باستى اقپارات

رەفورمادان ىعىر بولعان سالا

ءبىلىم بەرۋ ىسىنە بەتبۇرىس كەرەك

قاڭتارداعى وقيعالار ەل ­پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا اتاپ وتكەندەي, كوپتەگەن قوردالانعان پروبلەمالاردىڭ بەتىن اشتى.

[smartslider3 slider=2318]

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتىلعان سىنىن قولداي وتىرىپ, وسى ماسەلەگە قاتىستى بىرەر ويىمىزدى ايتساق دەيمىز.

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى, ءبىزدىڭ ويىمىزشا, ەڭ كوپ رەفورمالاردى باستان كەشىرگەن جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس. كەزەكتى ءمينيستردىڭ كەلۋىمەن باس-اياعى جوق رەفورما, مودەرنيزاتسيا باستالاتىن, جاڭاشىلدىقتان ابدەن ىعىر بولعان سالاعا تاعى ءبىر باستاما ەنگىزىلەتىن. وسىلايشا بىرىنەن ءبىرى اسىپ تۇسەتىن, ناتيجەسىز رەفورمالاردى قابىلداۋ جالعاسىپ كەتە بەرەتىن.

وتكەننەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋ, جاڭا ستاندارتتاردى ەنگىزۋ, بىتپەيتىن جاڭالىقتار ۋنيۆەرسيتەتتەردى كوبىنەسە قاعازباستىلىقپەن اينالىسۋعا جانە جوعارى رەيتينگكە قول جەتكىزۋدەگى جەلوكپەلىككە اكەلدى.

سونداي جاڭاشىلدىقتاردىڭ بارىسىندا وقىتۋشى ءار سەمەستردە بۇرىنعىدان ەرەكشەلەنەتىن سيللابۋستاردىڭ جاڭا فورمالارىن تولتىرۋى قاجەت بولدى. كەيدە سەمەستر ىشىندە سيللابۋستاردىڭ ءپىشىنى ەكى رەت وزگەرەتىن. بۇل تۋراسىندا ءوز كەزەگىندە ءبىرلى-جارىم وقىتۋشى نارازىلىق ءبىلدىردى. الايدا وندايلاردى تىڭدايتىن قۇلاق بولمادى.

ءبىلىم ساپاسى مەن ستۋدەنتتەردىڭ ءوزى ەكىنشى قاتارعا ىعىستىرىلدى. ەڭ باستىسى, ادەمى, سىزباعا سالىنعان جانە ەستەتيكالىق جاعىنان سۇيكىمدى سيللابۋس دايىندالسا بولدى. ونىڭ مازمۇنى وقىتۋشىنى دا, باسشىلاردى تولعاندىرىپ جاتپادى. مىسال ىزدەپ, الىسقا بارماي-اق قويالىق. جاقىندا عانا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ وقىتۋشىلارىن «بەزگەك كۇيگە» تۇسىرگەن 2019 جىلعا ارنالعان QS رەەسترىندە باعدارلاما بويىنشا قۇجاتتاردى شۇعىل تۇردە تەز ارادا دايىنداۋ بولدى.

بۇل نەتكەن تالاپ؟ نەگە بىزدەر, وقىتۋشىلار ەشتەڭە بىلمەيمىز, نەگە ەشكىم ەشقانداي تۇسىنىك بەرمەيدى. ءوتىپ كەتكەن ۋاقىتتارداعى باعدارلامالاردى قايتا دايىنداۋدىڭ قاجەتتىلىگى قانداي؟ ول جاعى بەيمالىم. بالكىم, ءبىرازدان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كەلەسى رەيتينگكە كىرگەنى ءمالىم بولاتىن شىعار. ۋاقىت كورسەتەر. دەگەنمەن بۇل باعدارلامالاردىڭ ستۋدەنتتەرگە, ماگيسترانتتارعا, دوكتورانتتارعا بەرەرى نە؟ جاۋاپ بىرەۋ-اق – ەشتەڭە.

