بۇگىن ەلىمىزدە يندۋستريالىق تىنىس-تىرشىلىك اپتالىعى باستالادى.
ونىڭ العاشقى كۇنى قازاقستان ەكسپورتىنا ارنالىپ وتىر.
ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – وتاندىق كومپانيالاردىڭ سىرتقى نارىقتى يگەرۋىنە ىقپال ەتۋ. وسى ماقساتتا «ەسپورت-2020» باعدارلاماسى قابىلدانعان ەدى. قازىرگى قازاقستان ەكسپورتىنىڭ احۋالى قانداي؟ از-كەم سارالاپ كورەلىك.
سىرتقى نارىققا قوزعاۋ سالعان – «Kaznex Invest»
2009 جىلى «Kaznex Invest» ەكسپورت جانە ينۆەستيتسيا بويىنشا ۇلتتىق اگەنتتىگى دۇنيەجۇزىنىڭ 13 مەملەكەتىندە جيىرمادان استام ساۋدا ميسسياسىن اتقارعان. رەسەي, تاجىكستان, قىرعىزستان, تۇركىمەنستان, ازەربايجان, قىتاي سياقتى شەكارالاس ەلدەر, سونداي-اق يران, پولشا, بەلورۋس, كورەيا, رۋمىنيا, گرۋزيا, ءۇندىستان سياقتى الىس-جاقىن شەتەلدەردە وتاندىق ونەركاسىپ ونىمدەرىن تانىستىرىپ, 183 ميلليون اقش دوللارىنا ەكسپورتتىق كەلىسىمشارتقا قول جەتكىزىلىپ ەدى. سىرتقى نارىققا سىنالاپ ەنۋدى مەملەكەتتىك تۇرعىدا ۇيىمداستىرعان مۇنداي جۇيەلى قادامنىڭ ارقاسىندا «بەلكاميت», «كازنەفتەگازماش», «اگروتەحماش», «Hyundai», «قازفوسفات», «الينا», «Kaizer», «Mimioriki», «RG Brands», «تسەسنا», «Eurasian Foods», «راحات» سەكىلدى تاۋار برەندتەرىنىڭ ءونىم وتكىزۋ ءورىسى كەڭەيدى.
سىرتقى نارىققا ابدەن ورنىعىپ, تۇتىنۋشى تاپقانشا, كەز كەلگەن كومپانياعا شىعىن شىعارۋعا تۋرا كەلەدى. باج سالىعى, سەرتيفيكاتسيادان ءوتۋ, تاسىمالداۋ مەن لوگيستيكاعا قىرۋار قارجى كەتەتىنى راس. وسى ءبىر سىندارلى ساتتە كومەك قولىن سوزعان مەملەكەت 2010 جىلدان باستاپ ەكسپورتتاۋدىڭ جارتى شىعىنىن كوتەرۋ مەحانيزمىن ەنگىزگەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون. كۇنى بۇگىنگە دەيىن 131 ەكسپورتتاۋشى كومپانياعا «قازەكسپورتگارانت» كورپوراتسياسى 530 ملن تەڭگە قارجىلاي كومەك بەردى.
قىرقىنشى ورىندامىز
وتاندىق ەكسپورتتىڭ قازىرگى جاي-كۇيىن اڭداۋ ءۇشىن ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتەيىك. يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 92,3 ملرد دوللاردىڭ تاۋارىن شەتەلگە شىعارىپپىز. ەلىمىز ەكسپورت كولەمى بويىنشا الەمدىك رەيتينگتە قىرقىنشى ورىنعا تابان تىرەدى. دۇنيە ءجۇزىن داعدارىس داۋىلى شارپىعانىنا قاراماستان, سوناۋ 2008 جىلدان بەرى قازاقستاننىڭ ەكسپورت كولەمى جىل سايىن 7%-عا ءوسىپ وتىرىپتى. سول ۋاقىتتان بەرى جالپى دۇنيەجۇزىلىك ەكسپورتتىق ءوسىم 6%-دان ادىم اشپاعانىن ەسكەرسەك, مۇنى جاقسى كورسەتكىش دەۋگە بولادى.
