باستى اقپاراتماسەلە

قىزدى شەشە تاربيەلەي مە, كوشە تاربيەلەي مە؟

وتكەندە ءبىر دوسىم «استانانىڭ كوشەسىندە كەلە جاتسام, ەكى ستۋدەنت قىز ءبىرىنىڭ شاشىنان ءبىرى جۇلىپ توبەلەسىپ جاتىر ەكەن, ءبىراز ادام قورالانىپ الىپ, قىزىق كورىپ تۇر. ال انا ەكى قىز ۇياتتى جەرلەرى اشىلىپ جۇلىسىپ جاتىر, جۇگىرىپ بارىپ ورىندارىنان تۇرعىزىپ, اجىراتسام, ءبىرىن-ءبىرى قويا بەرمەيدى, قانىم باسىما ءبىر-اق شاپتى دا, ەكەۋىن شاپالاقپەن ەكى تارتىپ ۇزىننان ءتۇسىردىم, توسىن تيگەن سوققىدان كەيىن ەكەۋى ەكى جاققا قاشتى, قىزىق كورىپ قاراپ تۇرعانداردىڭ دا جەتى اتاسىن جەزدەي قاقتادىم» دەپ جانى كۇيگەن ءبىر جاعدايدى ايتقان ەدى. ارينە, استانادا عانا ەمەس, مۇنداي جاعداي ەلىمىزدىڭ بارلىق جەرىندە بار, اسىرەسە وقۋشىلار اراسىنداعى الىمجەتتىلىك اسقىنىپ بارادى. 

سوڭعى كەزدەرى الەۋ­مەتتىك جەلىدە دە قىزداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى شاشتان جۇلىپ, ساباپ جاتقان بەينەجازباسى كوبەيدى. دەنى – 14-15 جاس مولشەرىندەگى قىزدار. 10, 11 كلاستىڭ نەمەسە ستۋدەنت قىزدار بولسا كەرەك, ءبارى جابىلىپ ءبىر قىزدى ساباعانىنا, ۇرىپ قۇلاتىپ, شاشتان جۇلعانىنا ءماز. ال ايتىلىپ جاتقان بىلاپىت سوزدەرىن ەستىسەڭ, جانىڭ تۇرشىگەدى. ارينە, بۇل قوعامدا ءىشىنارا كەزدەسەتىن جاعداي بولعانىمەن, ادەمىلىكتىڭ, بيازىلىقتىڭ, سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى بولعان قىزداردىڭ ءدال وسىلاي الىسىپ-جۇلىسىپ جاتقانى بالا تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انانى بەيجاي قالدىرمايتىنى انىق.

بۇگىنگى قىز – ەرتەڭگى انا. «قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى» دەپ اتامىز قازاق قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم سالىپ, قىزىن تورىنە شىعارىپ, توبەسىنە كوتەرىپ وسىرگەن. قازاق تاريحىندا قولىنا قارۋ الىپ جاۋعا شاپقان باتىر قىزدار بولعانىمەن, قازاق قىزىن ەشقاشان الىستىرىپ, جۇلىستىرماعان. كەرەك دەسەڭ, «قىزعا جىميعان دا جەتەدى» دەپ قىز بالانى قارقىلداپ كۇلمەۋگە, داراقى ادەت كورسەتپەۋگە شاقىرعان. قازاق قىزى توبەلەسپەك تۇگىلى, داۋىس كوتەرىپ تە سويلەمەگەن. ونداي ادەپسىزدىك تانىتسا «كوكبەت, كورگەنسىز»-گە بالاعان.

ونىڭ ۇستىنە, قازىرگى شاكىرتتەر ۇستازىن سىيلاۋدى, ولاردان قورقۋدى, ۇيالۋدى دا ۇمىتىپ بارادى. ولارعا مۇعالىمدەردىڭ جەكىپ ۇرسۋىنا, ءتىل الماسا قاتاڭ جازا قولدانىپ جونگە سالۋعا دا مۇمكىندىك جوق