وسىعان وراي ءبىرىنشى ۇسىنىس – قاجەتسىز اتىشۋلى رەيتينگتەردىڭ سوڭىنا ءتۇسۋدى دوعارۋ ءۇشىن موراتوري (پرەزيدەنت جالاقى بويىنشا ۇسىنعانداي) ەنگىزۋ. وقۋ باعدارلامالارى بويىنشا جاڭا قۇجاتتامانى ءالسىن-ءالسىن ەنگىزۋدى توقتاتۋ قاجەت. وقىتۋشىلارعا ستۋدەنتتەرمەن, ماگيسترانتتارمەن, دوكتورانتتارمەن كوبىرەك جۇمىس جاساۋعا ۋاقىت ءبولۋ كەرەك. ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقىتۋشى مەن ءبىلىم الۋشىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى كۇشەيتۋ قاجەت.

بۇگىندە جوعارى وقۋ ورنىندا ستۋدەنتتىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ – ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ. ەمتيحان ناتيجەلەرى بويىنشا ۇشكە وقيتىنداردىڭ سانى از ەكەندىگى انىقتالادى. كوبىنەسە ەمتيحان ۆەدوموستەرىنەن ءداستۇرلى «جاقسى», «وتە جاقسى» دەگەن باعالارعا سايكەس كەلەتىن 70-تەن 100-گە دەيىنگى بالل ورىن الادى. مۇنىڭ ءوزى ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى جاقسى نەمەسە ۇزدىك وقيدى دەگەندى بىلدىرەدى. شىندىعىندا سولاي ما؟ تەكسەرىس كەزىندە قىزىل ديپلوم الاتىن تۇلەكتەر تومەنگى دايىندىق كورسەتەدى. ارينە, بارىنە بىردەي كۇيە جاعا بەرمەيىك, ارالارىندا ۇزدىك ديپلومعا لايىقتىلارى جوق ەمەس. وسى ورايدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جالپى دايىندىعى مەن ءبىلىمى تومەن جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن تۇلەكتەرگە سۇرانىستىڭ جوقتىعىن تىلگە تيەك ەتكەندىگى دە بەكەر ەمەس. وكىنىشتىسى, زاماناۋي «ۇزدىك» دەگەن باعا كوپ جاعدايدا «حالىقارالىق», ياعني كەڭەستىك كەزەڭدەگى ءۇش دەگەن باعاعا تەڭ دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

وقىتۋشىلار تومەن بالل قويۋدان جاسقانادى, ويتكەنى ولار ءبىلىمدى ناشار بەرەتىندىگىن ءتۇسىندىرۋى شارت. ال ستۋدەنتتىڭ ساباققا نەمقۇرايلى قارايتىنى ءتىپتى دە تالقىلانبايدى. وسىنداي سىڭارجاق كوزقاراس ءبىلىم ساپاسىن تۇسىرەتىندىگىنە ءمان بەرىلە بەرمەيدى.

اقىلى بولىمدە وقيتىن ستۋدەنتتەر وزدەرىنىڭ الدىنا ءبىلىم الۋ مىندەتىن قويمايدى. ولار وقۋعا نەمكەتتى تۇردە قارايدى. وسىناۋ ولقىلىقتى بىزدەر ءوز كەزەگىندە بىرنەشە رەت كورسەتىپ, كەلەڭسىز جايتتى جويۋ كەرەكتىگى تۋرالى پىكىر بىلدىردىك. ول از دەسەڭىز, ولاردىڭ تولەگەن اقىلارى ءۇشىن وزگەلەرگە قاراعاندا وقىتۋشىعا كوبىرەك تالاپ قويۋلارى ءتيىس ەكەندىكتەرىن, ءجيى اقىل-كەڭەس, كونسۋلتاتسيا جانە ت.ب. الۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتتىق. بىراق, وكىنىشكە قاراي, ايتىلعاننىڭ ءبارى جەلگە ۇشتى. اقىمەن وقيتىنداردىڭ ۇستانىمى باسقاشا: اقى تولەندى, ەندەشە  جوعارى باعا قويىلۋى حاق.

