پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى ۇيىمدارىنىڭ «قازاقستان ارداگەرلەرى» قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى باقىتبەك سماعۇل قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى مەن ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى مەرەكەلەرىنە تاماشا تارتۋ جاسادى. ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «قاھارمان», «قازاقتىڭ قارا مايورى», «كورول پاندجشەرا», «وق پەن وتان» اتتى ءتورت كىتابىنىڭ بەتاشارىن وتكىزگەن ول ەل مەن جەردى نايزانىڭ ۇشىمەن, بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاعان باتىر بابالارىمىزدىڭ ءىسىن حح عاسىردا جالعاستىرعان تۇلعالارىمىزدىڭ ەرلىگىن پاش ەتتى.
اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعا, حالقىمىزدىڭ باتىر ۇلى باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى وسى كۇندەرى از جازىلىپ جۇرگەن جوق. باقىتبەك سماعۇلدىڭ «قاھارمان» اتتى كىتابى دا باتىردىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى تۇسىندا, 2010 جىلى العاش رەت جارىق كورگەن ەدى. جۇرتشىلىقتىڭ سۇراۋىمەن بۇل تۋىندى ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا وڭدەلىپ, قايتا باسىلىپ وتىر. باۋىرجان مومىشۇلىنا كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن بەرۋ تۋرالى كسرو پرەزيدەنتى ميحايل گورباچەۆكە سول كەزدەگى قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جازعان حاتىمەن جانە گورباچەۆتىڭ سايكەس جارلىعىمەن اشىلاتىن كىتاپ ءارى قاراي دا قىزىقتى دەرەكتەرمەن جالعاسادى.
كەيىپكەرىنىڭ باتىرلىق قىرىن عانا ەمەس, قايراتكەرلىك تۇلعاسىن اشۋعا تالپىنعان اۆتور باۋكەڭنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا اراشا ءتۇسىپ, 1944 جىلدىڭ 25 اقپانىندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى مۇحامەتجان ابدىحالىقوۆتىڭ اتىنا جازعان حاتى جايىندا ايتادى. ودان وزگە دە ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا الاڭداعان باتىردىڭ باتىل ىستەرىنەن حابار بەرەدى. باۋىرجان مومىشۇلى ەسىمىنىڭ دارىپتەلۋى مەن مۇراسىنىڭ ناسيحاتتالۋى حاقىندا وقىرماندارمەن وي بولىسەدى. حالقىمىزدىڭ باتىرى مەن كەڭەستەردىڭ اتاقتى قولباسشىلارى گەورگي جۋكوۆ پەن كونستانتين روكوسسوۆسكي اراسىندا پاراللەل جۇرگىزەدى. ۇلتىمىزدىڭ تاعى ءبىر داڭقتى ۇلى راقىمجان قوشقارباەۆ بەينەسىن جاڭعىرتىپ, باۋىرجان مومىشۇلى ەكەۋىنىڭ سىيلاستىققا قۇرىلعان قارىم-قاتىناسى جونىندە باياندايدى. كىتاپتىڭ سوڭعى بەتتەرى ارقىلى قۇندى سۋرەتتەردى سويلەتەدى.
تۇساۋكەسەردە اسكەري عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, قر اسكەري عىلىم اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى كيم سەرىكباەۆ باقىتبەك سماعۇلدىڭ وسى ەڭبەگىنە جوعارى باعاسىن بەردى. سونداي-اق, «قازاقتىڭ قارا مايورى» كىتابى جايلى: «بۇل تۋىندى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ «پسيحولوگيا ۆوينى» كىتابىنان كەيىنگى اسكەري ادامداردىڭ ۇستەلىندە جاتار ەكىنشى كىتاپ» دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. ۇلى وتان سوعىسى مەن اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىندە الاتىن ءرولىن اڭگىمەلەدى.
قارا مايور – اۋعانستان جەرىندەگى قاندى قاساپتا قارسى جاق اسكەرىن تىتىرەنتكەن بوريس (باقىت) كەرىمباەۆ ەكەنى كوپشىلىككە ايان شىعار. ول جايلى كىتاپتا باقىتبەك سماعۇل الدىمەن اۋعان سوعىسىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلەدى. ودان كەيىن قارا مايور مەن كەيىپكەرى كومانديرى بولعان كسرو باس شتابىنىڭ باس بارلاۋ باسقارماسىنىڭ 177-ءشى ارنايى ماقساتتاعى جەكە وتريادىنىڭ نەمەسە باسقاشا ايتساق, كاپشاعايدا جاساقتالعان مۇسىلمان باتالونىنىڭ ەرلىك ىستەرىن بايان ەتەدى. اۆتوردىڭ ءوز سوزىمەن ايتساق:
«مۇسىلمان باتالون»
ارالاپ اۋعان دالاسىن.
