كوركەم جۇماشكينا, قالا تۇرعىنى:
– جىلدا جازدىڭ سوڭىندا اتا زاڭىمىزدى ۇلىقتاۋ شارالارى ءوتىپ جاتادى. جاي كۇنى كوپشىلىكتىڭ كونستيتۋتسياعا دەگەن ءىلتيپاتىن بايقامايتىندىقتان, بىزگە بۇل كۇندى اتاپ ءوتۋ, قۇر انشەيىن ەلىمىزدىڭ باستى قۇجاتىنىڭ بار ەكەنىن ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا كەرەك سياقتى اسەر قالدىرادى. اتا زاڭى – مەملەكەتتىڭ بەكەمدىگى مەن حالىق بوستاندىعىن, قوعامنىڭ ۇدايى جان-جاقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى قۇجاتى. كونستيتۋتسيامىزدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى» دەي كەلىپ, ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىلارى مەن بوستاندىقتارى ەكەنى كورسەتىلگەن. الايدا, كۇندەلىكتى ومىردە ادام ومىرىنە قول سۇعۋ, قۇقىن بۇزۋ ادەتتەگى كورىنىس سياقتى اسەر قالدىرىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. قۇقىعى تابانعا تاپتالىپ, ونى قورعاۋ ءۇشىن ادىلەتتىلىك ىزدەپ شارق ۇرعاندار, ءتىپتى, سول ادىلەتكە جەتە الماي, تاۋى شاعىلىپ جاتاتىندار دا جوق ەمەس.
سونىمەن بىرگە, اتا زاڭىمىزدا رەسپۋبليكا ازاماتتارى جەر جانە تۇرعىن ءۇي يەلەنۋگە قۇقىلى بولعانىمەن, مەملەكەت ءوز تۇرعىندارىن جەر تەلىمى جانە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدە قاۋقارسىزدىق تانىتىپ كەلەدى. قازىر ەلدىڭ ءبارىنىڭ باستى ماسەلەسى – باسپانالى بولۋ. جاي كۇندە ۇلان-عايىر جەرىمىز بار, استى-ءۇستى قازىناعا تولى جەرۇيىق مەكەندە ءومىر سۇرەمىز دەپ ماساتتانامىز. الايدا, اياداي جەرگە زار بولىپ, ءوز جەرىندە تەنتىرەپ جۇرگەندەر كوپ. سوندىقتان, رەسپۋبليكا ازاماتتارى زامانعا لايىقتى عۇمىر كەشۋى ءۇشىن ولاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن كونستيتۋتسيامىزبەن قورعاۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. سوندا عانا ەلىمىز الەۋەتتى ءارى ادىلەتتى قوعام قۇرا الادى.
المات بايشولاقوۆ, استانا قالاسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى:
– 2012 جىلدىڭ 30 تامىزى كۇنى مەملەكەتىمىزدىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ قابىلدانعانىنا 17 جىل تولادى. بۇل كۇن – مەملەكەتتىك مەرەكە. ەلوردا پروكۋراتۋراسى كونستيتۋتسيانى باسشىلىققا الا وتىرىپ, زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋ ارقىلى قۇقىقتىق ءتارتىپتى نىعايتۋ, ادام قۇقىلارىنىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا بىرقاتار قاداعالاۋ شارالارىن جۇزەگە اسىردى. اسىرەسە, ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن, تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قاتىسۋشى ۇلەسكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا, بيۋدجەت قارجىسىنىڭ ماقساتتى پايدالانۋىنا, سونداي-اق سىبايلاس جەمقورلىق پەن باسقا دا قىلمىس تۇرلەرىمەن كۇرەستى كۇشەيتۋگە جانە ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىلارىن قورعاۋعا باسا نازار اۋدارادى.
بۇعان دالەل رەتىندە ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاداعى پروكۋرورلىق قاداعالاۋ ناتيجەسىندە 20 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىلارىنىڭ قورعالعانىن ايتساق جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىن. سوڭعى جىلدارى جۇمىسكەرلەردىڭ ەڭبەكاقى الۋ قۇقىلارىن قامتاماسىز ەتۋ پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ قىزمەتىندەگى اسا ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. بيىلدىڭ وزىندە قالا پروكۋراتۋراسى جالاقى بويىنشا ازاماتتاردىڭ الدىنداعى بەرەشەكتى 100 ملن تەڭگەدەن 34,5 ملن تەڭگەگە دەيىن ازايۋىنا ىقپال ەتتى, بۇل ءۇشىن كەيبىر جوسىقسىز جۇمىس بەرۋشىلەرگە پارمەندى شارالار قولدانۋعا دا تۋرا كەلدى.
مىسالى, سارىارقا اۋدانىنىڭ پروكۋراتۋراسى قالا كاسىپورىندارىندا ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىلارىنىڭ ساقتالۋى, ونىڭ ىشىندە جۇمىسشىلارعا جالاقىنى ۋاقىتىندا تولەۋ جايىنا مونيتورينگ جاساۋ بارىسىندا «مەجرەگيونكومپلەكت–استانا» جشس-ءنىڭ 2011 جىلدان بەرى 21 جۇمىسشىعا 5 814 829 تەڭگە بەرەشەگى بارىن انىقتادى.