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى, ءبىزدىڭ ويىمىزشا, ەڭ كوپ رەفورمالاردى باستان كەشىرگەن جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس. كەزەكتى مينيس­تردىڭ كەلۋىمەن باس-اياعى جوق رەفورما, مودەرنيزاتسيا باستالاتىن, جاڭاشىلدىقتان ابدەن ىعىر بولعان سالاعا تاعى ءبىر باستاما ەنگىزىلەتىن. وسىلايشا بىرىنەن ءبىرى اسىپ تۇسەتىن, ناتيجەسىز رەفورمالاردى قابىلداۋ جالعاسىپ كەتە بەرەتىن

ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى وڭتايلاندىرۋ ستۋدەنتتەردىڭ ەمتيحانداردى ءجيى تەست تۇرىندە تاپسىرۋىنا الىپ كەلدى. مۇعالىمدەر باسشىلىققا ءبىلىمدى قورىتىندى باعالاۋدا تەستىلەۋ وبەكتيۆتى بولا المايتىنىن تۇسىندىرۋگە تىرىستى. الايدا بۇل جۇيە كوپتەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە بەكىتىلىپ, تولىعىمەن ەنگىزىلگەن. ءجىبى ۇزىلمەي, ساباقتاسا تىزبەكتەلگەن ەمتيحاندار: ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ, جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەردە دە تەستىلەۋ, ونى ءتامامداپ جاتقاندا دا تەستىلەۋ. مىلقاۋ نەمەسە ءوز پىكىرى جوق, ءبىلىمى تاياز مامانداردى وسىلاي ءوزىمىز دايىنداپ جاتىرمىز.

جوعارىدا ايتىلعانداردان كەلەسى ۇسىنىستار تۋىندايدى:

  1. ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋدا كوزبوياۋ­شىلىقتى توقتاتۋ قاجەت. وقىتۋشىلارعا ستۋدەنتتەرمەن جۇمىس جاساۋدا قىسىم كورسەتپەي, ءبىلىمدى وبەكتيۆتى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.
  2. مىندەتتى جانە شۇعىل تۇردە اعىمداعى جانە قورىتىندى نەمەسە مەملەكەتتىك ەمتيحانداردىڭ اۋىزشا تۇرلەرىن ەنگىزۋدى قولعا الۋ قاجەت.
  3. جوو-عا ءتۇسۋ كەزىندە ۇبت-دان باس تارتقان ءجون, بۇل ءالسىز تالاپكەرلەردىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋىنە جول بەرمەيدى.

تۇلەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋى ۋنيۆەرسيتەتتەر قىزمەتىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشىنە اينالۋى ءتيىس. قازاقستانداعى ءبىرىنشى وقۋ ورنى ء(ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ) تۇلەكتەرىنە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى بولعاندىعى جانە جاس ماماننىڭ ۇجىمدا جۇمىس جاسايتىنىن ماقتان ەتەتىن كەزدەر بولعاندىعى كوپشىلىكتىڭ ەسىندە. وكىنىشكە قاراي, جوعارى وقۋ ورنىنا دەگەن كوزقاراس وزگەرگەن.

تاعى ءبىر جاعدايدى ەسكەرگەن ءجون. جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن بارلىق جاڭاشىلدىق ءبىلىم سالاسىنداعى جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر تاراپىنان  تۋىنداعان, سولاي بولىپ تا جاتىر. ولار يننوۆاتسيالار ارقىلى وزدەرىنىڭ بەلسەندىلىكتەرى مەن قارقىندى جۇمىستارىن, پايدالى ءىس  جاساپ جاتقاندارىن كورسەتكىلەرى كەلەدى. سول ءبىر شەنەۋنىك قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورنىنا  ءوزىنىڭ بالاسىن وقۋعا جىبەرمەيدى, سەبەبى ونىڭ قابىرعاسىندا نە بولىپ جاتقانىن جاقسى بىلەدى. اسىرەسە جوو رەكتورلارى ءوزىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن تۇلەكتەرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ارقالايدى. جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسشىسى جاڭا ستاندارتتاردى كۇماندى رەيتينگتەر ءۇشىن الدىڭعىسىن اياقتاماي, ەنگىزۋدى عانا ويلاپ جاتقاندا, ستۋدەنتتەردى ايتپاعاننىڭ وزىندە وقىتۋشىلارعا ەش جاقسىلىق كۇتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

Scopus جانە Thomson بازالارىنىڭ جوعارى رەيتينگتى شەتەلدىك جۋرنالدارىنداعى جاريالانىمدار جوو وقىتۋشىلارى, سونداي-اق عىلىمي قىزمەتكەرلەر اراسىندا تۇراقتى ءارى ءادىل نارازىلىق تۋدىرادى.

