ەلوردادا الداعى ساياسي ناۋقانعا بايلانىستى وڭىرلىك جانە رەسپۋبليكالىق باق وكىلدەرىنە ارنالعان سەمينار وتكىزىلدى. اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى ۇيىمداستىرعان ءىس-شارادا سايلاۋالدى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ەرەجەلەرى بۇزىلعان جاعدايداعى قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىك جانە سايلاۋ بويىنشا اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋ رەتى ءتۇسىندىرىلدى. «قازمەديا» ورتالىعىندا وتكەن جيىنعا ەلوردالىق جۋرناليستەرمەن قاتار ەلىمىزدىڭ وبلىستىق جانە اۋداندىق باق وكىلدەرى دە ZOOM كونفەرەنتسياسى ارقىلى قاتىسىپ, سۇراقتارىنا جاۋاپ الدى.
ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى اسىلبەك سماعۇلوۆ قازاقستانداعى سايلاۋ تۋرالى زاڭدارعا ەنگىزىلگەن جاڭا وزگەرىستەر تۋرالى ايتىپ بەردى. 2023 جىلعى 19 قاڭتارداعى قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتاردىڭ وكىلەتتىگى مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتىلدى. ءماجىلىس پەن ءماسليحاتتار دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى «قر سايلاۋ تۋرالى» قر كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەرگە سايكەس جاڭا فورماتتا وتەتىن بولادى.
– جاڭا قاعيدالار بويىنشا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ءبىرتۇتاس جالپىۇلتتىق سايلاۋ وكرۋگىنىڭ اۋماعى بويىنشا پروپورتسيونالدى وكىلدىك ەتۋ جۇيەسى ارقىلى, سونداي-اق ءبىر مانداتتى اۋماقتىق سايلاۋ وكرۋگتەرى بويىنشا سايلانادى. ال وبلىستار, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار جانە استانا ءماسليحاتتارى دەپۋتاتتارىنىڭ جارتىسى ءبىرتۇتاس اۋماقتىق سايلاۋ وكرۋگىنىڭ اۋماعى بويىنشا پروپورتسيونالدى وكىلدىك ەتۋ جۇيەسى ارقىلى, ەكىنشى جارتىسى ءبىر مانداتتىق اۋماقتىق سايلاۋ وكرۋگتەرى بويىنشا سايلانادى, – دەدى ا.سماعۇلوۆ.
تالداۋ جانە اقپارات ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلايىم مۇحامبەتجانوۆا باق-تىڭ جانە ونلاين-پلاتفورمالاردى پايدالانۋشىلاردىڭ مىندەتتەرىن, سونداي-اق سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە اقپاراتتىق كەڭىستىكتە جۇرگىزىلەتىن مونيتورينگ جونىندە باياندادى.
– 2022 جىلعى 5 قاراشادا سايلاۋ تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى, ەندى سايلاۋ الدىنداعى اقىسى تولەنەتىن ۇگىتتى ونلاين-پلاتفورمالار ارقىلى وتكىزۋگە بولادى. بىلتىر 3 مامىردا «اقپاراتتاندىرۋ تۋرالى» قر زاڭىنا ونلاين-پلاتفورمالاردىڭ قىزمەتىنە قاتىستى بىرقاتار وزگەرىس ەنگىزىلدى. وسى وزگەرىستەرگە سايكەس Facebook, Instagram, Telegram, YouTube سەكىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردى ونلاين-پلاتفورمالار دەپ سانايمىز. رەسمي باق-تىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى اككاۋنتتارىن ونلاين-پلاتفورما پايدالانۋشىلارى رەتىندە دە قاراستىرۋعا بولادى. بۇل رەتتە باق تولەم مولشەرى, ەفير ۋاقىتى مەن باسپا الاڭىن بەرۋ شارتتارى, اقپارات كولەمى تۋرالى اقپاراتتى جاريالاۋعا جانە وسك/اسك ۇسىنۋى ءتيىس. ايتا كەتۋ كەرەك, ونلاين-پلاتفورمالار پايدالانۋشىلارى باق سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگاندا تىركەلمەيدى, – دەدى گ.مۇحامبەتجانوۆا.
باستالعان سايلاۋ ناۋقانى اياسىندا مونيتورينگ 19 رەسپۋبليكالىق جانە 30 وبلىستىق تەلەارنانى, 30 راديوارنانى, 40-قا جۋىق رەسپۋبليكالىق جانە 300-گە جۋىق ايماقتىق مەرزىمدىك باسىلىمداردى, قوعامدىق-ساياسي ينتەرنەت-رەسۋرستاردى (130-عا جۋىق ينتەرنەت-رەسۋرستاردى), سونداي-اق ونلاين-پلاتفورمالاردى قامتيدى.
مونيتورينگ جۇرگىزىلەتىن باق-تىڭ نەگىزگى تۇرلەرىنە, بىرىنشىدەن, ەلەكتروندىق اقپارات قۇرالدارى, ياعني تەلەديدار جانە راديو جاتادى. مونيتورينگ بىرلىگى – ەفيردەگى جاڭالىقتار بلوگىنداعى سيۋجەتتەر, ۆيدەو, اۋديوروليكتەر, كانديداتتار اتالعان بەينەماتەريالدار. ءار كانديدات كورسەتىلگەن بەينە جانە اۋديوماتەريالداردىڭ سانى, ۇزاقتىعى قارالادى, ونىڭ ىشىندە ۇگىت ماتەريالدارى قارالىپ-تىڭدالادى. ۇگىت ماتەريالدارىندا قارجىلاندىرۋ تۋرالى اقپارات بولۋى كەرەك. اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا مۇنداي ماتەريالداردى ەفيرگە شىعارۋ قارجى تالاپ ەتپەيدى.
