ءبىز تۇراتىن كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ اۋلاسىنان ۇنەمى نەمەرەلەرىن ەرتىپ الىپ سەرۋەندەپ جۇرەتىن اق جاۋلىقتى اجەنى ءجيى كورەمىن. كەيدە ول بال ءتىلدى بۇلدىرشىندەردىڭ ورتاسىندا شات-شادىمان كۇي كەشىپ, ماسايراپ وتىراتىنى بار. وسىنداي ءبىر كوڭىلى كوتەرىڭكى كەزدە قارياعا جاقىنداپ, اڭگىمەگە تارتتىم.
– ومىرىمە ءدان ريزامىن, وسى كۇنگە جەتكىزگەن قۇدايعا مىڭ ءتاۋبا! – دەپ اجە بىردەن اڭگىمە تيەگىن اعىتتى. – ەسىمىم – گۇلداريا. ءوزىم مىنا قورعالجىن اۋدانىنىڭ تۋماسىمىن. شالىم ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان, ەلىنە ەلەۋلى ازامات ەدى, دۇنيە سالعانىنا بەس-التى جىل بولدى. ەكەۋمىز ءۇش ۇل, ءۇش قىز تاربيەلەپ وسىردىك. قازىر ۇلدارىمىز – ۇياعا, قىزدارىمىز قياعا قوندى. ولاردان ون ءتورت نەمەرە, ءتورت شوبەرەمىز بار. مىنا كىشكەنتايلار سول شوبەرەلەرىم عوي…
مەن وسى ءسات سەكسەننىڭ سەڭگىرىنەن اسقان اق شاشتى ءازىز انانىڭ باقىتتى جۇزىنە قىزىعا قارادىم. ءوز بالاپاندارىن ۇيادان ايالاپ ۇشىرعانى بىلاي تۇرسىن, نەمەرەلەرىن دە اياقتاندىرىپ, وتاۋ تىكتىرىپ, ەندى ءشوبەرەلەرىن ەمىرەنە يىسكەپ وتىرعان قاريانىڭ «ومىرىمە ءدان ريزامىن» دەپ اعىنان جارىلۋىندا كوپ ءمان جاتىر-اۋ؟! دەمەك, وتاعاسى ەكەۋى وتباسىندا پەرزەنتتەرىنە ءتالىمدى تاربيە, ۇلاعاتتى ۇعىم ءسىڭىرىپ, ەندى, مىنە, قارتايعاندا سونىڭ جەمىسىن تەرىپ وتىر. ءتۇن ۇيقىنى ءتورت ءبولىپ توككەن تەر, ارقا ەتى ارشا, بورباي ەتى بورشا بولىپ اتقارعان ەڭبەك اقتالدى دەگەن ءسوز. قازاقتىڭ وسىنداي جۇزىنەن باقىت نۇرى توگىلگەن, جاۋلىعى قارقاراداي اجەلەرىن كورۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە؟!
«قارتىڭ بولسا ۇيىڭدە, جازىپ قويعان حاتپەن تەڭ» دەيدى دانا حالقىمىز. ۇلكەندەردىڭ ۇنەمى قاسى مەن قاباعىنا قاراپ, ءسال دە بولسا سولاردىڭ كوڭىلىن اۋلاپ, ومىردەن كورگەن-تۇيگەنى مول جانداردىڭ ريزاشىلىعىنا بولەنىپ, باتاسىن الىپ جۇرەتىن بالا مەن كەلىندەرگە, «اجەتايىم-اۋ» دەپ موينىنا اسىلىپ جاتقان شوبەرەلەرگە قالايشا سۇيسىنبەسسىڭ؟!
بىراق, بەس ساۋساقتىڭ بىردەي ەمەستىگى سياقتى, ومىردە ءبارى بىردەي بولا بەرمەيدى. كەزىندە تاربيەدەگى كەتكەن اعاتتىقتىڭ سالدارىنان جاس ۇلعايىپ, ەڭبەكتىڭ زەينەتىن تەرەر شاقتا جالعىزدىقتان جابىعىپ, سوقا باستارى سوپايىپ قالعان قاريالار دا بار. ءارى ولار استانا قالاسىندا دا از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – اينالىمعا كەلمەيتىن ءبىر بولمەلى ۇيدە جالعىز ءوزى تۇرىپ جاتقان رىستى تەمىرحانوۆا ەسىمدى كەمپىر. بويدا كۇش-قۋاتى بار كەزدە قۇدايدان سۇراپ العان جالعىز ۇلدى قاتارىنان كەم قىلماي جەتىلدىرەمىن دەپ, وقىتتى-توقىتتى. ەندى, مىنە, كارىلىك كەلىپ, ەڭكەيگەن ساتتە ونىڭ ءولى-تىرىسىنەن دە بەيحابار. وسىدان ون التى جىل بۇرىن جۇمىس ىزدەپ الماتى جاققا كەتكەن ەكەن, سودان بەرى حابار جوق. ال, ءوزى قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي «قۇجىرادا» تىرشىلىك كەشكەنىنە وتىز جىلدان اسىپتى. ارينە, حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ بولىمىنەن قولداۋ كورىپ, كومەك بەرىلەتىنىن جوققا شىعارعان جوق. دەگەنمەن, ونىڭ ءوزى تەڭىزگە تامعان تامشىداي عانا.
