قيىندىققا قارسى تۇرعان قىز ەدى

(جۇماگۇل بەردەنقىزى ساۋحاتتى ەسكە الۋ)

ءومىر جولى اركىمگە ءار الۋان. ۋاقىت وزىپ, بۋىن الماسقاندا, وسى جول كۇردەلەنە بەرمەك. بۇل – جۇرت بىلەتىن اكسيوما. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم, مەنىڭ كۋرستاسىم جۇماگۇل بەردەنقىزى ساۋحات وسىنداي بەل ورتادا ءجۇرىپ, جانتالاسۋمەن ءومىر كەشتى. بايقاعان ادام بىلەدى. وتباسى قامى, بالا ءوسىرۋ, ءۇي جايى ءوز الدىنا. سول وتباسىندا ءجۇرىپ, ايەل-انا بولىپ قىزمەت ەتىپ, اتپالداي ازاماتتىڭ جۇگىن كوتەردى. قالامگەرلىگىن دە, قايراتكەرلىگىن دە قاتار الىپ, ءوزىنىڭ ناعىز قايسارلىعىن كورسەتتى. مەن ونىڭ بويىنان وسىنى تانىدىم.

جۇماگۇل ستۋدەنت كەزدە (قازمۋ, 1968-1973 جج. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى) «ب» توبىنىڭ ستاروستاسى بولدى. كۋرستاعىلاردىڭ ءبارى – دوكەي تالانت يەلەرى. وزدەرىنشە ءبىر-ءبىر كلاسسيك. اقىنى دا بار, پروزايگى دە بار, ساتيريگى دە بار – ءبارى رەسپۋبليكالىق گازەت بەتتەرىنەن تۇسپەي جۇرگەن تالانت يەلەرى. مارات قابانباەۆ, كۇلاش احمەتوۆا, قايىربەك اسانوۆ, كوپەن امىربەكوۆ, كامال ءابدىراحمان, وڭداسىن ەلۋباي, كلارا قابىلعازينا, كاكەن حامزين, اسقانباي ەرعوجاەۆ, بەيسەنباي سۇلەيمەنوۆ, سۆەتلانا بۋراتاەۆا, ساناساڭ ءتىل جەتپەيدى. ءبارى تۋما تالانت. سولاردىڭ بارىمەن ورتاق ءتىل تابىسۋ ءۇشىن جاپ-جاس جۇماگۇلگە شەبەرلىك, اقىل, ۇستامدىلىق كەرەك ەدى. جۇماگۇل سونىڭ ءبارىن رەتتەي ءبىلدى.

ءوزى قىزدار اراسىندا كورىكتى بولدى. ءارى سول كەزدەگى ءسان الەمىنە ساي ادەمى كيىندى. قاي كەزدە دە تاپ-تۇيناقتاي. ۇقىپتى جۇرەدى. قانداي كيىم كيسە دە بويىنا جاراسىم تابادى. قالپى اقكوڭىل, اشىق. اراگىدىك ادەمى ازىلدەرى بار. گيتارامەن قوسىلىپ ءان ايتقاندا, كورگەن جان تالىپ قالادى. بىزگە ءدارىس بەرگەن سول كەزدەگى اتاقتى عالىم-پروفەسسورلار, اكادەميكتەر: م.عابدۋللين, ح.بەكحوجين, م.جولداسبەكوۆ, ز.قابدوللوۆ, ­ت.اماندوسوۆ, ا.مارحاباەۆ, ر.نۇرعاليەۆ, ج.قاراقۇسوۆ, ءا.ىدىرىسوۆ, ت. ب. ءبىراز ۇستاز جۇماگۇلدى ەرەكشە جاقسى كورەتىن. وسىعان قاراپ مەن جۇماگۇلدى سول وقىپ جۇرگەن كەزدەن-اق كۋرستاعى باسقا قىزداردىڭ بارىنەن دە العىر, اقىلدى دەپ سانادىم. جانە ۇستىندەگى كيىم كيىسىنە قاراپ تۇرمىسى وتە جاقسى وتباسىنان شىققان قىز بولار دەگەن ويدا ءجۇردىم. كەيىن جاتاقحانادا بىرگە تۇردىق. بىراق جۇماگۇل باسقا بولمەدە. ءبىر كۇنى جۇماگۇلدىڭ ەرتەمەن تۇرىپ, ينەنى ءبىر ىدىسقا پىسىلداتىپ سۋعا قايناتىپ جاتقانىن كوردىم.

– بۇل نە؟ – دەپ سۇرادىم مەن تاڭعالىپ.

– ءاي-ي, ينە عوي. ساحارىم (بۇل قانت ديابەتى ەكەن) بار. بۇل ءوزى جامان اۋرۋ. ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن. ماعان وسى كەزىكتى. ەمحاناعا بارۋعا ۋاقىت قايدا. وزىمە-ءوزىم ينە قايناتىپ, ينە شانشيمىن, – دەدى جۇماگۇل. ايتارىن ايتسا دا, اۋرۋعا شاعىم جاساعانداي ەمەس, جاي عانا اڭگىمە اراسىنداعى سوزدەي, ءمان جاساماعان كەيىپ كورسەتىپ.

