كەڭەس دۇيسەكەەۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى: قازاققا «شوۋدىڭ» قاجەتى جوق
تابيعاتى جۇمباق, جايساڭ مىنەزدى كەڭەس دۇيسەكەەۆتىڭ قازاق ونەرىندە الار ورنى ەرەكشە. ۇلتتىق مۋزىكا الەمىن شىرقاۋ بيىككە كوتەرگەن كەشەگى الىپتاردىڭ كوزى دەسە دە بولادى. كورنەكتى كومپوزيتور بيىل جەتپىس جاسقا تولدى. تۋعان ەلى تالانتتى تۇلعانىڭ مەرەيتويىن جوعارى دەڭگەيدە اتاپ ءوتتى. تاياۋدا مەرەيلى جاسقا كەلگەن اعامىزبەن جۇزدەسىپ, ءومىرى مەن ونەرى جايىندا كەڭ وتىرىپ اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
جۇبانوۆ پەن تىلەنديەۆتىڭ باتاسى
– اعا, بيىل جەتپىستىڭ جوتاسىنا شىقتىڭىز. استانادا دۇبىرلەپ ونەر كەشىڭىز, تۋعان جەرىڭىزدە شىعارماشىلىعىڭىزدى دارىپتەگەن حالىقارالىق بايقاۋ ءوتتى.
سولاردان تۇيگەن ويىڭىز, العان اسەرىڭىز قانداي؟
– ەرتەرەكتە, بالا كۇنىمىزدە اۋىلداعى قىرىققا تولعان اعالارىمىز بىزگە شال سەكىلدى كورىنۋشى ەدى. قازىر ادام قارتايمايتىن سەكىلدى. جەتپىسكە تولسام دا, سونى ءالى مويىنداي الماي ءجۇرمىن. قازاقشا ايتقاندا, جەتپىس – ادام عۇمىرىنىڭ ىشىندە الىپ بايتەرەك سەكىلدى تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن, جاپىراعى جايقالىپ وسكەن مەرەيلى جاس دەۋگە بولادى. سوندىقتان, وسى اقساقالدىق جاسقا تولعاندا, مەنى «جەتپىس جىل ىشىندە نە ىستەدىم, ەلىمە قانداي قىزمەت جاسادىم؟» دەگەن ويلار مازالادى. سودان وي ءتۇيىپ, شىڭىراۋعا ءۇڭىلىپ قاراسام, حالقىما اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ەڭبەك جاساعان ەكەنمىن. بىراق, وزىمە كوڭىلىم تولا بەرمەيدى. ارمانسىز ادام بولمايدى عوي. ءالى دە بولسا ەلىمنىڭ مارتەبەسىن وسىرەر جاقسى شىعارمالار جازىلادى دەپ ويلايمىن. الايدا, سوعان دا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. بيىل, وسى اقپان ايىندا, استاناداعى ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە مەرەيتويىم اتالىپ ءوتتى. «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا شىعارماشىلىق كەشىم بولدى. جۇرتشىلىقتىڭ, قاتار جۇرگەن ارىپتەستەرىمنىڭ ايتۋىنشا, كونتسەرت جوعارى دەڭگەيدە وتكەن سەكىلدى. ەلورداعا 2011 جىلى قونىس اۋداردىم. 2013 جىلى باس شاھاردىڭ ون بەس جىلدىق مەرەيتويىنا
ورايلاستىرىپ, قالا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن كونگرەسس-حولل
سارايىندا اۆتورلىق كەشىم وتكەن ەدى. وندا دا حالىق كوپ جينالعان ەدى.
ءوز باسىم اۆتورلىق كەشتى ءجيى وتكىزۋگە قارسىمىن. كەيبىرەۋلەر سونى كاسىپ قىلىپ, اقشا تابۋدىڭ جولىنا اينالدىردى. مەنىڭ وعان تابيعاتىم قارسى. سول شىعارماشىلىق كەشىمدە كورەرمەندەرگە ديسكىگە توپتاستىرىلعان اندەر جيناعىمدى ۇلەستىردىم. ۇيىمداستىرۋشىلار ونى «كەلۋشىلەرگە ساتايىق» دەپ ۇسىنىس ايتقان ەدى, وعان قارسى بولدىم. قازاقستاندا ءان جيناعىن ساتىپ, بايىعان ادامدى كورگەن ەمەسپىن. ولارعا «ەستە قالارلىق شارا بولسىن, تەگىن تاراتىڭىزدار» دەدىم. وسى ءبىر كوڭىلىمنەن شىققان يگىلىكتى شارا بولدى.
