ەكى جىل بۇرىنعى ىندەت ەسىرتكىنىڭ قوعامعا كەڭ تارالۋىنا جول اشىپ بەردى. جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتارداي قاپتاعان ينتەرنەت-دۇكەندەر ۇلكەندەرمەن قاتار جاستاردى, 13-14 جاسار بالالاردى دا ءوز وشاعىنا ماگنيتشە «تارتتى». ەسىرتكى ساتۋشىلار جاھانتوردىڭ «جايلاۋىن» جالپاعىنان باسىپ, ساۋداسىنىڭ كورىگىن قىزدىردى. بىراق ولار «ينتەرنەتتەگى كاسىبىمىزدى ەشكىم بايقامايدى» دەگەنىمەن قاتەلەسىپتى. مىسالى, ءبىر جىل ىشىندە استانادا سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى دايىنداۋ, ساقتاۋ, تاراتۋ, ساتۋعا قاتىستى 769 قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. ءيا, قازىر الەمدىك نارىقتا ءداستۇرلى ەسىرتكىنى سينتەتيكالىق ەسىرتكى اۋىستىرىپ, ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. بۇل – ءبىزدى عانا ەمەس, جاھان جۇرتىن الاڭداتقان ەڭ وزەكتى, ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە.
جاستاردى قالاي قىزىقتىرادى؟
ناركولوگ-دارىگەرلەر مەن پوليتسەيلەر سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ باعاسى ارزان, كەز كەلگەن ۋاقىتتا قولجەتىمدى, تۇتىنۋعا وتە قولايلى بولعاندىقتان قوعامدا كەڭ تارالىپ جاتقانىن ايتىپ, دابىل قاعۋدا. شىنىندا دا, بۇرىن بۇل ەسىرتكى ەلىمىزگە دايىن ءونىم رەتىندە تاسىمالداناتىن. ال قازىر ەسىرتكى جاساۋشىلار ونى وزدەرى شىعارادى. «سامودەلنىە لابوراتوري» دەگەن اتاۋ كۇندەلىكتى ءسوز قولدانىسىمىزعا ەنىپ كەتتى. وزگە ەسىرتكى ەمەس, وسى «سينتەتيكا» قازىر جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىندا «تانىمال» بولىپ وتىرعانى راس.
بۇل ەسىرتكى جاستاردى قالاي قىزىقتىرىپ وتىر؟ سەبەبى بۇرىن ءبىز ەسىرتكىقۇمار دەگەندە قولىندا ينەسى بار, وزىنە ءدارى ەگەتىن ادامدى كوز الدىمىزعا ەلەستەتەتىنبىز. ودان كەيىن سۋرەتتە, بەينەجازبادا قۇلاپ جاتقان ادامدى, جانىندا شاشىلىپ جاتقان دارىلەردى كورۋشى ەدىك. ال قازىرگى ەسىرتكىقۇماردىڭ بەينەسى مۇلدەم وزگەردى. ماسەلەن, كوشەدە ساعىز شايناپ كەلە جاتقان ادامدى ناركومان دەپ ەشكىم ويلامايدى. ياعني «سينتەتيكانى» ساعىز سياقتى شايناۋعا, تەمەكى سەكىلدى تارتۋعا, يىسكەۋگە بولادى. ءبارى وڭاي. سول سەبەپتەن ەسىرتكى ساتۋشىلاردىڭ تورىنا كوبىنەسە كامەلەت جاسىنا تولماعاندار ءتۇسىپ قالادى.
«كوپ اقشا تولەيمىن» دەگەن ۋادەگە سەنىپ قالعان جاسوسپىرىمدەر ەسىرتكى جاساۋشىلار مەن تاراتۋشى دەلدالداردىڭ قۇرىعىنا ىلىنەدى. الايدا كوپ اقشاعا, وتىرىك سوزگە سەنگەن جاندار ەلىمىزدە 14 جاستان باستاپ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنىن بىلمەيدى. سەبەبى ەسىرتكىمەن بايلانىستى قۇقىق بۇزۋشىلىق ءىس-قيمىلدار اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستارمەن تەڭەستىرىلگەن. ءتىپتى مۇنداي قىلمىسى ءۇشىن ءومىر بويى اباقتىعا قامالۋ جازاسى دا بار.