19-20 جاس – ناعىز قۇراق ۇشىپ جۇرەتىن جاس قوي. ادەمى, كوز تارتاتىن سۇلۋ قىزدىڭ ناۋقاسى سول ساتتە مەنى ءبىراز ويلانتتى. بىراق كەيىن ءوزىم اۋىرماعان سوڭ, ەسىمنەن شىعىپ كەتتى. جۇماگۇلدى «كەرەمەت اۋقاتتى وتباسىنىڭ قىزى شىعار» دەگەن ويىم دا قاتە ەكەن. مۇنى مەن كەيىن… ءتىپتى كەيىن, ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ كەتكەن سوڭ بارىپ ءبىلدىم. جۇماگۇل اكە-شەشەدەن ەرتە ايىرىلىپ, تاعدىر سىنىنا جاس كەزىنەن تۇسكەن ەكەن.

– مەن جەتىمدىگىمدى بايقاتپاي, ستيپەنديامدى ىشەتىن تاماعىمنان دا ۇنەمدەپ, وزىمە جاقسى كيىم الىپ كيىنەتىنمىن, – دەدى كەيىن, مەنىڭ سۇراعىم بويىنشا, ءوزىنىڭ ستۋدەنت كەزىندەگى ومىرىنەن. سوندا ۇقتىم. جاراتۋشى يەمىز جۇماگۇلگە قيىندىققا قارسى تۇرار قايسارلىق بەرگەن. ادەمى دە نازىك قىزدى ءومىر وسىلاي ءوز الەمىندە ەرتە شىڭداپتى. سول نازىك قالپىمەن, نازىك جۇرەگىمەن سىرتقا ەشنارسە بىلدىرتپەي جۇرگەنىنىڭ ءوزى ەرلىك ەمەي نەمەنە؟! نەتكەن مىقتىلىق دەسەڭشى!

2000 جىلى «داريعا-اي, قايدا سول جىلدار» دەگەن ءبىز بىرگە وقىعان كۋرستاستار ەستەلىگىن قۇراستىر­دىم. سوندا جۇماگۇل جايلى جازعانىم بار. وعان توقتالعىم كەلمەي وتىر. ال ەكەۋمىز قىزمەتتەس بولعان از عانا جىلدارداعى ادامي قاسيەتتەرى تۋرالى بۇگىن ايتۋ كەرەك دەپ شەشتىم.

تورعاي وبلىسى 1997 جىلى ەكىنشى رەت جابىلعاندا, اقمولا قالاسىنا وتباسىممەن قونىس اۋدارىپ (ول كەزدە اقمولا), وسى استاناداعى جالعىز قازاق تىلىندەگى «اقمولا اقشامى» گازەتىنە قىزمەتكە تۇردىم. گازەت اپتاسىنا ەكى بەت بولىپ قانا شىعادى ەكەن. 3-4 قىزمەتكەر بار. رەداكتورى – كەنجە جۇماعۇلوۆ. شاعىن ۇجىمعا قوسىلدىم. بۇل كەز اقمولا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا استاناسى بولىپ, بيلىكتەگىلەر الماتىدان اقمولاعا جاپپاي كوشى-قون جاساپ جاتقان كەز-ءتىن.

جۇماگۇل وسى جىلدارى قالاداعى «مۇسىلمان ايەلدەر ليگاسىن» باسقاردى. جەتىم بالالار ۇيىندەگى ەر بالالاردى سۇندەتكە وتىرعىزۋ, تۇرمىسقا شىقپاي قالعان قىز-جىگىتتەردى تانىستىرىپ, ولاردىڭ وتاۋ قۇرىپ كەتۋىنە ارنالعان «جەڭگەلەر» كلۋبى, جاس بويجەتكەندەردىڭ تاربيەسى ءۇشىن «قىزىم, ساعان ايتامىن…» كلۋبى جاقسى جۇمىس ىستەگەن. ال جاڭادان ۇيلەنىپ جاتقاندارعا مۇسىلمانشا نەكە قيۋ راسىمدەرى دە وسى ليگانىڭ اتقاراتىن شارالارىنىڭ بىرىنە اينالعانىنىڭ كۋاسى بولدىم.

كەيىن جۇماگۇل بەردەنقىزى ساۋحات (1998 ج.) مەن جۇمىس ىستەپ جاتقان «اقمولا اقشامى» گازەتىنە باس رەداكتور بوپ تاعايىندالدى. كۋرستاسىمدى بارلىق جاعىنان انىق تانىعان كەز – وسى كەز.

