قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ – مەملەكەتتiك ماڭىزدى iس

جۇماباي ەسكەندiروۆ,
قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگi
استانا قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتiنiڭ باستىعى:
قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ – مەملەكەتتiك ماڭىزدى iس

استانانىڭ حالقى مەن اۋماعىن تابيعي جانە تەحنوگەندiك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردان قورعاۋ ماقساتىندا ەلوردامىزداعى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتi اۋقىمدى شارالار اتقارىپ كەلەدi. سارسەنبi كۇنi وتكەن تiكەلەي تiلدەسۋ بارىسىندا اتالمىش مەكەمە باستىعى جۇماباي ەسكەندiروۆ ءدال وسى ماسەلەلەر توڭiرەگiندە اڭگiمەلەدi.
– سالەمەتسiز بە, مەن استانادان حابارلاسىپ تۇرمىن. اتى-ءجونiم – ازامات سەرiكۇلى. سۇرايىن دەگەنiم, كورشiمنiڭ ەكi ماشيناسى بiردەي وزiنەن-ءوزi تۇرىپ, جانىپ كەتتi. وسىنداي وقيعا استانادا جيi تiركەلە مە؟
– اۆتوكولiكتەردiڭ ورتەنۋi ايازدى كۇندەرi جيi بولادى. جىل باسىنان بەرi 47 اۆتوكولiك جانىپ ۇلگەرگەن. بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا بۇل – 67 پايىزعا ارتىپ وتىر. نەگiزi, بۇل ورتتەر اۋا رايىنىڭ سۋىق مەزگiلiندە اۆتو-كولiكتi دانەكەرلەۋ شامىمەن جىلىتۋدىڭ سالدارىنان, سونداي-اق اۆتوكولiك iشiندەگi ەلەكتر جابدىقتارىنىڭ نەمەسە وتىن بەرۋ جۇيەسiنiڭ اقاۋلارىنا بايلانىستى بولىپ جاتادى. سونىمەن بiرگە, قازiرگi شەتەلدiك اۆتوكولiكتەر كوپتەگەن ەلەكتر جۇيەلەرiمەن جابدىقتالعان. ولاردىڭ كۇشiن كوتەرمەي, توقتىڭ تۇيىقتالۋىنان بولىپ جاتقان ورتتەر دە كوپ. ماسەلەن, كۇن سايىن 101 پۋلتiنە 4-5 ماشينانىڭ ورتەنەتiنi تۋرالى حابار كەلiپ تۇسەدi.
– جاسىراتىنى جوق, سۋىق كۇندەرi ءبارiمiز دە كولiكتi دانەكەرلەۋ شامىمەن قىزدىرامىز.
– ازامات, دانەكەرلەگiش شامدى كولiكتiڭ قوزعالتقىشىن جىلىتۋدا مۇلدەم پايدالانۋعا بولمايدى. اۆتوكولiكتi وت الدىرۋدا اشىق وت ءتۇرiن قولدانۋعا تىيىم سالىنادى. سەبەبi, ول – وتە قاۋiپتi. سوندىقتان, ەلوردالىق بارلىق اۆتوكولiك يەلەرiنە ايتارىم: قاراپايىم ءورت قاۋiپسiزدiك ەرەجەلەرiن ساقتاماۋ جاعدايلارى ورتكە اكەلiپ سوعۋى مۇمكiن. جالپى, اۆتو-كولiكتەردiڭ جانارماي قۇياتىن باكتارىنىڭ اۋزى جابىق بولىپ, جانار-جاعارمايدىڭ اعىپ كەتۋiنە جول بەرiلمەۋi كەرەك. سونداي-اق, اككۋمۋليا-تورلاردى قۋاتتاندىرۋ تەك قانا ترانسپورت تۇرلەرiندە جۇرگiزiلiپ, كەز كەلگەن اۆتوكولiكتiڭ دۇرىس جۇمىس iستەيتiن ءورت سوندiرگiش قۇرالىمەن جابدىقتالعانى ءجون. وكiنiشكە ۇرىنباس ءۇشiن وزگەلەردiڭ قاتەلiكتەرiن قايتالاماڭىزدار.
