كوكەيكەستىماسەلە

قۇمداعى ءىز

كرۋپنىي زايم نا كارتۋ بەز وتكازا دليتەلنىي سروك

وتكەن اپتادا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قىزمەتكە كىرىسكەننەن بەرگى كەزەڭىندەگى قاتقىل دا اۋىر مالىمدەمەسىن جاريا ەتتى. ءتىپتى مۇنى سوڭعى جىلدارداعى ەڭ ءبىر قاتاڭ تۇجىرىم بولدى دەپ ايتساق تا ءجونى بار. سوندا نە دەدى پرەزيدەنت؟ «بارلىق جاۋاپتى تۇلعانى جازالاۋ كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە, تۇرمەلەردە ورىن جەتكىلىكتى» دەپ ەسكەرتتى ەل باسشىسى.

[smartslider3 slider=840]

بۇل اڭگىمە نەدەن تۋىندادى؟ بەس جىل ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋعا 2 تريلليون تەڭگە بولىنگەن. «ناتيجەسىندە نە كورىپ وتىرمىز؟» دەگەن ساۋال تاستادى مەملەكەت باسشىسى. وعان ءوزى جاۋاپ بەردى: «بيۋدجەت قاراجاتى لەزدە جوق بولادى, ولاردىڭ جۇمسالۋى بويىنشا بىرىڭعاي باقىلاۋ قويىلماعان. ناقتى ەكونوميكالىق پايدا جوق. نارىقتارىمىزدا كورشىلەس ەلدەردىڭ ءونىمى باسىم». ەڭ وكىنىشتىسى, بۇل ەكونوميكامىزدىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى دالمە-ءدال دياگنوز بولىپ وتىر.

تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلىندا ەلباسى باستاماسىمەن قانشاما جاقسى جوبا, باعدارلامالار +قولعا الىندى, وعان قىرۋار قارجى سالىندى. كولەمى وتە اۋقىمدى. باۋىرلاس, كورشى ەل ب+++اسشىلارى قىزىعا قىزعاناتىنداي قىرۋار قارجى. بىراق الىپ اگرارلىق ەلگە دە, يندۋستريالىق دەرجاۆاعا دا اينالا المادىق. نەگىزىنەن, شيكىزات ەكونوميكاسىنا ارقا سۇيەپ وتىرمىز. ءونىم مەن ازىق-تۇلىكتىڭ باسىم بولىگى سىرتتان كەلەدى, قارجىمىز سىرتقا كەتەدى. ارنايى باعدارلاما بويىنشا الاپات بيۋدجەت قارجىسىنا سالىنعان قانشاما كاسىپورىن, زاۋىتتار تۇساۋى كەسىلمەي جاتىپ نەمەسە كەسىلگەن سوڭ تۇسالعانىن, توقىراپ, قاڭتارىلىپ, قاجەتسىز بولىپ قالعانىن كوزىمىز كوردى, ايتىلىپ, جازىلىپ تا جاتتى. وسىنداي قايتارىمى جوق قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوعالاتىن جوبالاردى «ىسكە اسىرىپ», قوماقتى قارجى جەگەن لاۋازىم يەلەرى انىقتالىپ, كىنالىلەردىڭ ءبارى بىردەي بولماسا دا, بىرقاتارى قۇرىقتالىپ, جازالاندى دا, بىراق ودان جالپى جاعداي وزگەرە قويعان جوق. ايىلىن تارتىپ جاتقاندار از.

تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقالى بەرى ءبىز جەمقورلىقپەن كۇرەسكەن جوقپىز دەسەك جاڭساق ايتقاندىق بولار ەدى. وسى جىلدار ىشىندە اۋىل اكىمىنەن باستاپ بۇرىنعى پرەمەر-مينيسترگە دەيىن مىڭداعان لاۋازىم يەسى ءىستى بولىپ سوتتالدى, ولاردىڭ اراسىندا پوليتسيا باسشىسى, سوت, پروكۋرور, قارجى پوليتسەيى, ءىرى كومپانيا جەتەكشىسى, دەپۋتات, وبلىس اكىمى, مينيستر, ۆيتسە-مينيستر بولعاندار دا از ەمەس. تۇرمەدەن ءبىر-اق شىقتى تۇبىندە. بىراق سونىمەن جەگىقۇرتتاي جەپ جاتقان جەمقورلىق كەساپاتى توقتادى ما؟

قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان وزگە ەلباسى جانىنان قۇرىلعان ءتۇرلى قوعامدىق كوميسسيالار دا ءۇن قوستى جەمقورلىقپەن كۇرەس ناۋقانىنا. سونىڭ بىرىنە 1998 جىلى ءبىز دە مۇشە بولعانبىز. ەلباسى جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى جوعارى تارتىپتىك كەڭەستىڭ قۇرامىنا ەندىك. جالاقى تولەنبەيتىن قوعامدىق جۇمىس, كوميسسيا ەكى جىلداي ءومىر ءسۇردى, ارىز-شاعىمنان اياق الىپ جۇرە المايتىنبىز. پارمەنى دە كۇشتى ەدى. جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى مەن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى ماسەلەسىن كوميسسيادا قاراپ, قىزمەتىنەن بوساتۋ جونىندە ەلباسىعا ۇسىنىس جىبەردىك. ۇسىنىس قولداۋ تاۋىپ, ەكى لاۋازىم يەسى دە بوساتىلدى. تالاي باسشىعا تارتىپتىك جازالار قولدانىلدى, جازالاندى. كەيىننەن ادەپ جونىندەگى كوميسسيانىڭ, پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ دە مۇشەسى بولدىق, بىراق ولاردىڭ قاۋقارى دا, پارمەنى دە كەمشىندەۋ, سولعىنداۋ سوعىپ جاتتى. ايتايىن دەگەنىمىز, وسىنداي قوعام وكىلدەرىنەن قۇرالعان قاپتاعان كوميسسيالاردان وزگە اتىنان ات ۇركەتىن قۋاتتى جاڭا مەكەمە – مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتى, سالىق پوليتسياسى, قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى, قارجى پوليتسياسى, سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى سياقتى قۇرىلىمدار كوبەيگەن سايىن كەرىسىنشە جەمقورلىق قارقىنى دا وسە بەردى. ءتىپتى ۇلتتىق كومپانيالار مەن ولارعا قاراستى جەتەكشى ۇجىمدار جىل سايىن ارنايى مامان جالداپ, قارجى جۇمساپ, سىبايلاس جەمقورلىق كورىنىستەرى پايدا بولۋ العىشارتتارىن تاۋىپ, تالداپ, شارا قابىلداپ جاتسا دا ىندەت دەرتى باسىلار ەمەس. ەلىمىز سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيى بويىنشا 180 ەلدىڭ ىشىندە 2018 جىلى 124, ال 2019 جىلى 113-ورىنعا تابان تىرەسە, وتكەن جىلى عانا شامالى جىلجىپ 94-ورىنعا جايعاسىپپىز. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 9 ايى ىشىندە جەمقورلىق ارەكەتى بويىنشا 2140 تۇلعا قۇرىقتالسا, سونىڭ 34-ءى رەسپۋبليكالىق, 72-ءسى وبلىستىق, ال 89-ى – قالالىق, اۋداندىق دەڭگەيدەگى لاۋازىم يەلەرى. ماسەلەن, نۇر-سۇلتان قالاسىندا بيىلعى توعىز ايداعى جەمقورلار كوشىن قۇقىق قورعاۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزدەرى باستاپ تۇر ەكەن. بۇعان ەندى نە دەيسىڭ؟ قاراپ وتىرىپ قايران قالاسىڭ, ءىرىلى-ۇساقتى لاۋازىم يەلەرىنىڭ كوپشىلىگى ەلگە, حالىققا قىزمەت ەتەمىز, بيىك سەنىمدى اقتايمىز دەپ ەمەس, «بايۋ بولدى – باستى ارمان» دەپ ۇرانداتىپ, ءوزارا باسەكەگە ءتۇسىپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى. بۇل ءتىپتى ولاردىڭ قانىنا ءسىڭىپ, بۋىن-بۋىنىنا دەيىن جەتكەن سياقتى. 100 مىڭ تەڭگە جالاقى الىپ وتىرىپ 100 ميلليونعا, 200 مىڭ جالاقىمەن 2 ميلليارد تەڭگە قارجىعا مەملەكەت اتىنان يەلىك ەتىپ, باس-كوز بولىپ كونكۋرس وتكىزەتىندەرگە «التىن كورسە دە مەملەكەتتىك قىزمەتكەر جولدان تايمايدى» دەپ قانشا جەردەن ۋاعىز ايتىپ مەملەكەتشىلدىككە, پاراساتتىلىققا شاقىرساق تا, وبال-ساۋاپتى ەسكە سالساق تا, ءتىپتى قورقىتىپ-ۇركىتسەك تە ناتيجە كوڭىل كونشىتپەي تۇر. دەرت مەڭدەپ كەتكەن, كۇرەس ناتيجە بەرمەي تۇر.