جالپى, شىعارماشىلىق كەش بولسىن, كونتسەرت بولسىن, سونىڭ بارلىعى حالىق ءۇشىن جاسالادى. سونى ءتۇسىنۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سوندا عانا بەرەكەلى, مەرەكەلى دۇنيە بولادى. ال ەندى تۋعان جەرىمدەگى حالىقارالىق بايقاۋ بيىل دا التىنشى مارتە وتكىزىلدى. ول وسىدان ون جىل بۇرىن, الپىسقا تولعاندا, سول كەزدەگى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى, وتە ءبىلىمدى ديپلومات, ەلجاندى ازامات يكرام ادىربەكوۆتىڭ باستاماسىمەن تۇساۋى كەسىلگەن ەدى. بايقاۋعا «تۋعان جەر» دەگەن اتاۋ بەردىك. العاشقى كونكۋرس ايماقتىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى. وعان سول باتىس ءوڭىرىنىڭ 18 بەن 30 جاس اراسىنداعى تالانتتى ءانشىلەرى قاتىستى. اۋەلدە شارانى قولعا العاندار بايقاۋدى «جىلدا وتكىزىپ تۇرايىق» دەگەن ويلارىن ايتقاندا, ونى قالامادىم. ولارعا: «ەكى جىلدا ءبىر رەت جوعارى دەڭگەيدە وتكىزسەڭىزدەر, سوندا ادەمى بولادى» دەپ ءوز پىكىرىمدى ايتتىم. 2008 جىلى قر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن كونكۋرس رەسپۋبليكالىق دارەجەدە وتكىزىلدى. سودان بەرى ەكى جىلدا ءبىر رەت ءوتىپ كەلە جاتقان ءان بايگەسىنە وبلىس اكىمدىگى قامقورلىق جاساپ كەلەدى. قازىر فەستيۆال حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ويتكەنى وعان قىتاي, وزبەكستان, قىرعىزستان, تۇركىمەنستان, رەسەي, ازەربايجان جانە موڭعوليادان تالانتتى جاستار كەلىپ قاتىسىپ, ءوز ونەرلەرىمەن جۇرتشىلىقتى ءتانتى ەتە ءبىلدى.
– جالپى, كومپوزيتور بولىپ ادام تۋا ما, الدە ول وقۋدان, ىزدەنىستەن پايدا بولا ما؟
– مەنىڭ تۇسىنىگىمشە وعان ءبارى دە كىرەدى. ارينە, باستىسى انانىڭ سۇتىمەن, اتانىڭ تەگىمەن كەلەتىن تامشىداي بولسا دا تالانت بولۋ قاجەت. ورىستىڭ ۇلى كومپوزيتورى چايكوۆسكيدەن ءبىر كىسى: «ۇلى دەگەن كىم؟» دەپ سۇراپتى. سوندا ول وعان «ءبىر پايىز تالانت, توقسان توعىز پايىز ەڭبەك» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. قازاقتىڭ كەڭ دالاسى جۇلقىنىپ تۇرعان تالانتقا باي. بىراق, سونى جەتىلدىرىپ, ۇشتاۋعا تالمايتىن ەڭبەك كەرەك. تالاي ازاماتتار دارىندى بولسا دا كونسەرۆاتوريادا وقىپ, قولعا قالام الىپ, ەشتەڭە جازباي كەتتى. سونىڭ سىرى ەڭبەكتە تۇر دەپ ويلايمىن.
– بالا كۇنىڭىزدە ونەر ادامى بولام دەپ ويلادىڭىز با, اتا-اناڭىزدىڭ وعان قاتىسى بار ما؟
– بالالىق شاعىمدا وتباسىمدا ونەرگە باعىتتاعان ەشكىم بولعان جوق. بىراق, ءبىزدىڭ سىر ەلىندە جىراۋلار مەن تەرمەشىلەردىڭ داڭقى دۇبىرلەپ تۇراتىن. ولار ەلدى ارالاپ, ونەر كورسەتەتىن ەدى. سولار اۋىلعا كەلگەندە, اكەمنىڭ تىزەسىنە وتىرىپ, قيسسا-داستانداردى تۇنىمەن تىڭدايتىنمىن. سولاردىڭ اۋەزى بالا كۇنىمنەن قۇلاعىما قۇيىلىپ قالعان.
