ەگدە تارتسا دا اتىنان تۇسپەگەن سۇيەگى اسىل قاريالار بار. «ورنىن جاستارعا بەرسە قايتەدى ەكەن؟» دەپ, سوگىپ جاتامىز ولاردى كەيدە سىرتىنان. وسى ءسوزدىڭ ءتۇبى قاتە-اۋ! ويتكەنى, قاي ورتادا دا قالقيىپ قاريالاردىڭ وتىرعانى دۇرىس. كورگەنى, تۇيگەنى, بىلگەنى بار ەمەس پە؟ تۇككە پايداسى تيمەگەندە, اقىلىن ايتار. ال, اقىلدى سارقىلماس قازىنا دەمەي كورىڭىز. ەنەرگەتيكتەردىڭ ورتاسىندا قادىرى ارتقان وسىنداي قاريانىڭ ءبىرى – سافي سۇيەسىنوۆ. جاسى جەتپىستىڭ ۇشەۋىنە جەتىپتى. دەسە دە, قيمىلى – شيراق, ءجۇرىسى – سەرگەك, اقىلى – كەمەل. سالاسىنىڭ جەتىك بىلگىرى, اينالاسىنىڭ اقىلشىسى. نەمەرەسىندەي مەنىمەن «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەگەننەن كەيىن-اق, سول قازىنالى قارتتىعىن بايقاتتى: «جاس ەگدە تارتقان سايىن ءۇش قاسيەت پايدا بولادى ەكەن: ۇمىتشاقتىق, كوڭىلشەكتىك, ماقتانشاقتىق» دەپ. راس-اۋ!..
جايىقتان ۇشىپ, ەسىلگە قونعان
كەيىپكەرىمىز – سافي تاسپايۇلى. اتانىڭ باتالى سوزىنە كەزەك بەرمەس بۇرىن عۇمىر جولىنا كوز جۇگىرتسەك. سۇراپىل سوعىس ءورتى بۇرق ەتكەن 1941 جىلدىڭ قىتىمىر قىسىندا, ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندەگى اتىراۋدا دۇنيەگە كەلىپتى. ءيا, ويلاپ وتىرعانىڭىزداي, ول جىلدارى ومىرگە كەلگەندەردە بالالىق بولعان جوق. بۇعانالارى بەكىپ, قابىرعالارى قاتپاي ەسەيگەن ولار. سوعىس ولاردىڭ باقىتتى بالالىقتارىن عانا ەمەس, اكەلەرىن دە جالماعان.
…1959 جىلى ون جىلدىق ورتا مەكتەپتى ءتامامداي سالىسىمەن, اۋىلدىڭ قارا دومالاعى اتىراۋعا جول سالدى. جايىقتىڭ جاعاسىنداعى شاھار ول كەزدە گۋرەۆ دەپ اتالادى. وسىنداعى پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمعا قۇجات تاپسىردى. «سول جىلدارى ايماقتا جارىقتىڭ بولماي قالۋى ءجيى قايتالاناتىن. سىعىرايعان بىلتەلى شاممەن وتىرعان ءتۇنىمىز كوپ ەدى. سودان كەيىن بولار, وقۋ ورنى ۇسىنعان ماماندىقتاردىڭ اراسىنان ەنەرگەتيكا سالاسىن تاڭدادىم. ونىڭ ۇستىنە وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن جەزدەم بار ەدى. وعان ەلىكتەگەنىم بار, ونىڭ ۇگىتتەگەنى بار» دەيدى سافي تاسپايۇلى.
ارناۋلى ورتا ءبىلىم وشاعىن ابىرويمەن تامامداعان جاس مامان اسكەرگە كەتىپ, ءۇش جىل وتان الدىنداعى بورىشىن وتەدى. 1965 جىلى ەلگە ورالىسىمەن, ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ, شىڭداي تۇسسەم دەگەن ارمانمەن سول كەزدەگى تسەلينوگرادتاعى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ تابالدىرىعىن اتتادى.
مىنە, وسى كەزدەن باستاپ تالابى تاۋداي, جىگەرى بەرىك بوزبالا «تسەلينەنەرگو» مەكەمەسىندە وقي ءجۇرىپ, ەڭبەك جولىن باستادى. كۇنى كەشەگە دەيىن قاراپايىم ەلەكتر مونتەرىنان باستاپ سالانىڭ بارلىق ساتىلارىنان ءوتتى.
ەڭبەك دەمالىسىندا دا ەش تىنباعان
كەز كەلگەن ماماندىقتىڭ قىزىعى دا, شىجىعى دا بار, قيىنى مەن ماشاقاتى قاتار جۇرەدى. سافي دا قاۋپى مول جۇمىسىنىڭ ءلاززاتىن دا تاتتى, تەزىنە دە كوندى. بىلىكتى مامان قاي سالادا دا كورىنەدى, كوزگە ىلىنەدى. قالا باسشىلىعى ونىڭ ۇزاق جىلعى ەڭبەگىن, ءبىلىمىن ەسكەرىپ, 1980 جىلى جاڭا اشىلعان ەلەكتر جارىعى جەلىلەرى مەكەمەسىنە ديرەكتور قىزمەتىن سەنىپ تاپسىردى. سودان باستاپ تالاي شاكىرت تاربيەلەپ, قانات قاقتىردى. ونىڭ ءتالىمىن العان ماماندار بۇگىندە ءار ءوڭىردىڭ شىراعىن جاعىپ ءجۇر.