قىسقاسى, قوعامنىڭ جەمقورلىققا ابدەن ەتى ءولىپ, بويى ۇيرەنگەن سياقتى. قانداي جولمەن اقشا تاپسا دا, باي-باعلاندار قازىر توردە وتىرادى, بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتار دا نەگىزى سولاردان قۇرالعان. لاۋازىم جوعارىلاعان سايىن باسشى قىزمەتكەردىڭ جالاقىسى عانا ەمەس, تابىسى دا وسە بەرەتىنىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلەدى. ەڭ جامانى, جاستار دا ايتقانى ءجۇرىپ, قالاعانى بولىپ تۇرعان, قالتاسى قالىڭ پىسىقايلارعا قاراپ بوي تۇزەيدى. «قوعامنىڭ ءوزى تازا ەمەس, قايدا بارىپ تازارامىن؟» دەپ تورىققان ەدى وسىدان وتىز جىلداي بۇرىن سول كەزدەگى بالاڭداۋ اقىن اباي بالاجان. ءالى دە تورىعادى اقىندار مەن اقىنجاندىلار. قوعامدى ىزگىلەندىرەمىز, ساۋىقتىرامىز, اشىقتىقتى ارتتىرامىز, قولىندا بيلىگى بارلار «پارا» دەپ ايتپايدى, «پاراسات» دەپ سويلەيدى دەگەن ىزگى ماقسات جولىنداعى جورىعىمىز دا مالتىعىپ, ناتيجە بەرمەي قۇمعا تۇسكەن ىزدەي تەز جوعالىپ جاتىر.

وندا تۇرعان نە بار, ابجىلدىك, پىسىقتىق تانىتىپ, قىزمەتىن پايدالانىپ ەبىن تاۋىپ بايىسا ءوز وتانداسىمىز بايىپ جاتىر, تۋعان-تۋىسىنا كولەڭكەسى تۇسەر, نەلەرىڭ كەتتى دەپ كەيتىندەر دە تابىلار. دەگەنمەن جەمقورلىق ۇلتتىڭ رۋحاني بولمىسىنا اسەر ەتەدى, قوعامداعى قۇندىلىقتاردىڭ ءمانىن جويادى. «اقشا بار جەردە الباستى بار» دەپ ارام جولمەن مال تابۋدى اتا جولى دا, ءدىن دە قولدامايدى. ادال ەڭبەك پەن ءبىلىم, زاڭ ۇستەمدىگى, ادىلەتتىلىك, شىنايى باسەكە قاعيداتتارى جويىلادى, جۇرتتىڭ, اسىرەسە جاستاردىڭ قوعامنىڭ ەرتەڭىنە دەگەن سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسەدى, سودان بولار, كۇدەرىن ءۇزىپ, قولىن سىلتەپ, وزگە ەلدەردەن كاسىپ پەن ءناسىپ ىزدەپ جاتقاندار دا از ەمەس. ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمىن ەندى عانا 60 مىڭ تەڭگەگە كوتەرگەلى وتىرمىز, ەلىمىزدەگى ءاربىر التىنشى بالا كەدەي وتباسىندا تاربيە الىپ جاتىر, مەكتەپ جەتىسپەيدى, جولدار قىرىق جاماۋ, اۋىل كورىنىسى كورىكسىز. وسىنىڭ سەبەپكەرى – ەل قازىناسىنان ءسىز بەن ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن جونىپ جەپ, قارپىپ اساپ, ساعاناسى سارىق, قاعاناسى قارىق بولىپ وتىرعاندار.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ شەشىمنىڭ ءبىر ۇشىن قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوزى ۇستاتقان ەكەن. «جەمقورلاردى قۇرىقتاۋمەن قاتار پارا مەن ۇلەس الۋعا جول اشاتىن باسقارۋ ىسىندەگى بيۋروكراتيالىق كەدەرگى-كەمشىلىكتەردى جوسپارلى تۇردە جويۋ كەرەك. شەشىم قابىلدايتىن شەنەۋنىك پەن ونىڭ اينالاسىنداعىلارعا «ءوز قالتاسىن» تولتىراتىن ەشقانداي مۇمكىندىك قالدىرماۋ كەرەك» دەگەندى مەڭزەپتى مەملەكەت باسشىسى. بيۋدجەتتىك باعدارلامالار جۇرگىزۋ ۇدەرىسىن تولىق تسيفرلاندىرۋ, مەملەكەتتىك مەكەمەلەر قاتارىن, ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىڭ ۇلەسىن, ادام فاكتورىن ازايتۋ سياقتى كەشەندى شارالاردى دا جەدەلدەتە قولعا العان ءجون سياقتى. ايتپەسە جەمقورلىقتىڭ جەگى قۇرتى بۇگىنىمىزدى عانا ەمەس, بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ نەسىبەسىن دە جەپ, تاۋىسپاي تىيىلمايتىن سىڭايلى… مەملەكەت باسشىسىنىڭ قاتال ەسكەرتۋىنەن وسىنداي استاردى اڭعاردىق.

تاعىدا

ەركىن قىدىر

«استانا اقشامى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button