جىراۋلار كەتكەننەن كەيىن اكەمنىڭ قامشىسىن دومبىرا رەتىندە قولىما الىپ, سابالاي بەرەدى ەكەنمىن. سودان اكەم ماعان شاعىن دومبىرا جاساتىپ بەردى. بەس جاسىمدا اكەم دۇنيەدەن وزعاننان كەيىن ونىڭ بارلىعى ۇمىتىلدى. ونەرگە كەلەمىن دەگەن ويىم جوق ەدى. ءبىرىنشى سىنىپتى اۋىلدان وقىدىم دا, ەكىنشى سىنىپتان باستاپ الماتىعا كەلدىم. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە
دومبىرا ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ, سودان دومبىرا ۇيرەنىپ, كۇي شىعارىپ, بىرنەشە ءان جازدىم. ورتا ءبىلىم ورداسىن بىتىرەردە اكەمىزدىڭ ورنىنا اكە بولعان
راحاددين دەگەن ۇلكەن اعام ءايگىلى ونەرتانۋشى, پروفەسسور احمەت جۇبانوۆقا ەرتىپ باردى…
– سوندا ءسىز احمەت جۇبانوۆتى كوزىڭىزبەن كورىپ, باتاسىن الدىڭىز با؟
– مەن ول جايىندا تالاي سۇحباتتا ايتقانمىن. احمەت جۇبانوۆتىڭ الدىنا بارىپ, ءوزىم شىعارعان بىرنەشە كۇي مەن اندەرىمدى ورىندادىم. ۇلاعاتتى ادام عوي. اعاما: «بالانىڭ
تالابى بار ەكەن, كومپوزيتورلىقتا ءبىلىم السىن دەپتى. مەنىڭ مەكتەپ ءتامامدايىن دەپ جاتقانىمدى ءبىلىپ, كونسەرۆاتوريانىڭ جانىندا ەكى جىلدىق دايىندىق كۋرسى بار, سوندا وقىسىن. ال مەنىڭ اقىلىمدى تىڭداساڭىزدار, ءبىلىمى تەرەڭ بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن مۋزىكالىق ۋچيليششەدەن باستاپ وقىعان ءجون» دەپ كەڭەس بەرىپتى. ورتا مەكتەپتى ۇزدىك وقىسام دا, اسىل تۇلعانىڭ اقىلىمەن الماتىداعى چايكوۆسكي اتىنداعى ۋچيليششەنىڭ دايىندىق كۋرسىنا ءتۇستىم. جۇبانوۆتىڭ باتاسىن از كورىپ, دومبىرامدى قۇشاقتاپ, نۇرعيسا اعا تىلەنديەۆتىڭ ءۇيىنە باردىم. وعان دا ونەرىمدى كورسەتتىم. ول دا اق باتاسىن بەردى. ارداقتى اعالارىمنىڭ باتالارىمەن بەس جىل ۋچيليششەدە, بەس جىل كونسەرۆاتوريادا وقىپ, جيىرما سەگىز جاسىمدا وقۋىمدى اياقتادىم.
تۋعان جەرىمدە «ۇلتان» بولىپ ءجۇرمىن
– جۇرتشىلىق كوبىنەسە ءسىزدى تانىمال اندەرىڭىزبەن جاقسى بىلەدى. ال ءسىز سۇيەكتى سيمفونيالىق شىعارمالار جازدىڭىز. وسى قىرىڭىز كوپ ايتىلا بەرمەيدى.