ەكىنشىسى – مەرزىمدى باسىلىمداردى مونيتورينگىلەۋ. مونيتورينگ بىرلىگى – باسىلىمداعى جاريالانىم. ۇگىت ماتەريالدارىن قوسا العاندا, كانديداتتار تۋرالى باسپا باسىلىمىندا جاريالانعان بارلىق ماتەريالدار جالپى اۋدانىن انىقتاۋ ءۇشىن ولشەنەدى. ماتەريالدارىندا قارجىلاندىرۋ تۋرالى اقپاراتتىڭ بار-جوعى تەكسەرىلەدى. بارلىق ۇمىتكەرلەر ءۇشىن بىردەي قولجەتىمدىلىكتى انىقتاۋ ءۇشىن باسپا تارالىمىنىڭ سانى دا ەسكەرىلەدى. ءۇشىنشىسى – ينتەرنەت-رەسۋرستاردى مونيتورينگىلەۋ. ينتەرنەت-رەسۋرستار ماتەريالدارىنا ماقالالار, بەينەروليكتەر, جارنامالىق باننەرلەر جاتادى.
– وتكەن جىلدارداعى سايلاۋ ناۋقاندارىنىڭ تاجىريبەسىنە سايكەس, سايلاۋ زاڭناماسىن ءجيى بۇزاتىندار وڭىرلىك باق ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. كوبىنە كانديداتتار تۋرالى اقپارات بىردەي كولەمدە اتالمايدى. ءبىر گازەتتە ءبىر عانا كانديدات تۋرالى تولىق جازاتىن ساتتەر ءجيى كەزدەسەدى. قالعاندارى فوندىق رەجيمدە قالادى. ناسيحاتتاۋ مەرزىمى اياقتالۋعا جاقىنداعان كەزدە, جاريالانىمدار كولەمىن تەڭدەستىرۋ قاجەت.
ونلاين-پلاتفورما پايدالانۋشىسىنىڭ پاراقشاسىندا (YouTube, Facebook, Instagram, Telegram, TikTok) تاراتىلاتىن ماتەريالدار – ماقالالار, بەينەروليكتەر, جارنامالىق باننەرلەر قارالادى. وسك/اسك تولەمى تۋرالى اقپارات ۇسىنعان ونلاين-پلاتفورمالار پايدالانۋشىلارى مونيتورينگكە الىنادى. جالپى, ساياسي پارتيالار/كانديداتتار بويىنشا اقپارات كولەمىنىڭ تەڭدىگى بولەك ەسەپتەلەدى. قولدانىستاعى الگوريتمگە سايكەس, مونيتورينگ ناتيجەلەرى بويىنشا سايلاۋ زاڭناماسىن بۇزۋ بەلگىلەرى بار ماتەريالداردى تالداۋ جانە اقپارات ورتالىعى انىقتاپ, مينيسترلىككە ءتيىستى اقپاراتتى جولدايدى. ال مينيسترلىك ءوز كەزەگىندە ولاردى باس پروكۋراتۋراعا جىبەرەدى. باس پروكۋراتۋرا ناقتى قۇقىقتىق باعا بەرىپ, قۇزىرەتى بويىنشا شارالار قابىلدايدى.
تىيىم سالىنادى:
ءبىرىنشى, مەملەكەتتىك ورگاندارعا, جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنا سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت جۇرگىزۋگە;
ەكىنشى, كەلىسىمشارتتىڭ تالاپتارى ءبىر نەمەسە باسقا ۇمىتكەرگە ارتىقشىلىقتار تۋدىرماۋى كەرەك;
ءۇشىنشى, ورنالاستىرىلعان ۇگىت ماتەريالدارىندا قارجىلاندىرۋ كوزى كورسەتىلۋى ءتيىس.
ءتورتىنشى, باق, ونلاين-پلاتفورمالار سايلاۋعا بايلانىستى قوعامدىق پىكىرگە ساۋال سالۋ ناتيجەلەرىن جاريالاعان كەزدە ساۋال جۇرگiزگەن زاڭدى تۇلعانى, ساۋال جۇرگىزۋگە تاپسىرىس بەرگەن جانە ونىڭ اقىسىن تولەگەن تۇلعالاردى, ساۋال جۇرگiزىلگەن ۋاقىتتى, اقپارات جيناۋ ءادiسiن, سۇراقتىڭ ناقتى تۇجىرىمىن, ساۋال سالىنعانداردىڭ سانى مەن ساۋال سالۋ ناتيجەلەرىنىڭ قاتەلiك كوەففيتسيەنتiن كورسەتۋگە مiندەتتi.
بەسىنشى, باق جانە ونلاين پلاتفورمالاردى پايدالانۋشىلارعا كانديداتتاردى/ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن, ياعني بيىل 18 اقپاندا ساعات 18:00-گە دەيىن, سايلاۋ كۇنى جانە سونىڭ قارساڭىندا 18 جانە 19 ناۋرىزدا ۇگىت ماتەريالدارىن ورنالاستىرۋعا تىيىم سالىنادى.
التىنشى, ءبىر پارتياعا نەمەسە كانديداتقا كەلىسىم بەرىپ تۇرىپ, باسقالارىنا كەلىسىم بەرمەۋگە تىيىم سالىنادى.
باس پروكۋراتۋرانىڭ قوعامدىق مۇددەلەردى قورعاۋ جونىندەگى قىزمەتىنىڭ باسشىسى ازامات سەرىكۇلى جوعارىداعى تالاپتار ساقتالماعان جاعدايدا باق قانداي جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنىن باياندادى.
