نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ, قر حالىق ءارتىسى:
– ونەردەگى كوپ ىنىلەرىڭىز ءسىزدى اعا تۇتادى. ءوزىڭىز ونەر جولىنا دەن قويعان جىلدارى كىمدەر قول ۇشىن بەرىپ ەدى؟
ءسابيرا, مۇعالىم
– ول باسقا زامان. سوعىستان كەيىنگى جىلدار. ءۇشبۋ حاتتار كوپ كەلىپ جاتاتىن. ۇلكەن كىسىلەر كوپ بولدى. ءبىز ادامداردىڭ ىقىلاسى, پاراساتى – ەڭ باعالى قاسيەتى ەكەنىن سەزىنىپ وستىك. اللاعا شۇكىر, جولىم بولدى. تالاي ونەگەلى جانداردىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ, قىزمەت ەتتىك. قانابەك بايسەيىتوۆ, قۇرمانبەك جانداربەكوۆ, كەنەن ءازىرباەۆ اعالارىمىزدىڭ اقىلىن تىڭداپ ءوستىم. ول كىسىلەردى ءپىر تۇتتىم. اۋىلدىڭ قاراتابان بالالارى جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ شىققاننان كەيىن سول كىسىلەردىڭ اقىل-كەڭەسىمەن جەتىلدىك. اسقار توقپانوۆپەن ءسىز-ءبىز دەسىپ وتتىك. احمەت جۇبانوۆتىڭ اقىل-پاراساتىن تىڭدادىق. ول كىسىدەن ءدارىس الدىق. قالا بويىنشا ءتۇرلى ۇلكەن ءىس-شارالاردا ءدارىس وقۋعا شاقىراتىن. مۇقان تولەباەۆ اعامىزدىڭ دا كوزىن كوردىم.
– ساحنادا بويىڭىزدى تىك ۇستايسىز. 70-ءتىڭ جوتاسىنا شىققان اقساقال دەۋ قيىن. ءوزىڭىزدى قالاي كۇتەسىز, اعا؟
كوركەم, بۋحگالتەر
– سونشا قاتتى كۇتىنبەيمىن. جاراتقاننىڭ بەرگەنى وسى. قۇرداستارىم, قۇدا-جەگجاتىمنىڭ اراسىندا دا وسىنداي اڭگىمە بولادى. سول كەزدە قالجىڭداپ, «ۇيدەگى كەمپىرىم تاماققا تويعىزادى, سوسىن توڭازىتقىشقا سالىپ قويادى. مەنى سولاي ساقتايدى. تاڭەرتەڭ توڭازىتقىشتان الىپ, شاي بەرەدى» دەيمىن. ارينە, مۇنىڭ ءبارى قالجىڭ عوي. ەڭ باستىسى, ساحنانىڭ قۇدىرەتىنە, قاسيەتىنە باس يۋ كەرەك. ەڭ اسىل دۇنيەنىڭ ءبارى ساحناعا شىعادى. ءتىپتى, ەل پرەزيدەنتتەرى, پاتشالارى ساحناعا شىعىپ سالەم بەرەدى.
– كەيبىر انشىلەر وزدەرىنىڭ ونەر جولى جايىندا سىر شەرتەتىن كىتاپ شىعارىپ جاتىر. بۇعان قالاي قارايسىز؟
ايجان, مەدبيكە
– وتە دۇرىس. مەنىڭ دە «ءوز ەلىم» دەگەن ەستەلىك كىتابىم جارىق كورگەن. قازىر دە ويدا جۇرگەن ءبىراز ءنارسەلەر بار. ول ءبىر كىتاپقا تاتي ما, تاتىماي ما, وقىرمان باعالاي جاتار. بۇگىن-ەرتەڭ كىرىسىپ جاتقانىم جوق. وعان قوسا, جاستارعا وقۋلىق بولاتىنداي قىپ اندەردى توپتاستىرىپ, رەتكە كەلتىرسەم بە دەيمىن. بوس ۋاقىتىمدا وسىمەن اينالىسامىن.
– اعا, ءسىزدى تۋعان جەرىڭىزگە باق ءوسىرۋ ءىسىن قولعا الىپتى دەپ ەستىدىك…
ارمان, كاسىپكەر
– ءالى بىتپەدىم. بۇل جاعىنان ۇياتتىمىن. ءبىراز شارۋا توقتاپ تۇر. 2000 جىلى ەلباسى استانانىڭ ماڭايىنا اعاش وتىرعىزا باستاعاندا, مەن دە تۋعان اۋىلىم اڭعال-ساڭعالداۋ بولماسىن دەپ وسى يگى ءىستى قولعا الدىم. ويتكەنى, باق – بولاشاققا قالاتىن مۇرا. جۇمىس سۋ تاپشىلىعىنان توقتاپ تۇر. ءبىر جاعىنان, وبلىس, اۋدان باسشىلارىنا وكپەم قارا قازانداي. وزدەرىنە جۇكتەلگەن شارۋالارىن كەشىكتىرىپ جاتىر. شاعىن اۋىلدا اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاي تۇر. تاۋ سۋى كۇن ىسىعاندا جەرگە ءسىڭىپ كەتەدى. اۋىلعا كەلگەن سۋدى بۇرىپ السام, ماعان ەشكىم قوي دەمەيدى, تەك سول جەردە تۇراتىن حالقىمنىڭ تامشى سۋىنا ورتاق بولۋعا نامىسىم جىبەرمەيدى. تالاي باسشىلارعا حات جازىپ, اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشۋدى ءوتىندىم. كوپ تە قاراجات كەتپەيدى. ءتورت-بەس شاقىرىم جەرگە جەتەتىن قۇبىر ورناتسا, بولعانى. جالقاۋلىق, نەمقۇرايدىلىق, مارعاۋلىق باسىم. ەلگە, جەرگە دەگەن قۇرمەت جوق. ادامنىڭ ادامدىق قاسيەتىن باعالاماۋ – بومبادان دا قاۋىپتى. بۇل مەنىڭ جەكە باسىم ەمەس, ەل ءۇشىن ىستەلەتىن شارۋا عوي.