– بۇرىندارى جەر ۇيلەرگە پەشتi ارنايى ماماندار عانا سالاتىن. بۇگiندە ولاردىڭ قىزمەتi قىمباتتاپ كەتتi مە, بiلمەيمiن, ايتەۋiر قازiر تۇرعىندار كەز كەلگەن ادامعا بۇل مiندەتتi سەنiپ تاپسىرا بەرەتiن بولدى. مۇنىڭ دۇرىس سالعانىن, ساپاسىن تەكسەرەتiن ماماندار بار ما, سiزدەردە؟ جالپى, تالاپ بويىنشا پەش قالاي سالىنۋى كەرەك؟
– بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرi قالامىزداعى وت جاعاتىن پەشتەردiڭ جانە ءتۇتiن شىعاراتىن مۇرجالار قۇرىلىمدارىنىڭ دۇرىس بولماۋىنان 45 ءورت تiركەلدi. بۇل بىلتىرعى جىلدىڭ وسى مەرزiمiمەن سالىستىرعاندا 36 پايىزعا ارتىپ وتىر.
كەيدە تiلسiز جاۋدىڭ اياعى قايعىلى وقيعالارعا اكەلiپ سوعىپ جاتادى. ءورتتiڭ كوبi تۇنگi ۋاقىتتاردا بولاتىنى بەلگiلi. جىل باستالعالى استانادا ۋلى تۇتiننەن ەكi ادام قايتىس بولسا, كەيدە وسىنداي وقيعالاردان كەيiن تۇگەل وتباسىمەن اۋرۋحاناعا ءتۇسiپ جاتادى. ال, بiزدە پەشتiڭ ساپاسىن تەكسەرەتiن ماماندار بولمايدى. پەشتi سالىپ, تەكسەرەتiن جەكە كاسiپكەرلەر بار. بiز تەك بۇل ماسەلەگە قاتىستى حابارلاسقان ازاماتتارعا كەڭەس قانا بەرە الامىز. ماسەلەن, كوپ جاعدايلاردا پەش قۇدىقتارىنىڭ دۇرىس سالىنباۋىنىڭ سوڭى قايعىلى وقيعالارعا اكەلiپ سوعىپ جاتادى. ولاردىڭ جاناتىن زاتتاردان نەمەسە شاتىردىڭ اعاش قۇرىلىمدارىنان شەگiنiستەرi بولماۋىنان دا ءورت ورىن الادى. سوندىقتان, بۇل رەتتە استانا قالاسى ورتكە قارسى قىزمەتi بارلىق ازاماتتارعا ءورت قاۋiپسiزدiك ەرەجەلەرiن ساق-تاۋدى قاتاڭ ەسكەرتەدi. جالپى, پەشتەردi سالۋ كەزiندە ورتكە قارسى شەگiنiستەردi ساقتاي وتىرىپ, مۇرجالاردى جانبايتىن زاتتان جاساپ, ونى ءار ەكi-ءۇش اي سايىن تازالاپ وتىرۋ كەرەك. پەشتi جوندەپ, سىلاپ, قالىپقا كەلتiرiپ بارىپ پايدالانعان ءجون.
– بيىل ورتا مەكتەپتi بiتiرەتiن بالام مەدەۋ ءورت ءسوندiرۋشi بولۋدى ارماندايدى. ءوزiم – قالا تۇرعىنى ءاسيما ۋاليەۆامىن. كوكشەتاۋ قالاسىندا توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ تەحنيكالىق ينستيتۋتى بار دەگەندi ەستiدiك. وعان قالاي قۇجات تاپسىرۋىمىزعا بولادى؟
– بۇل ينستيتۋت – قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلi-گiنiڭ جالعىز مەكەمەلiك وقۋ ورىنى. ول جوعارى بiلiمدi كۆاليفيكاتسيالىق وفيتسەرلەردi ازiرلەيدi, مۇنداعى ساباقتار كۇندiزگi جانە سىرتتاي وقۋ تۇرiندە جۇرگiزiلەدi. كۇندiزگi وقىتۋ فاكۋلتەتi نەگiزگi قۇرىلىمدىق ءبو-لiمشەسi بولىپ تابىلادى جانە ول ينستيتۋت قۇرىلعان كۇنiنەن باستاپ جۇمىس iستەيدi. مۇنداعى «ءورت قاۋiپسiزدiگi» ماماندىعى بويىنشا وقۋدىڭ تولىق كۋرسىن بiتiرگەن كۇندiزگi وقۋ فاكۋلتەتiنiڭ كۋرسانتتارىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترiنiڭ بۇيرىعىمەن «ورتكە قارسى قىزمەت لەيتەنانتى» ارنايى شەنi بەرiلەدi. جەكە تاراتۋ حاتتاماسىنا سايكەس ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ اۋماقتىق ورگاندارىنا, سونىمەن قاتار ۆەدومستۆوارالىق كەلiسiمدەرگە سايكەس باسقا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جولدانادى.