– ونىڭ ءبارى ناسيحاتتىڭ ازدىعىنان بولىپ تۇر. مىسالى, ءبىزدىڭ كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىن رەسپۋبليكالىق ونەر ۇجىمدارى جيىرەك ورىنداپ, جارىققا شىعارسا, جۇرتشىلىق جاقسى بىلەتىن ەدى. حالىققا ءان دەگەن جانر وتە جاقىن. بىراق, مەنىڭ ۇلكەن سيمفونيالىق وركەسترگە ارنالعان جانە باسقا دا كامەرالىق شىعارمالارىم شەت ەلدەردە ءجيى ورىندالادى. ءبىر جاعىنان مەن كاسىبي مۋزىكانتپىن. سۇيەكتى دۇنيەلەر جازىپ ءجۇرىپ, اراسىندا انگە دە قالام تەربەيمىن.
– قازىرگى جاس كومپوزيتورلار وسىنداي كۇردەلى تۋىندىلارعا سيرەك بارادى. كوبىنەسە جەڭىل وينالاتىن اندەرگە جاقىنداۋ. ونىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– وعان مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ مەن شىنايى كوڭىل ءبولۋ قاجەت. تاريح ساحناسىنان كەتكەن كەڭەس ءداۋىرىنىڭ ءبارى جامان بولدى دەپ ايتا المايمىز. ماسەلەن, ءوزىم سول ۋاقىتتا الماتىداعى ون ەكى كوركەمدىك كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدىم. الگىندەي كۇردەلى تۋىندىلاردى جازۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن ارنايى قارجى بولىنەدى. مادەنيەت مينيسترلىگىندە رەپەرتۋار القاسى جۇمىس ىستەدى. ولار كومپوزيتورلارعا سيمفونيالىق شىعارمالار جازۋعا تاپسىرىس بەرەدى. وعان ءتيىستى قالاماقى تولەنەدى. قازىر ونداي قامقورلىق جوق. اسىرەسە, بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاس كومپوزيتورلاردى قولداۋ كەمشىن. مەملەكەت تاراپىنان سۇيەكتى شىعارمالارعا تاپسىرىس جوق. الايدا, تاپسىرىس بولماسا دا, ءوزىمىز ءۇشىن جازىپ ءجۇرمىز.
ماسەلەن, ءبىزدىڭ ەلدەن رەسەيگە قونىس اۋدارىپ, سوندا تۇرىپ جاتقان كومپوزيتورلار بار. سولاردىڭ ايتۋىنشا, ماسكەۋدە سيمفونيالىق شىعارمالارعا تاپسىرىس جوعارى ەكەن. وعان تىم جاقسى ءومىر سۇرۋگە دە بولادى دەيدى. سوعان قاراعاندا,
رەسەي مەملەكەتى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ءتاۋىر داستۇرلەرىن ساقتاپ قالعان دەۋگە بولادى.
جالپى, شەتەل اسىپ كەتكەن وتاندىق كومپوزيتورلار ءوزدەرىنىڭ جازعان مۋزىكالارىنىڭ ارقاسىندا باقۋاتتى تۇرمىس كەشۋدە. كەزىندە, ەلىمىز ەگەمەندىك العان ەلەڭ-الاڭ شاقتا مەنى دە شەتەلگە بارىپ جۇمىس ىستەۋگە شاقىرعان ەدى. وعان مەن بارمادىم. اكە-شەشەمنىڭ بەيىتى وسىندا, جىلىنا ءبىر رەت ولاردىڭ باسىنا بارىپ, قۇران وقىتىپ تۇرۋىم قاجەت. وعان شەتەلدەن كەلە الامىن با دەگەن وي دا بولدى. ءارى, بابالارىمىزدىڭ «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا, ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەگەن ماقالى بار. ەندى تۋعان جەرىمدە «ۇلتان» بولىپ ءجۇرمىن.
– دەگەنمەن, ءسىزدى جۇرتىڭىز توبەسىنە كوتەرىپ, بالاشا الپەشتەپ سىيلايدى عوي…
– ارينە, ول جاعىنان ەشقانداي كەمشىلىك جوق. ەل سىيلايدى, حالىق قۇرمەتتەيدى. بىراق, ەل باسقارىپ وتىرعان ازاماتتار سونداي كوڭىلدە بولسا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. اسىرەسە, دارىندى جاستاردىڭ جاعدايىن ويلاسام, جۇرەگىم اۋىرادى. العاشقى توقىراۋ جىلدارى قيىنشىلىققا شىداماي, تالاي تالانتتى جاس باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتتى. سولاردى كەيىن قايتارا الماي قالدىق. سەبەبى, ءتورت-بەس جىل ەشتەڭە جازباساڭ, ونىڭ ورنىن تولتىرۋ قيىن. وعان ۇلكەن ەڭبەك قاجەت. سونىڭ ءبارى دە – وكىنىش.