– اعا, نەشە جاسىڭىزدان ءان ايتىپ كەلەسىز؟
شىنار, ستۋدەنت
– بالا كۇنگى ارمانىم سۋرەتشى بولۋ ەدى. مەكتەپكە بارماي تۇرىپ-اق سۋرەت سالۋعا اۋەس بولدىم. جوعارى سىنىپقا كوشكەندە عانا انگە قىزىعۋشىلىعىم ارتا باستادى. اكە-شەشەم ءان سالماعانمەن, ونەرپازداردى قۇرمەت تۇتىپ, ەرەكشە ىقىلاسپەن تىڭدايتىن. ونەردى ءسۇيىپ وسۋگە, قۇرمەتتەۋگە اتا-انامنان كورگەن تاربيەم اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن.
– ءىزىڭىزدى قۋىپ كەلە جاتقان جاستارعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
يگىلىك, قالا تۇرعىنى
– بىزدە تالانتتى جاستار كوپ. ولاردىڭ مۇمكىنشىلىگى مول. ءا دەگەننەن بارلىعى بابىنا كەلە بەرمەيدى. ونەر ادامى ەلمەن ارالاسۋى كەرەك. ەلدىڭ سىن-پىكىرىنە قۇلاق اسۋى كەرەك. ساناسىندا سارالاۋ كەرەك. سوندا عانا تالانتى ۇشتالا بەرەدى.
– قاراپايىمدىلىعىنان اينىمايتىن قازاقى, قوڭىر بولمىسىڭىزدى ەرەكشە قۇرمەتتەيمىن. اتاق-داڭقىڭىزعا قاراماستان وسىلاي قالىپتاسۋىڭىزعا نە اسەر ەتتى؟
پەريزات, زەينەتكەر
– قۇلاعىمنان «ۇلىق بولساڭ, كىشىك بول», «حالقىڭنان, ەلىڭنەن بيىك بولما», «سۋدى, جەردى بىلعاما», «ەشكىمگە قيانات جاساما» دەگەن سوزدەر كەتپەيدى. قورازباەۆشا ايتساق, بۇل – «قارا شالداردىڭ», اۋىل اقساقالدارى مەكتەبىنىڭ تاربيەسى. سول كىسىلەردىڭ ايتقانىنداي, كىسىنىڭ ءجونسىز الدىن كەسىپ وتپەۋ, ۇلكەنگە قۇرمەت, كىشىگە ىزەت كورسەتۋ, ءتىپتى, سويلەپ وتىرعان ادامنىڭ ءسوزىن بولمەۋ سەكىلدى جاي عانا قاعيدالاردىڭ ءوزى بىزگە ۇلكەن ءومىرلىك ساباق بولدى. قارت ادامدى تامىر-تانىستىعىنا, ۇلتىنا قاراماي سىيلاۋ, كەمتار جاندارعا قول ۇشىن بەرۋ سانامىزعا ابدەن ءسىڭىپ قالدى. ءبىزدى سولاي تاربيەلەدى, سولاي قالىپتاستىق.
– «ونەر قىراندارى» ءازىل-سىقاق تەاترىنىڭ سىزگە پاروديا جاساعانىن كورگەن ەدىم. قالاي قابىلدادىڭىز؟
تولعاناي, مۇعالىم
– (كۇلدى). پاروديا جاساماس بۇرىن «ونەر قىراندارىنىڭ» جىگىتتەرى رۇقسات سۇرادى. رۇقساتىمدى بەردىم. «ىستەيتىن قىزمەتتەرىڭ, نان تاۋىپ وتىرعان جۇمىستارىڭ سول عوي, جاساڭدار» دەدىم. ءارى وسى پاروديا ارقىلى ءوزىمدى سىرتتان قاراۋعا مۇمكىندىك الدىم. نەگىزى, ادام وزىنە ءبىر ۋاق سىرت كوزبەن قاراپ قويعانى دۇرىس.
– انشىلىك ونەردەگى كەمشىلىكتەردى ايتىپ بەرە الاسىز با؟
زينا, وقىرمان
– كەمشىلىك بولىپ جاتىر. بىراق ول تۇزەلمەيدى ەمەس. بىلمەستىكتەن, اسىعىستىقتىڭ كەسىرىنەن ورىن الىپ وتىرعان كەمشىلىك. قازىر كوپتەگەن ونەر ادامدارى قامقورلىقتان تىس قالىپ جاتىر. ءۇيسىز-كۇيسىز, جۇمىسسىز جۇرگەن جاستار كوبەيىپ كەتتى. وسى جاعى قيىن. ءبىز سولارعا جولدارىن دۇرىس تاڭداۋىنا قولعابىس جاساۋىمىز كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىق بولۋى ءتيىس. قامقورلىقتى ءتيىستى دەڭگەيدە جاساي الساق, ولاردا دا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى پايدا بولادى.
– استانا جۇرتشىلىعىنا قانداي تىلەك ايتاسىز؟
سامال, ستۋدەنت
– استانا – بۇكىل مەملەكەتىمىزدىڭ ايناسى. استانانىڭ ۇيلەرى ءساندى, كوشەلەرى ءتۇزۋ بولىپ قانا قويماي, ادامدارى دا اسەم, رۋحاني باي, ىشكى مادەنيەتى جوعارى, ناعىز پاتريوتتار, قايراتكەرلەر بولۋ كەرەك.
ەركەجان ساتىمبەك