بىراق باتىسقا ەلىكتەۋدىڭ اسەرى مە, جوق الدە جات جۇرتتىق تاربيەنىڭ ىقپالى ما, سوڭعى كەزدەرى قازاق قىزدارىنان دا ۇيات كەتە باستادى. ارينە, بۇل ارادا ءبىز ەركەكتەردى, ەر-ازاماتتاردى سۇتتەن اق, سۋدان تۇنىق دەۋدەن اۋلاقپىز, تۇتاس قازاق ۇلتىنىڭ ۇرپاق تاربيەسى ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراعانى راس. ۇلاعاتتى ۇل بولماعان جەردە, قىلىقتى قىزدىڭ بولمايتىنى دا اقيقات. الايدا قىز تاربيەسى-ۇلتتىڭ تاربيەسى ەكەنىن, ايەل ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە, ەندى ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتەتىنىن, ايەلدىك كىندىگىندە الەم اينالاتىنىن ەسكەرسەك, قىز تاربيەسىنە ەشقاشان ەلەۋسىز قاراي المايمىز. قازاقتىڭ وسى كۇنگە جەتۋى ءبىر جاعىنان, «اق نايزانىڭ ۇشى, اق بىلەكتىڭ كۇشى» بولسا, ەكىنشى, ءبىر ەلدىگىمىزدى ساقتاپ قالعان ۇلى قۇدىرەت – جار توسەگىن جاينامازداي كۇزەتىپ, جارى جاۋعا كەتكەندە اۋىلدى امان ساقتاعان انالاردىڭ ارقاسى بولاتىن.

ۇلدىڭ دا, قىزدىڭ دا تاربيەسى – ماڭىزدى تاقىرىپ. ءار اتا-انا ءوز الىنشە بالاسىنا تاربيە بەرەدى, ەشبىر اتا-انا بالام جامان بولسىن دەمەيدى. بىراق قازىر «قىزدى شەشە تاربيەلەمەيدى, كوشە تاربيەلەيدى» دەپ قادىر ­مىرزا-ءالى ايتقانداي, بۇگىنگى تاڭدا بالانى قوعامدىق ورتا مەن الەۋمەتتىك جەلى تاربيە­لەيدى. ياعني قازىرگى اتا-انالار «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەپ قىزىن قىمتاپ ۇستاۋعا شاراسىز. دەمەك, قازىر – بالانى اتا-انا, مەكتەپ ء(بىلىم بەرەتىن ورىن) جانە قوعام بولىپ تاربيەلەيتىن زامان. وكىنىشكە قاراي, بالا تاربيەسىندەگى وسى ءۇش جاقتىڭ ءبىر-بىرىمەن بايلانىسى ۇزىلگەن. مەكتەپتەردەگى ءتالىم-تاربيە دە ءالسىز, اسىرەسە ۇلتتىق تاربيە, ۇلتتىق مىنەز تۇرعىسىنان تاربيە جۇرگىزۋ جوقتىڭ قاسى. سەبەبى ءبىزدىڭ قازىرگى زاڭدارىمىزدىڭ كوبى بالانىڭ ادامدىق قۇقىق جاعىنا باسا ءمان بەرەدى دە, بالالارعا تاماشا ۇلتتىق قاسيەتكە ءتان ءتالىم-تاربيە بەرۋ تۇرعىسىنان ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلمەيدى. جاستار تاربيەسىندەگى قوعامدىق ورتانىڭ مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ەسكەرۋسىز قالعان. سوسىن دا جوعارىداعىداي ۇنامسىز جايتتار قوعامدا كۇشتى ءدۇمپۋ تۋعىزباسا, ءبىزدىڭ زاڭ اتقارۋ ورگاندارى وعان ارالاسا بەرمەيدى. ەگەر ءبىزدىڭ زاڭ اتقارۋ ورىندارى جوعارىداعىداي جايت تۋىلا قالعان جاعدايدا, قوعامدىق ءتارتىپتى بۇلدىرۋشىلەرمەن قاتار, ولاردىڭ اتا-انالارىنا, ۇستازدارىنا جانە وقۋ ورنىنا دۇرىس تاربيە بەرمەگەندىگى ءۇشىن قاتاڭ جازا قولدانسا, مۇنداي ۇياتسىز جاعدايلار ازايار ەدى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا, بىزگە دە ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە مەن ۇلتتىق مورالدى ناسيحاتتايتىن جانە قاداعالايتىن ادەپ ساقشىلارى كەرەك سياقتى.

كەڭەس وداعى كەزىندە دە قىز تاربيەسىنە باسا نازار اۋداردى. مەكتەپ قابىرعاسىنان «ايەلدەر كەڭەسى» قۇرىلىپ, قىزداردىڭ ءتارتىبىن, كيىم كيىسىن قاداعالاپ وتىراتىن. ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە دە قاتار ايتىلاتىن. قازىر بىزدە وسىنداي ءۇردىس بار ما؟ ونىڭ ۇستىنە, قازىرگى شاكىرتتەر ۇستازىن سىيلاۋدى, ولاردان قورقۋدى, ۇيالۋدى دا ۇمىتىپ بارادى. ولارعا مۇعالىمدەردىڭ جەكىپ ۇرسۋىنا, ءتىل الماسا قاتاڭ جازا قولدانىپ جونگە سالۋعا دا مۇمكىندىك جوق.