ازىن-اۋلاق زەينەتاقىسىن مىنا قىمباتشىلىق قوس وكپەدەن قىسقان زاماندا تاماعىنا ارەڭ جەتكىزىپ, «شىقپا جانىم, شىقپالاپ» وتىرعان ونىڭ بۇل تاعدىرىنا كىم كىنالى؟ الدە, ماپەلەپ وسىرگەن جالعىز ۇلىنىڭ ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىڭىرە الماعان ءوزىن ايىپتايمىز با؟ نەمەسە جاسى جەتكەندە ەرىكسىز جىلاتىپ قويعان قاتال تاعدىردان كورەمىز بە؟ قالاي دەگەندە دە, جۇزىندەگى كوپ سىردى اراسىنا بۇككەن قاتپار-قاتپار اجىمدەرى ونىڭ باستان وتكەرگەن تالاي تاۋقىمەتتى كۇندەرىنىڭ كۋاسىندەي اسەر قالدىردى.
الماتى اۋدانىندا عانا ءجۇز جەتپىس جەتى كارى ادام ەسەپتە تۇرادى ەكەن. وسىنداي سىرقات, ءجۇرىپ-تۇرۋى قيىن ادامداردىڭ ارناۋلى قىزمەتكەرلەر ازىق-تۇلىگىن اپارىپ, ۇيلەرىن تازالاپ, تاماعىن ازىرلەپ بەرىپ تۇراتىن كورىنەدى. بۇعان قوسا, جالعىز باستى زەينەتكەرلەرگە جەڭىلدىكپەن ءتۇرلى ازىق-تۇلىك بەرىلىپ, اتاۋلى مەرەكەلەردە ماتەريالدىق كومەكتەر كورسەتىلىپ تۇرادى. الايدا, مۇنىڭ ءبىرى دە ولاردىڭ كوڭىلدەرىندەگى قاياۋدى, كوزدەرىندەگى مۇڭدى سەيىلتە الماسى انىق.
ءتىپتى, وتكەن جىلدارى قالادا وسىنداي جالعىز ىلىكتى قاريانىڭ ۇيىندە جان تاپسىرىپ, ءبىر اپتادان كەيىن عانا كەزدەيسوق انىقتالعانى تۋرالى ەستىر قۇلاققا اۋىر وقيعانىڭ بولعاندىعى دا جاسىرىن ەمەس. مۇنى ايتىپ وتىرعانىمىز, قازىر كورشى-كولەم, جولداس-جورا, اعايىن-تۋىستاردىڭ ءبىر-بىرىنەن قول ءۇزىپ, ءوز باستارىن عانا كۇيتتەپ كەتۋشىلىگى بايقالادى. قىمباتشىلىقتىڭ وكپەنى قىسقان شاعىندا نانى مەن ءسۇتىن اكەلۋ, ءبىر شاۋگىم سۋىن قايناتىپ ءىشۋ مۇڭ بولىپ وتىرعان بەيباقتارعا قامقورلىق جاسار جاقىن-جۋىعى قايدا؟ بۇرىن كوپ بولىپ, جالعىزدى جابىرقاتپاي, جەتىمدى جىلاتپاي قامقور بولاتىن ءداستۇرىمىز قايدا؟ قارعا تامىرلى قازاق ەمەسپىز بە؟ وسى جالعىز باستى قاريالاردىڭ ناعاشى, جيەن, بولە, نەمەرە تۋىستارى قايدا؟ ولار نەگە جاناشىرلىق بايقاتپايدى؟
دەگەنمەن, جاسى ۇلعايعانداردىڭ جەتىم كوڭىلىنە وزدەرى ءبىلىپ شۋاق توگە الماي وتىرعان ادامداردى ۇگىتتەپ, نەمەسە «ۇيالتىپ» قامقورلىق جاساتۋ مۇمكىن بە؟ اتا-بابامىزدىڭ قايىرىمدىلىق, ىزگىلىك جولىن اعايىن-تۋىستار اراسىندا قايتا جاڭعىرتۋ مىنا جاھاندانۋ زامانىندا ازىرگە قيىنداۋ سياقتى كورىنەدى.
«جاھاندانۋ زامانى» دەمەكشى, جاسى جەتكەن جەتىمدەردى «قارتتار ۇيىنە اكەلىپ تاپسىرۋ جايى دا قازاققا جات بولماي قالدى. استاناداعى قارتتار مەن مۇگەدەكتەرگە ارنالعان الەۋمەتتىك-مەديتسينالىق مەكەمەسىندە ءۇش ءجۇز ون ءتورت قاريا تۇرىپ جاتىر. ارقايسىسىنىڭ تاعدىرى – ءارتۇرلى. وسى جەرگە تاپ بولۋ جولدارى دا سان قيلى شىتىرمان وقيعالارعا تولى. الايدا, «باسقا تۇسسە, باسباقشى» دەگەندەي, ءبىر ۇيدە ءتورت قابىرعاعا قاراپ قالعان مۇڭلىقتار مىنا جەردە ءبىر-بىرىمەن ءشۇيىركەلەسىپ, شەر تارقاتادى ەكەن.
