«مەن سەندەرگە سوعىسۋدى بۇيىرمايمىن, مەن سەندەرگە ءولۋدى بۇيىرامىن!». كۇللى تۇرىكتەردىڭ اتاسى – مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ تاريحتا التىن ارىپتەرمەن جازىلعان بۇل ءسوزى تۇركى ۇرپاعىنىڭ دۇشپاندارىنا قارسى تۇرعان ەڭ سوڭعى ءھام ەڭ ۇلكەن مايدانىندا ايتىلعان ەدى. ول – تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان ايتقانداي, «سەنىم مەن تەحنولوگيا جەكپە-جەككە شىعىپ, سەنىم جەڭگەن ۇلى كۇرەس» ول – بيىل 100 جىل تولعان, تۇركى حالقى ءۇشىن ەلەۋلى ورىن الاتىن شاناققالا شايقاسى.
وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن بەيبىتشىلىك جولىندا تۇرىكتەر شاناققالا شاھارىندا اعىلشىن-فرانتسۋز فلوتىن ويسىراتا جەڭگەن ەدى. وسىعان وراي, 16 ءساۋىر كۇنى وسى سوعىستىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان «استانا» ۇلتتىق سۋرەت گالەرەياسىندا حالىقارالىق فوتوكورمە ءوتتى. كورمەنىڭ سالتاناتتى اشىلۋ راسىمىندە تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ زايىبى ەمينە ەردوعان حانىم باستى قوناق بولدى. شارانى يۋنۋس ەمرە ينستيتۋتى تۇرىك مادەنيەتى ورتالىعى ۇيىمداستىرىپ وتىر.
گالەرەيا قابىرعالارىنداعى «شاناققالاداعى ترانشەيادان جاۋعا وق جاۋدىرعان تۇرىك اسكەرى», «اريف بەي سۋ قاينارى», «فرانتسۋز «Bouvet» لينكورىن باتىرعان زەڭبىرەك پەن باتارەيا قولباسشىلارى»,«جارالىلاردىڭ تاسىمالدانۋى», «شاناققالاداعى تورپەدالىق زەڭبىرەك», «وكوپتا دەمالىپ وتىرعان تۇرىك اسكەرلەرى», ت.ب. سۋرەتتەر كەلۋشىلەردى بەي-جاي قالدىرمادى.
يۋنۋس ەمرە ينستيتۋتىنىڭ باسشىسى حاياتي دەۆەلي: «ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تۇرىك ەلىنە اكەلگەن اۋىرتپالىعى وتە زور بولدى. 1915 جىلى مىڭداعان جاستار سوعىستان قايتىپ ورالماعاندىقتان, تۇركياداعى ەڭ ماڭىزدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى تۇلەكسىز قالدى. سوندا دا تۇركيا وزىنە قارسى قولدانىلعان قاستاندىققا تويتارىس بەرە ءبىلدى. سودان بەرى ءبىر عاسىر ءوتتى. بۇل – ءبىز ءۇشىن ۇلى جەڭىس! ءجۇز جىل بۇرىن سوعىستا جەڭىپ شىعۋدى ماقسات ەتسەك, ال قازىر ونى مۇلدە بولدىرماۋدى ويلايمىز. شىنى كەرەك, گالەرەياداعى كەيبىر فوتوسۋرەتتەردى العاش كورىپ تۇرمىن» دەدى.
عالىم, اتاقتى اكادەميك عاريفوللا ەسىم: «بۇنداعى فوتوسۋرەتتەر سول كەزدەگى اۋىر تۇرمىستىڭ دالەلى, ولار ەشقاشان جويىلماۋى كەرەك, سانادان وشپەيتىندەي بولۋى ءتيىس. شايقاستا كۇللى تۇرىك حالقىنىڭ تاعدىرى شەشىلدى. انتانتا ەلدەرى تۇركيانىڭ ەڭ جاقسى دەگەن جەرلەرىن باسىپ العىسى كەلدى. قابىرعاداعى سۋرەتتەن ستۋدەنتتەردىڭ سوعىسقا شىعىپ, كەلەسى جىلى وقۋعا بارا الماي قالعانىن ءتۇسىندىم. ءاربىر ءۇشىنشى ادام, ءار ءۇشىنشى ايەلدىڭ جۇبايى شايقاستا قازا تاپتى. ءبىز ەگەر تۇرىك ەلىمەن دوس بولساق, سول ەلدىڭ تاريحىن بىلۋگە مىندەتتىمىز. ول – بارلىعىمىزدىڭ ورتاق تاريحىمىز سانالادى» دەدى.
«ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اق پرەزيدەنتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ: «الەم تاريحىندا مەملەكەت تاعدىرىن ايقىنداعان ۇلى شايقاستار بار. مىسالى, قازاق ەلىندە اڭىراقاي شايقاسى بولعان. ال تۇرىك جۇرتى ءۇشىن ەرەكشە – شاناققالا ۇرىسى. سوعىستا مۇستافا كەمال اتاتۇرىك ءوزىنىڭ «تۇرىك بولۋ قانداي باقىت, بويلارىڭدا تۇرىك قانى ويناپ تۇرعان سەن باقىتتىسىڭ, جاس ۇرپاق» دەگەن ۇلى ءسوزىن ايتقان. وسىنداي ەرلىك جاساعان حالىق – ءبىزدىڭ باۋىرلارىمىز ەكەندىگىن ماقتان ەتەمىز. ۋينستون چەرچيلدىڭ ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ماسقارا جەڭىلىسكە ۇشىراپ, وتستاۆكاعا كەتەتىن تۇسى – وسى داردانەلل بۇعازىنداعى شايقاس. اتاتۇرىكتىڭ ۇلى جەڭىستەرىنەن كەيىن يمپەرياليزمنىڭ كوپتەگەن پوزيتسيالارى ناشارلادى. بۇكىل دومينيونداردا ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەر باستالدى. بۇنىڭ بارلىعى – شاناققالا شايقاسىنىڭ اسەرى», – دەدى.
كورمەدە استانا قالاسىنىڭ يۋنۋس ەمرە اتىنداعى تۇرىك مادەنيەت ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى يبراھيم يىلدىرىمنان دا ءبىراز مالىمەتتەرگە قانىق بولدىق: «انكارا قالاسىندا اسكەري مۇراجاي بار. وسىدان 100 جىل بۇرىن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەردىڭ بارلىعى وسىندا ساقتالعان. ولاردىڭ كەيبىرىن قازا بولعان جاۋىنگەرلەردىڭ ۇرپاقتارى اكەلىپ تاپسىرسا, ءبىرىن قازبا جۇمىستارى كەزىندە تاۋىپ الدىق. باس-اياعى 63 فوتوسۋرەت بەرىلگەن بولاتىن, سولاردىڭ ىشىنەن 43-ءىن ىرىكتەپ الدىق. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – وسى سۋرەتتەر ارقىلى كەيىنگى ۇرپاققا بەيبىتشىلىكتى باعالاۋدى ۇيرەتۋ. وسىناۋ تاماشا كورمە ءساۋىردىڭ 27-سىنە دەيىن بولادى» دەيدى ول.
سونداي-اق, كەلۋشىلەردىڭ نازارىنا شاناققالا شايقاسىنان سىر شەرتەتىن 3 مينۋتتىق بەينەتۋىندى ۇسىنىلدى. كورسەتىلىم سوڭىندا قوناقتار اراسىندا ۇتىس ويىنى وتكىزىلىپ, ەكى ادام شاناققالاعا بارىپ قايتۋعا بيلەت ۇتىپ الدى.
كۇنايىم ساكەن
