استانادا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ حح سەسسياسىندا ءسوز العان جازۋشى-دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ قازاقستان ازاماتتىعىن العان, الايدا موڭعولياعا قايتىپ ورالعان 800 ورالماننىڭ جاي-كۇيىن اشىنا جەتكىزدى. ەلباسى اسسامبلەيا جيىنىنا قاتىسىپ وتىرعان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى تورالقا توراعاسىنىڭ ءى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆتان ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلمەك نيەتتە ساۋال تاستاعاندا: «كەشە عانا وسى ماسەلە تۋرالى اڭگىمە بولدى, شەشىم قاراستىرىلىپ جاتىر» دەگەن جاۋاپ العان بولاتىن. بىراق, بۇل ماسەلە ءالى دە ءبىراز «قاراستىرىلاتىن» سىڭايلى.
وقيعانىڭ ۇزىنىرعاسى بىلاي: موڭعولياداعى جۇزدەگەن قازاق ءبىر-اق كۇندە ازاماتتىقتان شىعىپ قالعان. ولاردىڭ ىشىندە مەملەكەتتىڭ جاردەماقىسى مەن زەينەتاقىسىنا عانا قاراپ وتىرعان وتباسى قانشاما؟! ناپاقاسىنان قاعىلىپ, ونسىز دا تۇرمىس تيتىقتاتقان حالىق موڭعوليا پرەزيدەنتىنە ازاماتتىققا قايتا الۋى جونىندە ءوتىنىش جولدايدى. وسى ماسەلە بويىنشا بايان-ولگي اكىمدىگى مەن ايماقتىق ءماسليحات جانىنان ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلعان. جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى, بايان-ولگي تۇرعىنى شەرحان زەيتىنۇلى تىركەلگەندەر سانىنىڭ 800-گە جەتكەنىن جانە بۇل ءتىزىمنىڭ ودان ەكى ەسەگە ارتۋى مۇمكىندىگىن ايتقان ەكەن. قالاي دەگەنمەن دە, موڭعوليادا مىڭعا جۋىق قازاقستان ازاماتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسىدان «بۇل قالاي بولعان؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ينتەرنەت پاراقشاسىندا جارىق كورگەن «800 قازاق موڭعوليا ازاماتتىعىن قايتا سۇرادى» اتتى نۇرتاي لاحاننىڭ ماقالاسىنداعى دەرەكتەرگە سەنسەك, اتالعان قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى الاياقتاردىڭ قۇربانى بولعان. ولاردىڭ قۇجاتتارىن سىرتىنان پايدالانعان پىسىقايلار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوشى-قون كوميتەتىندەگى شەنەۋنىكتەرمەن اۋىز جالاسا وتىرىپ, مەملەكەتتىڭ ءبىراز قارجىسىن قىمقىرۋعا ارەكەت ەتكەن.
ماسەلەن, ازاتتىق راديوسىنىڭ تىلشىسىمەن سۇحباتتاسقان راحات قايسارۇلى وزدەرىنىڭ قازاقستانعا ات باسىن بۇرماعاندىعىن, الايدا تولقۇجاتتارىنىڭ ەكى اراداعى دەلدالدارعا قولدى بولعانىن ايتقان. ەكىنشى كەيىپكەر – 29 جاستاعى اسەمگۇل قۋامەرگەنقىزىنىڭ ايتۋىنشا, ول ءوزى ءبىلىم العان وقۋ ورنىنداعى وقىتۋشىلارىنىڭ قۇربانىنا اينالعان. ونىڭ كۋراتورى «مىناعان قول قوي, اناعان قول قوي» دەپ ءجۇرىپ, اقىرى اسەمگۇلدىڭ اتىنان كۆوتا الىپ تىنعان. جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ قۇجاتتارىنىڭ قولدى بولعانىن تۇسىنۋگە بولادى. الايدا, قازاقستانعا كەلىپ كورمەگەن ادامداردىڭ قۇجاتتارىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندەگى شەنەۋنىكتەر قالاي پايدالانعان دەگەن ويعا قالاسىڭ. ويتكەنى بۇل قۇجاتتار اۋەلى ءۇش كەدەننەن – موڭعوليا, رەسەي جانە قازاقستان كەدەنىنەن ءوتۋى جانە سول كەدەندەردىڭ ءمورى باسىلۋى ءتيىس. سوڭعى جىلدارى كوشى-قون كوميتەتىندە قىزمەت ىستەگەن ءبىراز شەنەۋنىكتەردىڭ جالعان جولمەن مەملەكەتتىك كوشى-قون كۆوتاسىن قىمقىرعانى جونىندە اقپاراتتار جيىلەپ كەتكەنى راس. كەيبىر وبلىستىق كوشى-قون باسقارمالارى توراعالارىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس تە قوزعالعان. بىراق, سول ىستەردىڭ نەمەن بىتكەنى بىزگە بەيمالىم. كەيىن كوشى-قون كوميتەتى تاراتىلدى. الايدا, سول كەزدەگى جەمقورلىقتىڭ, جەڭ ۇشىنان جالعاسقان الاياقتىقتىڭ كەسىرىنەن بۇگىندە قاراپايىم حالىق زارداپ شەگىپ وتىر. زاردابى سول, مىڭعا جۋىق قازاق نە موڭعوليانىڭ ازاماتتىعىن الا الماي, نە قازاقستانعا جەتە الماي, بوسقىننىڭ كۇيىن كەشىپ ءجۇر. ونداعى حالىقتىڭ تاعدىرىنان بەيحابار مۇنداعى ەل ولاردى «كۆوتانى الىپ, قاشىپ كەتتى» سانايدى. سايىپ كەلگەندە و جاقتاعى جۇرتتا نە كۆوتا, نە قۇجات جوق. ونى رەتتەۋ ءۇشىن شەكارا دا اسا المايدى, مەملەكەتتەن جالاقى دا, زەينەتاقى دا الا المايدى. «ايران ىشكەن قۇتىلادى, شەلەك جالاعان تۇتىلادى» دەۋشى ەدى, ولار شەلەك جالاماي-اق تۇتىلىپ وتىر. «ايران ىشكەندەر» جايلى ءلام-ميم ءسوز جوق.
ەربول جانات,
ە.zhanat@astana-akshamy.kz