اۋدان پروكۋراتۋراسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ جالاقىنى ايىنا كەمىندە ءبىر رەت, كەلەسى ايدىڭ ءبىرىنشى ونكۇندىگىنەن كەشىكتىرمەي تولەۋدى كوزدەگەن 134-بابىن بۇزۋ فاكتىسى بويىنشا استانا قالاسىنىڭ باقىلاۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ دەپارتامەنتىنە زاڭ بۇزۋشىلىقتى جويۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزدى. ۇسىنىستى قاراۋ ناتيجەسىندە جشس قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 87-بابى 3-تارماعىندا كوزدەلگەن (جۇمىس بەرۋشىنىڭ جالاقىنى تولىق ءارى ەڭبەك زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن مەرزىمدە تولەمەۋى) اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
ەڭبەكتى قورعاۋ سالاسىندا 1 قىلمىستىق ءىس, 26 اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ءىس قوزعالدى, جۇمىس بەرۋشىلەرگە زاڭ بۇزۋشىلىقتى جويۋ تۋرالى 15 ۇسىنىس, ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ اتىنا 3 ۇسىنىس ەنگىزىلدى, 8 قۇرىلىس وبەكتىسىندەگى 14 ۋچاسكە توقتاتىلدى (قازىرگى كۇنى ۋاقىتشا توقتاتۋعا سەبەپ بولعان كەمشىلىكتەر جويىلدى).
بالالاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىن قورعاۋ سالاسىندا دا بىرقاتار جۇمىستار اتقارىلدى.
2012 جىلدىڭ 1-توقسانىندا استانانىڭ پروكۋراتۋرا ورگاندارى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن جانە وقىتۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى «بالاپان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋ ماسەلەسى بويىنشا تەكسەرۋ ۇيىمداستىرىلدى.
پروكۋراتۋرا ورگاندارى ءبىلىم بەرۋ تۋرالى زاڭ تالاپتارىنىڭ ورىندالۋىنا, حالىقتىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق ءال-اۋقاتىنا, مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ءورت قاۋىپسىزدىگىنە جانە قارجىلىق-شارۋاشىلىق قىزمەتىنە باستى نازار اۋداردى.
ناتيجەسىندە 4899 بالانىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 29-بابىندا كوزدەلگەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا كونستيتۋتسيالىق قۇقىلارى قورعالدى.
پروكۋراتۋرا ورگاندارى مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ مەن نىعايتۋ ىسىنە ءوز ۇلەسىن قوسا وتىرىپ, الداعى ۋاقىتتا دا كونستيتۋتسيانىڭ الەۋەتىن, مەملەكەتتىڭ قۇقىقتىق ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ىسكە اسىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرا بەرمەك.
جانسايا وماربەكوۆا, جاس مامان:
– اركiم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن ساقتاۋعا ءتيىس, باسقا ادامداردىڭ قۇقىلارىن, بوستاندىقتارىن, ابىرويى مەن قادiر-قاسيەتiن قۇرمەتتەۋگە مiندەتتi دەگەن نورمالار دا ءوز قۇقىڭدى قورعاۋمەن بىرگە, وزگەنىڭ دە قۇقىعىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا شاقىرادى. كونستيتۋتسيامىز ادام قۇقىعىن وسىلايشا اسپەتتەگەنىمەن, وكىنىشكە قاراي, ەلىمىزدە ادام قۇقىلارى تيىسىنشە قورعالا بەرمەيدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, ادام قۇقىلارى كوبىنەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە اياققا تاپتالادى ەكەن. ادام قۇقىن بۇزۋعا بولمايتىندىعى تۋرالى ايتىلعانمەن, ءىس جۇزىندە باسقاشا جاعداي ورىن الاتىنى راس. مىسالى, ءوزىم جۇمىسقا ورنالاسار كەزدە جۇمىس بەرۋشىلەر «تاجىريبەسى جوق» دەپ قابىلداماي قويعانى بار. سونداي-اق, ولار «ەگدەلەنىپ قالدى» دەپ جاسى ەلۋگە تايانعانداردى دا قابىلدامايتىن كورىنەدى. قۇقىعىن جىنىسىنا جانە جاسىنا قاراي شەكتەۋ فاكتىلەرى كەزدەسىپ جاتادى. شىن مانىندە, مۇنداي شەكتەۋلەردىڭ ءبارى ادام قۇقىن بۇزۋ دەپ ەسەپتەلەدى.
وسى سەبەپتەن دە, حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ بەرگەن باعاسى بويىنشا قازاقستان ادام قۇقىلارىن ساقتاۋدا الەمدەگى العاشقى ءجۇز مەملەكەتتىڭ قۇرامىنا دا كىرمەيدى ەكەن. دەمەك, تەك ەكونوميكا بويىنشا عانا دامىعان ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى ماقسات ەتىپ قويماي, ادام ەركىنە دە قۇرمەتپەن قارايتىن الەمدەگى الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرۋدى مەجەلەۋىمىز قاجەت.
ساۋالدامانى جۇرگىزگەن ەركەجان ساتىمبەك
