الەۋمەتتىك جەلىدە الاشتىڭ ارداقتى ۇلى, قازاق حالقىنىڭ ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى مۇستافا شوقايدىڭ «تۇركىستان جاستارى بىرىگىڭدەر» دەگەن ۇندەۋى تاراپ ءجۇر. الايدا الاش ارداقتىسىنىڭ وسى اۋديوسىن تىڭداعان كەي اعايىندار «ورالماندار سياقتى سويلەيدى ەكەن» دەپ «سوگىپ» جاتىر.
كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوز داۋىسىن ەستىگەن كەيبىر الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلاردىڭ دا مۇقاڭنىڭ داۋىسى مەن سويلەۋ مانەرىنە «ورالماندار سياقتى سويلەيدى ەكەن» دەپ كۇلگەنى بار بولاتىن. ەندى, مىنە, وسى «وقيعا» ەكىنشى رەت قايتالانىپ وتىر. ارينە, مەن بۇل تاقىرىپتى نارازىلىق تانىتىپ, «الا قويدى بولە قىرىقتى» دەپ وكپەلەپ جازىپ وتىرعام جوق. كەرىسىنشە, وسى تاقىرىپتى پايدالانا وتىرىپ, اعايىندارعا ءبىر اقيقاتتى ايتقىم كەلەدى.
قازاق – الەمدەگى تىلىندە ديالەكت جوق ۇلتتاردىڭ ءبىرى. قايدا, قايسى ەلدە جۇرسە دە قازاق ءبىرىنىڭ ءتىلىن ءبىرى تۇسىنەدى. ياعني ءبىزدىڭ تىلىمىزدە ازداعان گوۆورلار بولعانىمەن, قىتاي, وزبەك, اعىلشىن ۇلتتارى سياقتى ءبىرىنىڭ ءتىلىن ءبىرى تۇسىنبەيتىن نەمەسە ۇعا المايتىن جاعداي جوق. بىراق سان عاسىر تۇنىعى بىلعانباي كەلگەن ءتىلىمىز سوڭعى عاسىردا ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىرادى, كىرمە ءسوز كوبەيدى, زات ەسىمنىڭ دەنىن قايسى ەلدە تۇرساق, سول ەلدەگى تۇلعالىق ۇلتتىڭ تىلىمەن ايتاتىن كۇيگە تۇستىك. ال قازاقستاندا ورىس ءتىلى داۋرەندەپ تۇر. مىنە, وسىنىڭ اسەرىنەن ءبىزدىڭ ءتىلىمىز عانا ەمەس, ءتۇرىمىز دە, سويلەۋ مانەرىمىز دە وزگەرىپ بارادى. جوعارىداعى «ورالماندار سياقتى سويلەيدى ەكەن» دەگەن ءسوز دە مىنە, وسى وزگەرىسپەن قاتىستى. شىن مانىندە, مۇستافا شوقاي دا, مۇحتار اۋەزوۆ تە ورالماندار سياقتى ەمەس, بايىرعى قازاقتىڭ اۋەنىمەن, بايىرعى قازاقتىڭ سويلەۋ مانەرىمەن سويلەپ تۇر. دەمەك, قازاقتىڭ قۇيقالى جەرىندەگى قازاقتاردىڭ دا سويلەۋ مانەرى وزگەرگەن. دالىرەك ايتساق, قازاقستانداعى قازاقتىڭ سويلەۋ مانەرىنەن ورىس ءتىلىنىڭ سويلەۋ داعدىسى بايقالسا, تۇركياداعى قازاقتاردىڭ تىلىنەن تۇرىك ءتىلىنىڭ اكتسەنتى, وزبەكستانداعى قازاقتىڭ تىلىنەن وزبەك ءتىلىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى. ءتىلى جانە سويلەۋ مانەرى ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىراماعان موڭعوليا مەن قىتاي قازاقتارىنىڭ ءتىلى مەن سويلەۋ مانەرى دە سوڭعى كەزدەرى وزگەرىسكە ۇشىراي باستادى. اقش عالىمدارى «قايسى ۇلتتىڭ تىلىندە كوپ سويلەسە, ادامىنىڭ بەت-الپەتى دە سول ۇلتقا بەيىمدەلىپ كەتەدى, سەبەبى ادامنىڭ بەتىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى سويلەگەن تىلىنە بايلانىستى داميدى» دەگەن عىلىمي قورىتىندى شىعارعان. دەمەك, ءبىزدىڭ «سەندەر ورىسقا, مىنالار قىتايعا, ولار موڭعولعا ۇقسايدى» دەپ جۇرگەن ءازىل ءسوزىمىزدىڭ استارىندا دا وسىنداي اششى اقيقات جاتىر.
وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن عالىم, اكادەميك ومىرزاق ايتبايۇلىنان سۇحبات الدىم. سول كەزدە دە وسى ماسەلەنى كوتەرىپ, «قازاقتىڭ ءتىلى دە, ءتۇرى دە, سويلەۋ مانەرى دە وزگەرىپ بارا جاتقان جوق پا؟» دەپ سۇراعانىمدا, ءوزى دە باياعىنىڭ بيلەرىندەي قوڭىراۋلاتىپ, اۋەزدى سويلەيتىن ايتباەۆ اعامىز «دۇرىس ايتاسىڭ, قازىر ءتىلى فونەتيكالىق جاقتان دا ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرادى, ەرىندىك, ەزۋلىك دىبىستاردىڭ دا ورنى وزگەرىپ بارادى, وسىنىڭ اسەرىنەن ءبىزدىڭ سويلەۋ اۋەنىمىز دە بۇرىنعىدان باسقاشا. كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆ, ماۋلەن بالاقاەۆتار قالاي سويلەيتىن ەدى, ناق قازاقشا سويلەيتىن سولار ەدى, اۋەزىنىڭ ادەمىلىگى سونداي, تىڭداپ وتىرا بەرگىڭ كەلەدى, ءبىز سولاردىڭ كوزىن كوردىك. ونداي شەشەن, ولارداي اۋەزدى سويلەيتىن قازاق قازىر جوق» دەپ قايىرعانى بار. مىنە, وسى سوزگە قاراپ مۇستافا مەن مۇحتاردىڭ قالاي سويلەپ تۇرعانىن ساناعا سالىپ سالماقتاۋعا بولاتىن سەكىلدى.