– ۇزاق جىلدار بويى الماتىدا ىرگەلى ونەر ۇجىمدارىن باسقاردىڭىز. سول ۋاقىتتاردى قيماستىقپەن ەسكە الاسىز با؟
– راس, قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان «گۇلدەر», «قازاقكونتسەرت» سەكىلدى ونەر ۇجىمدارىندا ەڭبەك ەتتىم. وتىز ەكى جاسىمدا قازاق تەلەديدارىنىڭ مۋزىكا رەداكتسياسىنىڭ باس رەداكتورى بولدىم. قازاقستان مەملەكەتتىك تەلەراديو كوميتەتى ەسترادالىق-سيمفونيا وركەسترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقاردىم. ونىن بارلىعى قازىر ەرتەگى سەكىلدى. شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى قازاقفيلم كينوستۋدياسى تۇسىرگەن بەس-التى كوركەم فيلمدەگى مۋزىكانىڭ اۆتورى اتاندىم. ەرسايىن ءابدىراحمانوۆ دەگەن رەجيسسەرمەن بىرلەسىپ, بىرنەشە مۋلتفيلمگە مۋزىكا جازدىم. تەاترلارداعى قويىلىمداردى دا مۋزىكامەن ارلەدىم. سوڭعى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتردا قويىلعان تالانتتى جازۋشى, مارقۇم تالاپتان احمەتجاننىڭ «سۇلۋ مەن سۋرەتشى» سپەكتاكلىنىڭ مۋزىكاسىن جازدىم. ونى, اسىرەسە, جاستار قىزىعىپ كورەدى.
تىڭدارماننىڭ تالعامى تومەندەدى
– كومپوزيتور رەتىندە قازىرگى قازاق ەستراداسىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– شىندىعىنا كەلگەندە, ءبۇگىنگى قازاق ەستراداسىنىڭ تالعامى تومەندەپ كەتكەن سەكىلدى. ءبارىمىز دە ەلىكتەۋ ارقىلى ادام بولدىق. ول – تۆورچەستۆونىڭ ءتول قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى. جاس كومپوزيتورلار ەلىكتەۋدەن باستاپ, سوسىن ءارى قاراي ءوز جولىن تابادى. بۇگىندە ەشقانداي ءبىلىمى, تەرەڭدىگى بولماسا دا, ىڭىلداپ ءان شىعاراتىندار كوبەيدى. تويدىڭ اندەرى مولايدى. ونىڭ بارلىعى جەڭىلتەك دۇنيە. قازاققا «شوۋدىڭ» قاجەتى جوق. ول حالقىمىزدىڭ تابيعاتىنا, بولمىسىنا سايكەس كەلمەيدى. قازىر شەتەلدىڭ اندەرىن قازاقشا اۋدارىپ ايتاتىن ءبىر بالە شىقتى. ول دا ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدا جات.
1979 جىلى بەلگىلى كومپوزيتور ءابىلاحات ەسپاەۆ اعام: «كەڭەس, زامان نە بولىپ كەتتى, دالاعا شىعىپ تاياق لاقتىرساڭ, مەن كومپوزيتورمىن دەگەنگە تيەدى» دەپ ايتقان ەدى. ال سونىڭ كوكەسى ەندى بولىپ وتىر. مەنىڭ ومىردەگى ۇستاناتىن ءوز قاعيدام بار. اركىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسۋ كەرەك. قازىر ءوزى اقىن, ءوزى كومپوزيتور, ءوزى ءانشى دانىشپاندار كوبەيدى. ودان ەشقاشان شىرايلى شىعارما شىقپايدى. تىڭدارمانداردىڭ تالعامىن تومەندەتىپ جىبەردى. سولاردىڭ بارلىعى ونەرگە جاساعان زيانكەستىك دەپ ويلايمىن.