شىنىن ايتايىق, قازىرگى جاستاردىڭ كوبى ۇلتتىق عۇرىپ-ادەت, ۇلتتىق ءتالىم تاربيەگە پىسقىرىپ تا قارامايدى. «ۇيات بولادى, وبال بولادى, جامان بولادى» دەگەن ءۇش-اق اۋىز سوزبەن بالا تاربيەلەگەن قازاق بۇل كۇندە قازاقتىڭ ىرىم-تىيىمىمەن بالاعا توسقاۋىل قويا المايدى. سەبەبى تەلەفونعا ەسى كەتكەن جاس ۇرپاق قازىر ءبارىن «ادامزاتتىق دەڭگەيدە» ويلاۋعا كوشكەن. سوسىن دا ولاردىڭ نازارىندا ۇيات بولادى, ەرتەڭىم نە بولادى دەگەن ۇعىم ەكىنشى ورىنعا سىرىلدى. كوڭىلى نەنى قالايدى, سونى ىستەپ كورەدى, تەمەكى شەگەدى, اراق ىشەدى, توبەلەسەدى, جات جىنىستىلارمەن قارىم-قاتىناسقا تۇسەدى. «ءبارىن ءوزىم بىلەم» دەپ باسىنان ءسوز اسىرمايدى. مەكتەپ قابىر­عاسىندا وقىپ ءجۇرىپ جۇكتى بولىپ قالاتىن قىز بالالار كوبەيۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا. بۇل كەزى كەلگەندە ولاردىڭ وتباسى قۇرۋ ىسىنە دە ىقپال جاسايدى. ەلدى, ەردى سىيلاۋدىڭ ايەل باقىتىنىڭ ءبىر شىراعى ەكەنىن ەستەن شىعارادى دا, كۇيەۋىمەن سالعىلاسىپ, ۇيلەنگەننەن كەيىن از كۇندە اجىراسىپ تىنادى.

سوڭعى جىلدارى كاراتە, بوكس, تاەكۆوندو سياقتى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىساتىن قىز­داردىڭ قاتارى كوبەيگەن. ارينە, ولاردىڭ كوبى وسى سپورت سالاسىنا قىزىققاننان ەمەس, كەرىسىنشە, جوعارىداعىداي توبەلەستەردە بىرەۋ­دەن تاياق جەمەۋ ءۇشىن باراتىنى دا جاسىرىن ەمەس. مىنە, وسىنىڭ وزىنەن قىزدار اراسىنداعى توبەلەستىڭ بۇرىمدىلار اراسىندا ەتەك الىپ بارا جاتقانىن ايعاقتاسا كەرەك. ال مۇنىڭ ارعى جاعىندا مەكتەپتەردەگى الىمجەتتىك جاتىر. قىزداردىڭ وسى توبەلەسىن كورگەن اتا-انا ەندى ءوز قىزدارىن قالاي تاربيەلەيدى؟ سەن مىنا جاقتان ادەپتى بول, يبالى بول دەپ تاربيە بەرگەنىڭمەن, ەرتەڭ بىرەۋدىڭ قىزى وعان الىمجەتتىك جاساپ, ساباپ جاتسا, ونىڭ وبالى كىمدە دەگەن سۇراقتىڭ بارلىق اتا-انانى مازالايتىنى راس. سوندىقتان, مۇنداي ەرسى قىلىقتى ەركىنە جىبەرۋگە بولمايدى, بۇل باسسىزدىقتى ەركىنە جىبەرمەۋ ءۇشىن بۇكىل قوعام بولىپ جۇمىلماسا, تەك اتا-انانىڭ, مەكتەپتىڭ تاربيە­سى ازدىق ەتەدى. سوڭعى كەزدەرى قوعامدىق ورتادا بەيادەپ سويلەسە, 69 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل سالۋ كوزدەلىپ وتىرعانى سياقتى, قىزداردىڭ قوعامدىق ءتارتىپتى, ۇلتتىق تاربيەنى ساقتاماعانى ءۇشىن دە ايىپ پەن جازانى قاتاڭداتقان ءجون سياقتى. الەۋمەتتىك جەلىنى شۋلاتقان قىزداردىڭ توبەلەسىنەن ءبىز وسىنداي وي تۇيدىك.

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button