كورسەتكەن ەرلىكپەن
كىم ەكەنىن قازاق بالاسىن…
الايدا, ءار سوعىس ادام شىعىنىسىز بولمايتىنى سياقتى بۇل وترياد ەكى جىلدىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ 160 بارلاۋشىسىنان ايىرىلدى. «قازاقتىڭ قارا مايورى» كىتابىندا اۆتور ولاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ, ارقايسىنىڭ ەسىمى مەن بەينەسىن جاڭعىرتتى. ال, «كورول پاندجشەرا» – «قازاقتىڭ قارا مايورى» كىتابىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى.
«وق پەن وتان» – باقىتبەك سماعۇلدىڭ جەكە شىعارماشىلىعىنا ارنالعان تۋىندى. وندا اۆتوردىڭ اقىندىق قىرى كورىنەدى. اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي, رۋحتى جىرلارمەن كومكەرىلگەن كىتاپتىڭ العى ءسوزىن بەلگىلى قالامگەر, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى مەن حالىق جازۋشىسى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايۇلى جازىپ, اۆتورعا وسى جولىندا ءسات ساپار تىلەدى.
جالپى, جارىق كورگەن كىتاپتارعا قالامگەر قاۋىمنىڭ كوزقاراسى جامان ەمەس سياقتى. ونى تۇساۋكەسەردە ءسوز سويلەگەن بەلگىلى جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اكىم ءتارازيدىڭ پىكىرىنەن دە بايقاۋعا بولادى. جاس شاعىندا «قاھارمان» كىتابىنىڭ كەيىپكەرى باۋىرجان مومىشۇلىنا ەلىكتەگەنىن ايتقان جازۋشى: «بۇل كىتاپتار ەڭ الدىمەن جاس ۇرپاق تاربيەسىنە تاپتىرمايتىن دۇنيەلەر» دەدى. ونىڭ ءسوزىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ارداگەرلەر ۇيىمى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى ورتالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ومىرزاق وزعانباەۆ پەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, حالىق قاھارمانى باقىتجان ەرتاەۆ بەكىتە ءتۇستى. باقىتبەك سماعۇلدىڭ پارلامەنتتەگى ارىپتەستەرى قۋانىش سۇلتانوۆ پەن بەكتاس بەكنازاروۆ تا اۆتورعا ءوز تىلەكتەرىن جەتكىزدى.
اۋعانستان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ اتىنان قارا مايور باسقارعان وتريادتىڭ جاۋىنگەرلەرىنىڭ ءبىرى امانگەلدى جانتاسوۆ, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى نيكولاي كرەمەنيش جارىق كورگەن تۋىندىلار جايلى ويلارىن ساباقتادى. سالتانات ءالي «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ اتىنان وتانشىلدىققا شاقىراتىن تۋىندىلار ءۇشىن اۆتورعا العىسىن ءبىلدىردى.
ولاردان سوڭ ءسوز العان بوريس كەرىمباەۆ كانىگى مامان رەتىندە اسكەرىمىزگە باعا بەردى. ونىڭ پىكىرىنشە, قازىرگى كەزەڭدە قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ دەڭگەيى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىنداي ەمەس, كوپ ءوستى. اقساقالدىق جاسقا جەتكەن قارا مايور جاستارعا باتا بەرۋدى دە ۇمىتپادى. باس شتاب باستىعىنىڭ ورىنباسارى مۇحامەدجان تالاسوۆ بوريس كەرىمباەۆ پەن باقىتبەك سماعۇلعا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ماراپاتىن جەتكىزدى. تۇساۋكەسەردى تۇيىندەگەن باقىتبەك سماعۇلدىڭ ءوزى قارا مايوردىڭ كەۋدەسىنە ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا ارنايى شىعارىلعان قر تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى «ساعادات ساردار» توسبەلگىسىن تاقتى.
امانعالي قالجانوۆ