– بەلگىلى اقىن ءشومىشباي ساريەۆ ەكەۋىڭىز شىعارماشىلىق بايلانىستا بولىپ, بىرنەشە ءان جازدىڭىزدار. سوندا سىزدەردى بىرىكتىرگەن جەرلەستىك پە, الدە رۋحاني ۇندەستىك پە؟
– ءىنىم, ونەردە جەرلەستىك دەگەن بولمايدى. 1974 جىلى الماتىداعى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانى ءتامامداعاننان كەيىن ءان جازا باستادىم. سودان اندەرىمدى الىپ, جاس ۇلكەن ۇلاعاتتى اقىندارعا بارامىن. اعالارىم ءانىمدى كورىپ, ۇناتقاننان كەيىن «جارايدى بالا, جازىپ بەرەيىن, ەرتەڭ كەل» دەپ شىعارىپ سالادى. ەرتەڭىنە بارسام, جازىلعان دۇنيەسى كوڭىلىمنەن شىقپايدى. وسىلاي تالاي دۇنيە سول كۇيىندە قالدى. 1975 جىلى كومپوزيتورلار وداعىنىڭ توراعاسى, كورنەكتى كومپوزيتور, مارقۇم ەركەعالي راحماديەۆ اعامىز جاس كومپوزيتورلار مەن جاس اقىنداردى شاقىرىپ, كەزدەسۋ جاسادى. سوندا ءشومىشباي ساريەۆ پەن جاراسقان ابدىراشەۆپەن تانىستىم. ءشومىشباي مەنىمەن ەرىنبەي ەڭبەك ەتتى. ءالى كۇنگە دەيىن اۋەلى شىعارمانىڭ مۋزىكاسىن جازامىن. سوسىن سول يدەيانى اقىنعا ايتامىن. ءتىپتى, ءار جولدىڭ بۋىندارىن جازىپ بەرەمىن. تەكست كوڭىلدەن شىقپاي جاتسا, باسقا دا ۆاريانتتارىن جازامىز. سوعان ءشومىشباي شىدادى. جۇرت ءسۇيسىنىپ تىڭدايتىن قانشاما جاقسى اندەر وسىلاي دۇنيەگە كەلدى.
– ونەر مايدانىندا بىرگە ءجۇرىپ, دۇنيەدەن ەرتە وزعان كومپوزيتورلار جولان داستەنوۆ, سەيدوللا ءبايتەرەكوۆ جانە تىلەس قاجىعاليەۆ سەكىلدى دوستارىڭىز جايىندا نە ايتار ەدىڭىز؟
– سوعىستان كەيىن تۋعانداردىڭ بارلىعى تالانتتى بولىپ ەر جەتتى. مەن ولارمەن جاس كۇنىمنەن جاقىن ارالاستىم. ءبىر-بىرىمىزگە جازعان شىعارمالارىمىزدى كورسەتىپ, پىكىر الىسىپ, قۋاناتىنبىز. ارامىزدا ەشقانداي ىشتارلىق بولعان ەمەس. ويلانىپ قاراسام, سونىڭ بارلىعى ولاردىڭ تالانتتى بولعاندىعىنان دەپ ايتامىن. وكىنىشكە وراي, قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا ەرەن ۇلەس قوسىپ جۇرگەن وسى جىگىتتەر ومىردەن ەرتە وزدى. مەملەكەت ولاردىڭ تالانتىن, ەڭبەكتەرىن دەر كەزىندە باعالاماعاندىقتان, ىشتەرىنەن كۇيىپ, ءبارى دە جۇرەكتەن جانىپ كەتتى. مەن دە سول كۇيىكتەن جۇرەككە ءۇش رەت اۋىر وپەراتسيا جاساپ, و دۇنيەگە ساپارلاپ كەلگەندەي بولدىم. قۇدايعا شۇكىر, استاناداعى باس كارديولوگ يۋري پيانىڭ ارقاسىندا امان قالدىم. ول كىسى بولماعاندا, جەر بەتىندە جۇرمەس ەدىم. سودان بەرى ون ءبىر جىل ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن.
