «بالا-شاعانى اسىراۋعا اقشام جەتەدi, ال ۇيiرمە دەگەنiڭiز – بالاعا قاجەتi جوق دۇنيەلەر» دەپتi. رەسپوندەنتتەردiڭ تەك 2 پايىزى عانا «پەرزەنتىمنىڭ بۇگiنiمەن قاتار, ەرتەڭگi كۇنiنiڭ دە قامىن جاساپ جاتىرمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن. بالانىڭ بولاشاعىنا بىردەن-ءبىر جاۋاپتى جان وزدەرى ەكەنىن تۇسىنبەيتىن, ۇعىنبايتىن اكە-شەشەلەردىڭ كەسىرىنەن الگىندەگىدەي قوعام دەرتى دە ءورشىپ تۇر.
P.S. ورتالىقتان تۇنجىراپ شىقتىم. ەڭسەمدى اۋىر وي باسىپ بارادى. ەرتە جوعالعان بالالىق-اي دەسەڭشى. ايتپەسە, مۇنداعىلاردىڭ ارقايسىسىنىڭ دا باقىتتى بولۋعا حاقى بار عوي…
بوتاگوز ماراتقىزى