كوكشەتاۋ تەحنيكالىق ينستيتۋتى تۇلەكتەرiنiڭ كوبi بۇگiندە ەلiمiزدiڭ اۋماقتىق ورگاندارى مەن قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىندا جۇمىس iستەپ, كەيبiرەۋلەرi جاۋاپتى ورىنداردى باسقارىپ وتىر. 2001 جىلدان بەرi ينس-تيتۋتتا جوعارى بiلiكتi 1271 مامان دايىندالدى, ونىڭ iشiندە 84 تۇلەك ۇزدiك ديپلوم الىپ شىقتى. مۇندا سىرتتاي وقۋعا تەك توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ قاتارداعى قىزمەتكەرلەرi عانا وتە الادى. قازiرگi كەزدە كوك-شەتاۋ تەحنيكالىق ينستيتۋتىنا تالاپكەرلەردi قابىلداۋ باستالىپ كەتتi. تولىق اقپاراتتى استانا قالاسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتiنiڭ كادر جۇمىستارى بولiمiنەن 32-01-88 نومiرiنە حابارلاسۋ ارقىلى الۋلارىڭىزعا بولادى.
– اللو, جۇماباي ءجۇمالدiۇلى! مەنiڭ اتىم – ارمان. قۇرىلىس كومپانياسىنا جۇك كوتەرۋ كرانىنىڭ جۇرگiزۋشiسi بولىپ ورنالاسپاقشى ەدiم. بiراق, ماعان توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتiنەن ليتسەنزيا كەرەك ەكەنiن ايتتى. ونىڭ تالاپتارى قانداي؟
– ارمان, كران جۇرگiزۋشiسi بولۋ ءۇشiن, سiز ليتسەنزيا ەمەس, سول كراندى جۇرگiزۋگە رۇقسات بەرەتiن كۋالiك الاسىز. ليتسەنزيا مەن كۋالiكتi شاتاس-تىرماڭىز. مۇنداي كۋالiك الۋ ءۇشiن قالاداعى كەز كەلگەن وقۋ مەكەمەلەرiنە ءوتiنiش بەرiپ, بiلiمiڭiزدi جەتiلدiرۋiڭiزگە بولادى. ول وقۋ ورىندارىنىڭ تiزiمi قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ www. Emer.kz سايتىندا ورنالاسقان. وسى سايت ارقىلى ءوزiڭiزدi تولعاندىرعان باسقا دا بارلىق سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ الا الاسىز.
– مەن نىسان باستىعى بولىپ جۇمىس iستەيمiن. ەسiمiم – جاقسىعالي. ايتىڭىزشى, نىسانداردا ءورت قاۋiپسiزدiگiنە بايلانىستى ارنايى-تاكتيكالىق وقۋلار جىلىنا نەشە رەت وتكiزiلۋi تيiس جانە ول قانداي نورماتيۆتiك قۇجاتتارعا نەگiزدەلەدi?