اقمولا اتاۋى استانا بولىپ وزگەرگەندە, گازەت تە «استانا اقشامى» دەپ جاڭا اتاۋعا وزگەردى. ەلوردا كەڭەيىپ, قالانىڭ قازاق ءتىلدى تۇرعىندارىنىڭ سانى كۇرت ارتىپ, زيالى ورتا كوپ شوعىر­لانعان جاڭا استانىڭ گازەتى تالعامپاز وقىرمان قاۋىمنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ كەرەگى كىم-كىمگە بولسا دا تۇسىنىكتى ەدى. مۇنى جۇماگۇل دە جاقسى ءبىلدى. ارنايى اقپارات كوزدەرىن پايدالانىپ, رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا كوپ تاجىريبە جيناقتاعان جۋرناليست-قالامگەرلەردى «استانا اقشامى» گازەتىنە شاقىردى. گازەتتىڭ تيراجى بۇرىنعىدان كوبەيدى. ەندىگى ماسەلە – شاقىرىلعان كادرلاردى باسپانا, ءۇي جاعدايىمەن قامتاماسىز ەتۋ. بۇعان دا بەلسەنە كىرىستى. گازەتكە كەلگەندەردىڭ كوبىسىندە ءۇي جوق, جالدامالى پاتەردە تۇردى. ارقايسىسىنىڭ تۇرمىس­تىق جاعدايى ءارتۇرلى. شەكەسى شىلقىپ جۇرگەن جۋرناليستەر از. جۇماگۇل سولاردىڭ بارىنە جاعداي جاساعىسى كەلەدى. بىراق استانا قالاسى اكىمدىگىندە ءۇي جاعدايىنا قارجى ءبولۋ قاراس­تىرىلماعان. رەسپۋبليكانىڭ ورتالىعى استانا بولعان سوڭ, ەلدىڭ بارلىق ايماعىنان كەلىپ جاتقاندار قانشاما. گازەت جۋرناليستەرى – سولاردىڭ ءبىرى عانا. قالالىق اكىمدىككە جۋرناليستەرگە ءۇي سۇراپ بارۋ – «جوق نارسەنى تاۋىپ بەر» دەگەنمەن بىردەي. بۇعان, شىنىن ايتقاندا, اجەپتاۋىر بەدەل كەرەك. مىنە, وسى جاعىنان كەلگەندە, جۇماگۇلدىڭ ەشنارسەدەن ايانباعانىنا كوز جەتكىزدىم.

شىنى كەرەك, «استانا اقشامى» گازەتىندە جۇماگۇل ەر ادام باسقارا المايتىن ۇلكەن ءىس تىندىردى. باستىسى, ۇجىمدى اۋىزبىرلىكتە ۇستاي ءبىلدى. اپتا سايىن تاڭەرتەڭگىلىك وتەتىن لەزدەمە الدىندا جىگىتتەردەن وتباسى جاعدايىن سۇراۋ ادەتى بولاتىن. ۇجىم بىرتىندەپ قالىپقا ءتۇستى. گازەت ءوز بەدەلىن جوعارىلاتتى.

2001 جىلى جۇماگۇل «استانا اقشامىنان» «استانا» حالىقارالىق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورلىعىنا اۋىستى.

كەيىنىرەك 2009-2011 جىلدارى ءۇش تىلدە (قازاق, ورىس, اعىلشىن) شىعاتىن ءوزىنىڭ «INSIDE» (ىشىڭە ءۇڭىل) اتتى تاۋەلسىز, ساياسي-الەۋمەتتىك جۋرنالىن اشتى. 2010 جىلدان «استانا كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن ءارتۇرلى تانىمدىق انىقتامالىق, تاريحي باسىلىمدار شىعارۋمەن اينالىساتىن «ادەبيەت» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى – باس رەداكتورى بولدى. 2010 جىلى «استانا» كىتاپ-البومى, «اڭىزدان تۋعان بايتەرەك», «استانا – جىر شۋاعىم», 2014 جىلى «تاريح تاڭداعان استانا», 2016 جىلى «ساعىندىرعان اسىلدار», 2017 جىلى «استانا ونەر وردالارى» اتتى تانىمدىق كىتاپتارى جارىق كوردى.

جۇماگۇل تالاي اتاق پەن ماراپاتتاۋعا دا يە بولدى. قر پرەزيدەنتى سىيلىعىنىڭ باق سالاسى بويىنشا يەگەرى, «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى», «قازاقستاننىڭ ۇزدىك رەداكتورى», «استاناعا 10 جىل», «استاناعا 20 جىل», «استاناعا 25 جىل» مەدالدارىن كەۋدەگە تاقتى.

ءيا, لەزدە كۇن ءوتتى. لەزدە جىل ءوتتى. جۇماگۇلىم-اي, جاتقان جەرىڭ جارىق بولىپ, نۇرىڭ پەيىشتە شالقىسىن. ارتىڭدا قالعان الدەكەڭ, ۇلىڭ ەركەبۇلان, ۇرپاعىڭ امان بولسىن!

ءورىس ياشۇكىرقىزى, جازۋشى