«قىلمىستىڭ بۇل ءتۇرى اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىسقا جاتادى. سەبەبى ەسىرتكى ادامدى قيناپ ولتىرۋمەن بىردەي. ەگەر قايبىر بالا نەمەسە ءجاسوسپىرىم ەسىرتكى تاراتقانى, تۇتىنعانى ءۇشىن جازالانبايمىن دەسە قاتتى قاتەلەسەدى. ءتىپتى ءبىر كورگەندە قىلمىس بولىپ سانالمايتىن قابىرعاعا بەلگىلى ءبىر سايتتىڭ سۋرەتىن سالۋ, باننەردى جاپسىرۋ دا اۋىر قىلمىسقا جاتادى, ول ءۇشىن 3-تەن 6 جىلعا دەيىن تۇرمەگە قامالادى. «مەن ەسىرتكىنى قولىممەن ۇستاعان جوقپىن», «مەن ەشقانداي زاڭدى بۇزعان جوقپىن» دەگەن اقتالۋ سوزگە قۇلاق اسپايمىز» دەپ تۇسىندىرەدى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى سەرگەي يلينىح. ول 2020 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ قك-ءتىڭ 299-بابىنىڭ 1-تارماعى («ەسىرتكى زاتتارىن ناسيحاتتاۋ جانە زاڭسىز جارنامالاۋ») زاڭنامىزعا ەنگىزىلگەنىن ايتادى. وسى باپ بويىنشا قىلمىسى دالەلدەنگەن ادام دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنىپ, 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.
2022 جىلى استاناداعى ءدارىحانالاردا ەسىرتكىگە پايدالاناتىن دارىلەردى رەتسەپتىسىز ساتۋعا
قاتىستى 14 فاكتى تىركەلگەن
پسيحوبەلسەندى دارىلەر سامساپ تۇر
قازىر كىم نە شەگەمىن دەسە, ءبارىن تابادى. زاماناۋي تەحنولوگيا قاتتى جەتىلدى. عالامتور-دۇكەندەر دە كوپ. نارىقتا سۇرانىس بولعاندىقتان, تاۋار دا جەتەرلىك. ناشاقورلىققا قارسى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اۋقىمدى كۇرەس جۇرگىزىلۋدە. مۇندايدا ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادام باسقا جول ىزدەيدى. سوعان اسەرى ۇقسايتىن ءدارىنى ساتىپ الادى. قازىر, ەسىرتكىمەن قاتار, اسىرەسە جاستار اراسىندا پسيحيكاعا بەلسەندى اسەر ەتەتىن زاتتى, ستيمۋلياتور, ۇيىقتاتاتىن جانە سەداتيۆتىك زاتتى, حولينوليتتىك اسەرى بار كەيبىر ءدارى-دارمەكتى, گالليۋتسينوگەندىك اسەرى بار زاتتى قولدانۋ كەڭىنەن ورىن الۋدا. ءدارىحانالاردا زاڭ جۇزىندە دارىگەردىڭ رەتسەپتىمەن ساتىلاتىن كەيبىر پسيحوبەلسەندى زاتتار رەتسەپتىسىز ساتىلۋدا. اقشاعا قۇنىققان اشكوز ساتۋشى سول ءدارىنى رەتسەپتىسىز, باعانى ءوسىرىپ, ءوز بەتىمەن ساتىپ, بيزنەس كوزىنە اينالدىرعان. ساتىپ الۋشى اراسىندا ءجاسوسپىرىم بالا دا كەزدەسەدى. مەنىڭشە, وسى ءدارىنى ساتقان ادامدى قىلمىسكەر رەتىندە جاۋاپقا تارتۋ كەرەك.