جوبالارعا قويىلاتىن تالاپتاردىڭ ىشىندە  وسى باسىلىمداردا مىندەتتى تۇردە جاريالانىم جاساۋ تالابى قويىلعان. ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا 10 جوبا بولسا, بۇل مەكەمە – وسى عىلىمي باسىلىمدارداعى جاريالانىمدارعا 5 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجى بولەدى دەگەن ءسوز.

دوكتورانت  وسى جۋرنالداردا ماقالاسى بولسا عانا قورعاۋعا شىعا الادى. ءبىر ماقالانىڭ ءوزى قىرۋار قارجىنى تالاپ ەتەدى. 172 مىڭ شاكىرتاقى الاتىن  دوكتورانت اتالعان باسىلىمداردا ماقالا جاريالاۋ ءۇشىن 500 مىڭ تەڭگەدەن استام قاراجات جيناۋى كەرەك. وسىنشاما اقشانى تابا الماعان دوكتورانت نەسيە الۋعا ءماجبۇر بولادى. ونداي جايتتاردىڭ كەزدەسەتىندىگى شىندىق. بۇل كورسەتكىشتى بۇكىل قازاقستان بويىنشا دوكتورانتتار سانىنا كوبەيتسەڭىز, قوماقتى سوما شىعادى. قاراپايىم عانا اريفمەتيكالىق ەسەپ قازاقستاننان تىسقارى جەرلەرگە ميلليونداعان اقشانىڭ كەتىپ جاتقانىن دايەكتەيدى.

وسى جۋرنالداردا مىندەتتى تۇردە ماقالالارى بولۋى ءتيىس وقىتۋشىلار مەن عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن ەسكەرسەك, بۇل كورسەتكىش ەسەلەنە تۇسەدى. ءبىزدىڭ شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىز مۇنداي ەسسىزدىككە تاڭ قالىپ, تاڭداي قاعادى.  نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋ­رەا­ت­­تارى اتالعان باسىلىمداردا جاريالانىم جاساماي-اق, ولاردىڭ بار ەكەندىگىن بىلمەي-اق وزدەرىنىڭ تەرەڭ بىلىمدەرى ارقىلى جوعارى اتاقتارعا لايىق بولدى.

PhD دوكتورانتتارىنىڭ قورعاۋى ءۇشىن جانە عىلىمي جوبالاردى ورىنداۋدا Scopus دەرەكتەر بازاسىنىڭ جۋرنالدارىندا جاريا­لانىم جاساۋ  قاجەت دەگەن تالاپتى الىپ تاستاۋدى ۇسىنامىز. مۇنىڭ ءوزى وراسان كوپ قاراجاتتى ۇنەمدەۋگە اكەلەدى.

جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارىنا وقىتۋشىلاردان وسى جۋرنالداردا مىندەتتى تۇردە جاريالانىم جاساۋدى تالاپ ەتۋگە تىيىم سالىنۋى ءتيىس.

وتكەن 2021 جىلى عىلىمي جوبا جەتەكشىلەرىنەن اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ جىلدىق ەسەپتەرىن وتكىزۋ تالابى الىنىپ تاستالاتىندىعى تۋرالى جاڭالىق كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ونىڭ ورنىنا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اتقارىلعان جۇمىستار تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرىلدى.

جىل ىشىندە اتقارىلعان جۇمىستار تۋرالى قىسقاشا اقپارات قابىلداندى. بۇل ءتاسىل جوبانى ورىنداۋشىلارىنىڭ  جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ, ەڭ باستىسى, 40-60 بەتتىك قاجەتسىز ەسەپ دايىنداۋ ماشاقاتىنان قۇتقاردى.  وسىنداي يگى باستاما جالعاستىرىلىپ, 27 جانە 36 ايلارعا جوسپارلانعان جوبالار بويىنشا اتقارىلعان جۇمىستار تۋرالى قورىتىندى ەسەپتەردىڭ ورنىنا قىسقاشا مالىمەت بەرىلسە, ءتيىمدى بولار ەدى. مۇنىڭ ءوزى پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەندەي, قاعازباستىلىقتىڭ ەتەك جايۋىنا كەدەرگى بولىپ, قاجەتسىز ماكۋلاتۋرانىڭ ازايۋىنا سەپتەگىن تيگىزەر ەدى.

زاكىش سادۋاقاسوۆا, ورازگۇل  مۇحاتوۆا, 

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى, پروفەسسورلار,

ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا

ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرلەرى

 

 

 

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button