باس قالادا «استانا» دەگەن سيمفونيا
جازدىم
– بەس جىلدان بەرى ەلوردانىڭ تۇرعىنىسىز. باس قالامىز ءسىزدىڭ شىعارماشىلىعىڭىزعا شابىت قوستى ما؟
– ارينە, تىرشىلىگىمە ونىڭ ەشقانداي اسەرى جوق. قۇداي بەرگەن قۇدىرەت بولعاندىقتان, شابىت ەشقاشان تولاستامايدى. 1997 جىلى الماتىدان اقمولاعا كوشەردە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن حابارلاسىپ: «جاڭا ەلورداعا باراسىز با؟» دەپ قوڭىراۋ شالعان ەدى. مەن سول كەزدە باس ورداعا ارنايى شاقىرىلعان جيىرما ونەر ادامىنىڭ ىشىنە كىرگەن ەكەنمىن. بىراق, ودان باس تارتىپ, الماتىدا قالىپ قويدىم. استاناداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ايمان مۇساقوجاەۆا ون جىل بويى ىزىمنەن قالماي, قايتا-قايتا شاقىرعان سوڭ وسىندا كەلدىم. ەلورداعا كەلگەننەن كەيىن دەنساۋلىعىم دۇرىستالدى. بارلىق جاعدايدى جاساپ بەردى. اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورىمىن. ستۋدەنتتەرگە كومپوزيتورلىقتان ساباق بەرەمىن. وسىندا كەلگەننەن كەيىن «استانا» دەگەن سيمفونيا جازدىم. قۇرمانعازىنىڭ «اقساق كيىك» دەگەن كۇيىن حورعا وڭدەپ شىعاردىم. تاعى دا باسقا شىعارمالار جازىلدى. ەڭ باستىسى, دالادا تۋعاندىقتان با, ماعان باس قالانىڭ اۋا-رايى مەن جەلى دەنساۋلىعىما جاعىپ, كۇش جينادىم.
– قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ ىشىندە تابيعاتىڭىزعا جاقىن دەپ كىمدەردى ايتار ەدىڭىز؟
– ءبىزدىڭ كلاسسيكتەردىڭ اراسىنان مۇقان تولەباەۆ, ەۆگەني برۋسيلوۆسكي, نۇرعيسا تىلەنديەۆ, ەركەعالي راحماديەۆ پەن عازيزا جۇبانوۆانىڭ شىعارمالارىن جانىما جاقىن كورەمىن. بىراق, ولارعا ەشقاشان ەلىكتەگەن ەمەسپىن. ءوز جولىمدى ەرتەرەك تاۋىپ الدىم. الايدا, مەن ايتىپ وتىرعان تۇلعالاردىڭ قازاق ونەرىن شىرقاۋ بيىككە كوتەرگەنىن ۇمىتۋعا بولمايدى. مەنىڭشە, ولار – عاسىردا ءبىر تۋاتىن سيرەك دارا تۋمالار دەۋگە بولادى.
– اتاققا, ماراپاتقا قالاي قارايسىز؟
– ارينە, جوعارىدا ونەردە بىرگە جۇرگەن دوستارىمنىڭ ەڭبەكتەرى ەلەنبەي, مەملەكەتتىك ماراپاتقا ىلىنبەي, سوعان ىشتەرىنەن كۇيىنىپ, جۇرەككە جۇك ءتۇسىرىپ, ومىردەن ءوتىپ كەتكەنىن ايتتىم. مەنىڭ دە اۋىرىپ جۇرگەنىمنىڭ ءبىر سەبەبى سول دەپ ويلايمىن. ەڭبەگىڭ بولسا دا, مەملەكەتتىك دارەجەدە باعالانباي جاتقانى وكىنىشتى. باسقالار الىپ جاتقاندا «ودان مەنىڭ قاي جەرىم كەم؟» دەگەن ارام وي ادامعا ءبىرىنشى كەلەدى عوي. ارام ويدى جەڭگەن ادام – ناعىز ادام بولادى. اڭگىمە سوندا.
– ومىردەگى مۇراتىڭىز قانداي؟
– مەنىڭشە, ناعىز كومپوزيتور ادال بولماسا, جۇرەگى تازا بولماسا, تالانتتى شىعارما جازا المايدى دەپ ويلايمىن. الدىمەن تازالىق بولعان دۇرىس.
– ارداقتى اعا, وسى تازالىعىڭىزدان تايماي, حالقىڭىزدى تاماشا شىعارمالارىڭىزبەن قۋانتا بەرىڭىز!
سۇحباتتاسقان:
ازامات ەسەنجول