كۇنى كەشەگە دەيىن شيكىزات وندىرۋمەن شەكتەلگەن ەلىمىز كۇرمەۋگە كەلمەيتىن قىسقا ۋاقىت ىشىندە وڭدەلگەن تاۋار مەن دايىن تاۋار شىعارۋ كورسەتكىشىن ەداۋىر جوعارىلاتتى. مىس, مىرىش, فەرروقورىتپا, مۇناي ونىمدەرى, ۋران, التىن, كۇمىسىمىز قىتاي, رەسەي, شۆەيتساريا, تۇركيا, گەرمانيا سىندى الەمنىڭ بەس ءال-قۋاتتى مەملەكەتىنە تۇراقتى جونەلتىلەدى. سونىڭ ارقاسىندا بىلتىر وڭدەلگەن تاۋاردىڭ ەكسپورتى 25,5 ملرد دوللارعا جەتتى. بىراق بۇلاي جالعاسا بەرسە جارتىلاي وڭدەلىپ, جارتىمسىز باعاعا كەتە باراتىن كەن بايلىقتى دا سارقىپ الامىز. سوندىقتان مەملەكەت يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ ساياساتىندا قوسىمشا قۇنى جوعارى, دايىن ءونىم شىعارۋشىلارعا ەكسپورتتىق تاۋەكەلدى ساقتاندىرۋىنا, سىرتتان سەرىكتەس ىزدەۋىنە كومەك كورسەتىلەتىنى سودان. ماسەلەن, جاقىندا تەمىرتاۋداعى بوتەلكە گە ارنالعان كرونەن-قاقپاقتار شىعاراتىن «Ast Etalon سrown» كومپانياسى «Kaznex Invest» اگەنتتىگىنىڭ اتسالىسۋىنىڭ ارقاسىندا پورتۋگاليالىق «Nilorn Portugal» كومپانياسىمەن كەلىسىمشارتقا وتىردى.
– اگەنتتىك وتكىزۋ نارىعىن انىقتاپ, ساتىپ الۋشىلارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە, باتىس ەۋروپاعا جىلىنا 60 ملن كرونەن-قاقپاق وتكىزەتىن بولدىق. العاشقى لەگى پورتۋگالياعا جونەلتىلدى, – دەيدى جەتىستىك سىرىمەن بولىسكەن «Ast Etalon سrown» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى يۋري ديۋپين.
قازىرگى تاڭدا كومپانيا جىلىنا 900 ملن قاقپاق شىعارسا, سونىڭ 60%-ى شەتەل اسادى. تمد اۋماعىندا ورنالاسقان الەمگە تانىمال سىرا زاۋىتتارىمەن, وزبەكستان, قىرعىزستان كاسىپورىندارىمەن سەنىمدى سەرىكتەستىك جولعا قويىلدى.
كەدەن وداعىنىڭ كەڭىستىگى
سوڭعى ءۇش جىلدا مۇنداي دايىن ءونىمنىڭ سىرتقى ساۋداسى ەكى ەسە ارتىپ, 4,2 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. اليۋميني سىمىن وتكىزۋ 3 ەسە, ترانسفورماتور – 2 ەسە, پوليمەر پروپيلەن – 57%-عا, ماكارون ونىمدەرى – 56%-عا, وسىمدىك مايلارى – 47%-عا, مەتالل قۇبىرلار – 22%-عا, استىق – 10%-عا, مويىنتىرەك (پودشيپنيك) شىعارۋ 6,1%-عا ارتتى.
البەتتە, وتاندىق ءونىمنىڭ ءورىسى كەڭەيۋىنە كەدەن وداعىنا مۇشە بولۋىمىز جول اشتى. قازىر تاڭدا كەدەن وداعى ارقىلى ەكسپورتتالاتىن تاۋاردىڭ جارتىسىنان استامىن وڭدەلگەن, دايىن ونىمدەر قۇرايدى. مويىنتىرەك, اككۋمۋلياتور, ەت كونسەرۆىلەرى, كونديتەر تاعامدارىنىڭ باسىم بولىگى رەسەي, بەلورۋس نارىعىنا شىعارىلادى. الىس-بەرىستىڭ بىرتاريفتىك ساياساتى باستالعالى وتاندىق بيزنەسمەندەر مەن شەتەلدىك ينۆەستورلار بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءوندىرىس تۇرلەرىن اشۋعا باتىل كىرىستى.