ماسەلەن, 2022 جىلى استاناداعى ءدارىحانالاردا ەسىرتكىگە پايدالاناتىن دارىلەردى رەتسەپتىسىز ساتۋعا قاتىستى 14 فاكتى تىركەلگەن. بۇل بەلگىلى بولعانى عانا, ال بەلگىسىزى قانشاما. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى تەكسەرۋگە موراتوري جاريالانعانمەن, پوليتسەيلەرگە ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قاتىستى اقپارات تۇسكەن جاعدايدا كەز كەلگەن مەيرامحانا, ءدامحانا, بار نەمەسە ءدارىحانانى تەكسەرۋگە مۇمكىندىگى بار.
«مۇنداي جاعدايدا ءبىز قاتاڭ شارا قولدانامىز. سوتتىڭ شەشىمىمەن ايىپپۇل سالامىز, ءتىپتى زاڭدى بۇزعان ۇيىمنىڭ قىزمەتىن جارتى جىلعا دەيىن توقتاتامىز. ەگەر بۇدان قورىتىندى شىقپاسا, كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا رۇقسات بەرەتىن ليتسەنزياسىنان ايىرامىز» دەيدى س.يلينىح.
زاردابى قانداي؟
دارىگەرلەر سينتەتيكالىق ەسىرتكى تابيعي ەسىرتكىگە قاراعاندا ادام اعزاسىنا 100 ەسە زيان ەكەنىن ايتادى. سەبەبى تابيعي وسىمدىكتەردەن ەمەس, حيميالىق زاتتاردان جاسالاتىن, ۇزاق ۋاقىت بۇزىلماي ساقتالاتىن ەسىرتكىنىڭ ادام اعزاسىنا بىرنەشە زور قاۋپى بار.
«ءبىرىنشى, جۇرەك-قان تامىرلارىنىڭ جۇمىسى بۇزىلىپ, 70-80 پايىز جاعدايدا ادام ومىرىنە قاۋىپ توندىرەدى. ەكىنشى, دەنەنى تىرىستىرىپ, ەپيلەپسيالىق تالما دەرتىن تۋدىرادى. ءۇشىنشى, تىنىس الۋ جولدارىنا كەرى اسەر ەتىپ, وكپە قابىنىپ, ادام اۋا جەتىسپەۋشىلىكتەن ءجۇرىپ كەتۋى مۇمكىن. ءتورتىنشى, پسيحيكالىق قىزمەتتىڭ اۋىتقۋشىلىعىن, ياعني پسيحوز تۋدىرادى. مۇنداي دەرتكە شالدىققان ادامنىڭ قۇلاعىنا ءارتۇرلى دىبىس ەستىلىپ, كوزىنە ەلەس كورىنىپ, بويىن قورقىنىش بيلەيدى نەمەسە اياق-قولى قارىسىپ, نەۆرولوگيالىق جاعداي تۋىندايدى. بىزگە كوبىنەسە وسى ءتورتىنشى جاعدايعا تاپ بولعان ناشاقورلار كومەككە جۇگىنەدى. سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى 3-4 رەت قانا قولدانۋدىڭ ءوزى جاسىرىن تۇردەگى شيزوفرەنيانىڭ, ەپيلەپسيانىڭ اففەكت بۇزىلىستار بەلگىلەرى پايدا بولۋىنا ىقپال ەتەدى. ونىڭ قانشالىقتى زيان ەكەنىن وسىدان-اق تۇسىنۋگە بولادى. ەڭ جامانى, ناشاقورلىقتان ەمدەلىپ بولعان ادام كۇيزەلىسكە ۇشىراعان كەزدە پسيحيكالىق اۋىتقۋى قايتالانۋى مۇمكىن» دەيدى استانا مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتى پسيحياتريا جانە ناركولوگيا كافەدراسىنىڭ اسسيستەنتى توقتار قويشىبەكوۆ.