1997 جىلدارى عوي استانا الاتاۋدان ارقاعا قونىس اۋدارا باستادى. قۇرىلىس قارقىن الىپ, جاڭا عيماراتتاردىڭ بىرىنەن كەيىن ءبىرى ىرگەسى قالاندى. وسى كەزدە ەنەرگەتيكتەردىڭ دە جۇمىسى قىزا ءتۇستى. ايشىعى جاراسا باستاعان استانادا جاڭادان جارىق جەلىلەرى مەكەمەسى قۇرىلدى. مۇندا دا قالاداعى ارىپتەستەرىن باستاعان, ىرگەلى جۇمىسقا جۇمىلدىرعان – سافي تاسپايۇلى. ياعني, جاڭا ەلوردانىڭ تۇڭعىش شىراعىن جاقتى. ول كەزدى ەنەرگەتيك بىلاي ەسكە الادى: «ەلوردانىڭ ءتۇنىن مەيلىنشە جارىقتاندىرۋ, ءتۇرلى شىراقتارمەن ارلەۋ ماقساتىندا تۇركيا, رەسەي سىندى مەملەكەتتەردىڭ ماماندارىمەن تاجىريبە الماسىپ قايتتىم. قالاعا قىزىلدى-جاسىلدى رەڭك بەرگەن بىرەگەي جارىق قوندىرعىلارىن العاش قوسقان مەن ەدىم». ءيا, ول ەلوردانىڭ اسەم كۇيگە ەنۋىنە, كوز سۇرىندىرەر سۇلۋلىققا بولەنۋىنە وسىلاي ۇلەس قوستى.
2005 جىلدان بەرى قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىندا. قارتتىق كەلدى دەپ, قولىن جىلى سۋعا مالىپ, جانتايىپ جاتاتىن سافي قاريا ما؟ زەينەتكە شىقسا دا «ەلەكتروششيت-سامارا» فيرماسىنىڭ سولتۇستىك ايماقتاعى وكىلى بۇگىندە.
ورگە سۇيرەيتىن ءۇش قاسيەت
سافي سۇيەسىنوۆتىڭ ۇلگىلى عۇمىر جولىنا ۇڭىلسەڭىز, ونىڭ ارقا توسىندەگى كوركەم شاھاردىڭ ءۇش ءداۋىرىن كوزىمەن كورگەنىن بايقايسىز: تسەلينوگراد, اقمولا, استانا. باتىستا تۋسا دا, ونەگەلى ءومىرىن وسى وڭىردە جالعاعان ەنەرگەتيك قالانىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگى تىنىسىن جۇرەگىمەن سەزىنىپ, بولمىسىمەن ۇققان جانە دامۋىنا ۇلەسىن قوسىپ, پايداسىن تيگىزگەن. «بۇرىنعى تسەلينوگرادتا, كەشەگى اقمولادا ەلەكتر قوندىرعىلارىنىڭ دەنى يليچ شامدارى ەدى عوي. بۇگىنگى سۇلۋ استانادا ونىڭ ءبىرى دە جوق, قۇرىعان. قازىر بىزدە زامان تالابىنا ساي شامدار – كوزدىڭ جاۋىن الادى, شىعىنى دا از ءارى مامانداردىڭ قۇرۋىنا, ورناتۋىنا وڭتايلى» دەيدى ەنەرگەتيك.
«اعا بۋىننىڭ كەيىنگىگە قاشان كوڭىلى تولىپتى» دەسەك تە, سافەكەڭنىڭ مىنا ءسوزى دە ورىندى سەكىلدى: «وسى جاسقا كەلگەندە ءبىر قىنجىلتاتىنى, ەلەكتر سالاسىنا ءىز سالاتىن جاس ماماندار كوپ ەمەس. كەلگەن مامانداردىڭ ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگى, ءبىلىمى پراكتيكالىق تۇرعىدان تاياز. قاراپايىم ساۋالداردىڭ جاۋابىن تاپپاي قينالىپ جاتادى. مەنىڭشە, ستۋدەنتتەردى وندىرىستەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا وقىتقان ءجون». جانى بار ءتۇيىن, كەيىنگى جىلدارى كاسىپتىك, تەحنيكالىق ماماندىقتارعا مەملەكەت تاراپىنان ميلليونداپ قاراجات قۇيىلىپ جاتسا دا, ينجەنەر, تىگىنشى, ەلەكتر دانەكەرلەۋشى سىندى ماماندىقتاردى يگەرىپ, قۇلاعىن ۇستايمىن دەيتىن تۇلەك سيرەك…
قاريانىڭ كورگەنى, تۇيگەنى, بىلگەنى بار دەپ ءسوز باسىندا ايتتىق. جەتپىستىڭ ۇستىنە شىعىپ ۇلگەرگەن قارت ەنەرگەتيكتىڭ ايتۋىنشا, قاراپايىم ادام ۇيدە دە, تۇزدە دە, جۇمىستا دا مىناداي ءۇش قاسيەتتى بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت: جاۋاپكەرشىلىك, ۇقىپتىلىق, ءتارتىپ. «قازىرگى جاستاردا ورگە سۇيرەيتىن وسى ءۇش قاسيەت جوق-اۋ دەپ ويلايمىن. بويداعى وسى ءۇش قاسيەت قوي بيىكتى باعىندىرتاتىن» دەيدى ءسوزىنىڭ سوڭىندا.
اسحات رايقۇل