– 2010 جىلدىڭ 12 شiلدەسiندەگi №245 «قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ ورتكە قارسى قىزمەتiنiڭ گارنيزوندارى مەن بولiمشەلەرiنiڭ جەكە قۇرامىن دايىنداۋ» ەرەجەسiنە سايكەس ءورتتi-تاكتيكالىق وقۋ-جاتتىعۋلار وتكiزۋ جوسپارى دايىندالىپ, بiزدiڭ دەپار-تامەنتتە «ءورت ءسوندiرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارى قىزمەتi» مم باستىعىنىڭ قولىمەن بەكiتiلەدi. ءورت سوندiرۋشiلەر مەن قۇتقارۋشىلار ءارتۇرلi جاعدايداعى ورتتەردi, توتەنشە جاعدايلاردى جەدەل جويۋعا مiندەتتi تۇردە دايىن بولۋلارى كەرەك. سوندىقتان, قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ – مەملەكەتتiك ماڭىزدى iس. دايىندىق دارەجەلەرiن جانە قابiلەتتەرiن جوعارىلاتۋ, بولۋى مۇمكiن ءورتتi جويۋ ماقساتىندا بiزدiڭ مەكەمە ءورت ءسوندiرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارى قىزمەتiمەن بiرلەسiپ اي سايىن وسىنداي جاتتىعۋلار وتكiزەدi. وقۋ-جاتتىعۋ كەزiندە جەكە قۇرام مۇشەلەرi حالىق كوپ جينالاتىن عيماراتتاردان ادامداردى قاۋiپسiز جەرگە كوشiرۋ تاسiلدەرi جانە ءورتتi ءسوندiرۋ ادiستەرiمەن تانىسىپ, جاتتىعادى. وقۋ-جات-تىعۋلار كوبiنە كوپكەشەندi-كوپفۋنكتسيونالدى عيماراتتاردا وتكiزiلەدi. كۇنi كەشە عانا, 15-16 ناۋرىزدا توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگi «سۋ تاسقىنى كەزiندە كەلەڭسiز جاعدايدا توتەنشە جاعدايلاردىڭ سالدارىن جويۋ كەزiندەگi قۇتقارۋ جانە شۇعىل ارەكەتتەر جۇرگiزۋ جانە دايىنداۋ» تاقىرىبى بويىنشا «كوكتەم -2012» رەسپۋبليكالىق كوماندالىق- شتاب-تىق وقۋ-جاتتىعۋىن وتكiزدi. وسىعان وراي, توتەنشە جاعداي بولعان جانە قاۋiپ تونگەن كەزدە حالىقتى قاۋiپسiز جەرگە الىپ شىعۋ قيمىلدارى جاتتىقتىرىلىپ, ەلدi مەكەندi سۋ باسۋدىڭ سالدارىن جويۋ بويىنشا نىسان-دىق وقۋ-جاتتىعۋ ۇيىمداستىرىلدى.
– مەن – ستۋدەنتپiن. اتىم-مەدەت. كەلەشەكتە قۇتقارۋشى بولعىم كەلەدi. ول ءۇشiن قانداي تالاپتارعا ساي بولۋىم كەرەك؟ جالپى, سiزدەر قىزمەتكەرلەردi قالاي iرiكتەيسiزدەر؟
– ول ءۇشiن الدىمەن فيزيكالىق جانە مورالدىق, پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دايىن بولۋىڭىز قاجەت. نەگiزiنەن, ورتكە قارسى قىزمەتكە ءوزiنiڭ كاسiبي دايىندىعى, دەنساۋلىعىنىڭ جاي-كۇيi, دەنە دامۋى مەن بiلiم دەڭگەيi بويىنشا قابىلدايمىز. ءورت ءسوندiرۋشiنiڭ كاسiبي شەبەرلiگiمەن بiرگە ونىڭ دەنە شىمىرلىعى, قيمىل شيراقتىعى اسا ماڭىزدى. قىزمەتكە الىنعان جاس 100 مەترلiك قاشىقتىقتى از ۋاقىتتا جۇگiرiپ ءوتۋi تيiس. ول ءۇشiن الدىمەن, سiزگە سپورتپەن ۇزبەي شۇعىلدانىپ وتىرۋ كەرەك.
قۇتقارۋشىعا قاجەتتi ەڭ باستى قاسيەتتەردiڭ بiرi – شاپشاڭدىق. سونىمەن بiرگە, ءوز ومiرiنە قاۋiپ ءتونiپ تۇرعانىنا قاراماستان توتەنشە جاعدايدا باتىرلىق تانىتۋى جانە پسيحولوگيالىق دايىندىعى جوعارى بولۋى كەرەك. ياعني, بۇل جاۋاپكەرشiلiگi دە, جۇمىسى دا اسا قيىن ماماندىق ەكەنiن ەستەن شىعارماڭىز.