ماسەلەن, «ZIBROO» برەندىمەن سپورتتىق كيىم شىعارۋمەن تانىلا باستاعان «كازسپو-N» كومپانياسى رەسەيمەن جالپى قۇنى 7 ملن ەۋرو بولاتىن ۇزاقمەرزىمدى كەلىسىمشارتقا وتىردى. كومپانيانىڭ دامۋ جونىندەگى ديرەكتورى مارينا وستاپەنكونىڭ ايتۋىنشا, وتاندىق سپورتتىق كيىمنىڭ ساپاسىن جوعارى باعالاعان ماسكەۋدەگى شاڭعى كەرەك-جاراعىن جابدىقتاۋ ورتالىعى ونى رەسەيدىڭ ون قالاسىنا (ماسكەۋ, قازان, يجەۆسك, سىكتىۆكار, تيۋمەن, پەتروزاۆودسك, ۋحتا, تۋلا, كيروۆ, چەرەپوۆەتس) تاراتاتىن بولادى. سونىمەن قاتار, بەلورۋس مەملەكەتىنە دە 600 مىڭ ەۋرونىڭ تاۋارى ساتىلماقشى. اتاپ كەتەرلىك ءبىر ءجايت, رەسەيلىك بيزنەس-سەرىكتەس 2018 جىلعا قاراي وتكىزۋ نارىعىن 20 وڭىرگە دەيىن ارتتىرماق. «كازسپو-N» كومپانياسى ونىمدەرىن شەتەلگە ءبىرىنشى مارتە شىعارىپ جاتقان جوق. بىلتىر ماسكەۋدە وتكەن «لىجنىي سالون-2012» كورمەسىنە قويىلعان ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن جازباي تانىعان رەسەيدىڭ «نەوتەكس», اۆستريانىڭ «WODL SEILBAHNEN» كومپانيالارى دا كەلىسىمشارتقا وتىردى.
ال, ماشينا قۇراستىرۋ سالاسىنا كەلسەك, استاناداعى ەلەكتروۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتىنىڭ, «تالگو» ۆاگوندارىن قۇراستىرۋ زاۋىتىنىڭ ونىمدەرىنە الداعى بەس-ون جىلعا تاپسىرىس الدەن-اق دايىن تۇر. وسكەمەندەگى «ازيااۆتو» مەن قوستانايداعى «اگروماشحولدينگ», الماتىداعى «استانا موتورس» كومپانيالارى اۆتوديللەرلىكتەن اۆتووندىرىسكە وڭاي اۋىسۋىنىڭ سىرى وسى دايىن تۇتىنۋ نارىعىندا بولسا كەرەك. ياعني, ورتاق ەكونوميكالىق كەڭىستىكتەگى ەلدەرگە كولىكتى قياڭداعى كورەيادان, جاپونيادان الدىرتقانشا, بولشەك كۇيىندە اكەلىپ وسى جەردە قۇراستىرىپ ساتقان ۋاقىت, باعا تۇرعىسىنان الدەقايدا ءتيىمدى. استاناداعى يندۋستريالدىق پاركتىڭ تۋسىراپ جاتقان جەرى باس-اياعى ءبىر ەكى جىلدىڭ ىشىندە جاندانىپ سالا بەرگەنىن دە وسى وزگەرىسپەن بايلانىستىرامىز. شىنى-پلاستيكالىق قۇبىر شىعاراتىن «Amitech Astana» جشس-ءنىڭ كوممەرتسيالىق ديرەكتورى ناريمان شارافۋتدينوۆتىڭ ايتۋىنشا, ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتار مەن كەدەن وداعىنىڭ قۇرىلۋى وتاندىق ءوندىرىستىڭ شىنايى باسەكەدە شيرىعۋىنا كادىمگىدەي تۇرتكى بولدى. ول ءوز سوزىنە اي سايىن رەسەيگە 30 ۆاگون قۇبىر جىبەرەتىنىن ايتىپ دالەل كەلتىرەدى. ياعني, بۇرىن-سوڭدى كاسىپكەرلەر ون التى ميلليون تۇتىنۋ نارىعى جۇمىرعا جۇق بولمايدى دەپ, اقشاسىن جەلگە ۇشىرۋدان قورقۋشى ەدى. نارىق گەوگرافياسىنىڭ وزگەرۋى ونداي قورقىنىشتى سەيىلتىپ, بىلەك سىبانتقان باسەكەگە جاعداي جاسادى.
ادىلبەك جاپاق