ەرمەك ەلەمەسوۆ اقساقال دا مۇندا قالاي كەلگەنىن بۇكپەسىز ايتىپ بەردى. «كەمپىرىم قايتىس بولعاننان كەيىن كۇيىم كەتتى. اس ءپىسىرىپ ءىشۋىم مۇڭ بولدى. سوسىن ءبىر جاماعايىنىما: «مىنا مەنىڭ ءبىر بولمەلى ۇيىمە سەن كىر دە, مەنى «قارتتار ۇيىنە» اپار» دەپ ءوتىنىش جاسادىم. شۇكىر, قازىر جاعدايىم جاقسى».
«سوندا الگى ۇيىڭىزگە كىرگىزىپ كەتكەن نەمەرە ىنىڭىزبەن بىرگە تۇرۋعا بولمادى ما؟» دەگەن ساۋالىمىزعا قاريا: «ول ۇنەمى اراق ىشەدى, شىراعىم» دەپ جاۋاپ بەردى.
«قارتتار ءۇيىنىڭ» پسيحولوگى ەركىن داۋەشۇلىنىڭ ايتۋىنشا, نۇرىم كەنجەبەك اقساقالدى كەلىنى مەن بالاسى «ءبىز سەنى شيپاجايعا الىپ كەلدىك. وسىندا ءبىر اي دەمالعان سوڭ الىپ كەتەمىز» دەپ الداپ اكەلىپ, تاستاپ كەتكەن. ول بايعۇس «بالالارىم كەلىپ الىپ كەتەدى» دەگەن ۇمىتپەن ءبىر-ەكى جىل ەكى كوزى ءتورت بولىپ توسىپ جۇرگەن. قازىر, مىنە, سەگىز جىل وتكەندە ەندى تۇسىنە باستاعانعا ۇقسايدى. توماعا-تۇيىق, كوپ ءسوز ايتپايتىن كورىنەدى.
بۇل ۇيدە كىم تۇرمايدى دەسەڭىزشى, كەزىندە باسشىلىق قىزمەت اتقارعاندار, ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى, گەنەرالدار, ءتىپتى, ەڭبەك ەرلەرىنىڭ ايەلدەرى دە وسىندا. بۇل جەردە ەگدە تارتقاندا ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ بولىپ, جۇپ قۇرىپ جاتقان قاريالار دا بار. سەكسەندى ەركىن ەڭسەرگەن اندرەي مەن تاتيانا كريۆورۋچكالار – سولاردىڭ ءبىرى. تاربيەلەنۋشىلەردىڭ قاي-قايسى دا مۇندا بارلىق جاعداي جاسالعاندىعى تۋرالى ايتىپ, «ءتورت مەزگىل تاماق بەرەدى, ءتۇرلى بايقاۋلار ۇيىمداستىرىلادى, بوس ۋاقىتىمىزدى كوڭىلدى وتكىزۋگە ءمۇمكىندىك تولىق» دەپ اعىنان جارىلادى.
دەسە دە, قارتتار ءۇيىنىڭ اتى – قارتتار ءۇيى. وسى جەردە ەلوردالىق بەيشەنگۇل توقماعانبەتوۆا اجەيدىڭ مىنا پىكىرىمەن تولىق كەلىسۋگە بولادى. «قولدان كەلسە, ادام جاقسى قارتايا ءبىلۋى كەرەك. جاس كەزدە سۋىعىنا توڭىپ, ىستىعىنا كۇيىپ, بالانى ءوسىرۋ پارىز بولسا, ەگدە تارتقاندا بالانىڭ اتا-اناسىنا قامقورلىق جاساۋى – قارىز. ولار سول قارىزىن وتەۋى قاجەت. وسىنى ۇقتىرىپ تاربيەلەگەندە عانا ادامنىڭ ارمانى ورىندالادى دەپ ويلايمىن. مەنىڭ جيىرما ءۇش نەمەرەم, بەس شوبەرەم بار. سولاردىڭ ءبىر كۇن داۋسىن ەستىمەسەم, وتىرا المايمىن» دەۋىندە ۇلكەن ماعىنا جاتىر دەپ بىلەمىز.
دەگەنمەن, قولعا قالام الۋىمىزدىڭ نەگىزگى سەبەبى – ۇلكەن كىسىلەرگە جاسالىپ جاتقان جاعدايدى ايتۋ نەمەسە ولارعا كورسەتىلەتىن قامقورلىقتى تاپتىشتەۋ ەمەس, كوكىرەكتى كەرنەگەن ويدى ءبولىسۋ, ورتاعا تاستاۋ ەدى.
بويلارىنان دالانىڭ ءيىسى بۇرقىراعان, كەۋدەسى شەجىرەگە تولى كونەكوز قاريالارىمىزدىڭ قاراشاڭىراقتا الاڭسىز, امان-ەسەن عۇمىر كەشكەنىنە نە جەتسىن؟!
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