– جۇماباي ءجۇمالدiۇلى, مەن – مەملەكەتتiك قىزمەتكەرمiن. سوڭعى كەزدەرi مەرەكە كۇندەرi ءورت جيi شىعىپ ءجۇر. ماسەلەن, سايلاۋ كۇنi حازiرەت سۇلتان مەشiتi جاندى. جالپى, ودان كەيiن دە ءورت كوپ بولدى. وسىنىڭ سەبەبiن نەمەن تۇسiندiرەسiز؟
– استانا قالاسى بويىنشا جىل باسىنان بەرi – 173 ءورت تiركەلiپ وتىر. ونىڭ 85-i جەر ۇيلەردە ورىن السا, 47-سi اۆتوكولiكتەردiڭ ورتەنۋi. بۇل ءورت-تەردiڭ باستى سەبەپتەرi پەش جاققان كەزدە ءورت قاۋiپسiزدiك ەرەجەسiن ساقتاماۋ, وتپەن ابايسىز بولۋ, ەلەكترجۇيەسiنiڭ قىسقا تۇيىقتالۋى بولىپ وتىر. ارينە, بيىل قىس قاتتى بولدى. جالپى, بiز ءۇشiن باستى ماسەلە – ادام فاك-تورى. سوڭعى كەزدەرi استانادا وزدەرiڭiز بiلەتiن ساياسي-قوعامدىق, ماڭىزدى iس-شارالار جيi ءوتiپ تۇرادى. سونداي كۇردەلi iس-شارالاردىڭ بiرi – ەقىۇ سامميتi مەن VII قىسقى ازيا ويىندارىن وتكiزۋ بارىسىندا جانە دايىندىق كەزiندە بiزدiڭ قىزمەت قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتiپ, بiردە-بiر ءورت تiركەلگەن جوق. ماسەلەن, بىلتىرعى جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسiز-دiگiنiڭ 20 جىلدىعىندا استانانىڭ بiرنەشە كۇردەلi وبەكتiلەرiندە كۇن سايىن iس-شارالار ۇيىمداستىرىلدى, وندا دا ءورت نەمەسە توتەنشە جاعداي بولعان جوق. سەبەبi, استانادا وتكiزiلەتiن ءار ماڭىزدى iس-شارادا, مەرەكە-لەردە جەدەل بولiمشەلەر كۇشەيتiلگەن تارتiپپەن جۇمىس iستەيدi.
سونداي-اق, بيىلعى جاڭا جىل مەرەكەسiندە ەلوردادا 1 عانا ءورت تiركەلدi. ال, سايلاۋ كۇنi بولعان ءورت – بۇل بiر عانا جاعداي. بۇنىڭ ءوزi – ادام فاكتورى, ياعني دانەكەرلەۋ كەزiندە ءورت قاۋiپسiزدiك ەرەجەسi ساقتالماي, ءورتتiڭ ءورشiپ كەتۋiنە بايلانىستى حابار كەش ءتۇسiپ, تەز جانعىش اعاش بiرنەشە مينۋت iشiندە ورتەنiپ كەتكەن. بiزدiڭ ءورت سوندiرۋشiلەر مەن قۇتقارۋشىلار ءارتۇرلi جاعدايداعى توتەنشە جاعدايلاردى جەدەل تۇردە جويۋعا قاشاندا دايىن. سەبەبi, قالادا قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ بiزدiڭ قىزمەت ءۇشiن ەرەكشە ماڭىزدى. دەگەنمەن, ءار ادام ءوز ومiرiنە جاۋاپتى ەكەنiن ەستەن شىعارماۋى كەرەك. «ساقتانساڭ – ساقتايمىن» دەمەكشi, قاراپايىم حالىق ءورت قاۋiپسiزدiك شارالارىنىڭ, باسقا دا توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدىڭ ەرەجەلەرiنiڭ تالاپتارىن ەسكەرiپ جۇرسە ءجون. بۇل باعىتتا بiز ۇنەمi ءتۇسiندiرۋ جۇمىستارىن جۇرگiزiپ, تۇرعىنداردى جيi اقپاراتتاندىرىپ وتى-رامىز.

گۇلبارشىن وكەشقىزى